దేశపు తొలి 'బ్లాక్ బడ్జెట్' & 'స్మాల్​ బడ్జెట్'​ గురించి మీకు తెలుసా?

సంచలనం రేపిన 'బ్లాక్ బడ్జెట్‌' వెనుకున్న కథేంటి?- స్వాతంత్య్రం వచ్చినప్పటి నుంచి నేటిదాకా బడ్జెట్‌తో ముడిపడిన ఆసక్తికర వివరాలు మీ కోసం!

Indian Budget Interesting Facts :భారత ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ ఫిబ్రవరి 1న కేంద్ర బడ్జెట్‌ను పార్లమెంటులో ప్రవేశపెట్టనున్నారు. ఈసందర్భంగా గతంలో ప్రవేశపెట్టిన కేంద్ర బడ్జెట్‌‌లతో ముడిపడిన ఆసక్తికర విశేషాలను ఈ కథనంలో తెలుసుకుందాం. బ్లాక్ బడ్జెట్, దేశపు తొలి బడ్జెట్, పేపర్ లెస్ బడ్జెట్ సహా పలు రకాల బడ్జెట్‌లపై ఇందులో సమాచారం అందుబాటులో ఉంది.

బ్లాక్ బడ్జెట్ ఇదిగో
దేశపు తొలి బ్లాక్ బడ్జెట్‌ను మాజీ ప్రధానమంత్రి ఇందిరాగాంధీ హయాంలో 1973 సంవత్సరం ఫిబ్రవరిలో ప్రవేశపెట్టారు. అప్పట్లో కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రిగా యశ్వంత్​రావు చవాన్ ఉన్నారు. ఈ బడ్జెట్‌కే 'బ్లాక్ బడ్జెట్' అనే పేరు వచ్చింది. ఎందుకంటే ఆ బడ్జెట్‌లో ద్రవ్యలోటు ఏకంగా రూ.550 కోట్లు. ఆందోళనకర స్థాయిలో ద్రవ్యలోటును చూపించడం వల్ల దీనికి బ్లాక్ బడ్జెట్ అనే పేరొచ్చింది. 1971లో భారత్-పాక్ యుద్ధం, బంగ్లాదేశ్ ఏర్పాటు తర్వాత భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ డీలా పడింది. దేశంలోని జనరల్ బీమా కంపెనీలు, బొగ్గు గనులను ప్రభుత్వపరం చేసే ప్రతిపాదన ఈ బడ్జెట్‌లో కీలకమైంది. ద్రవ్యోల్బణానికి ఎదురీది నిధుల లోటును పూడ్చుకోవడానికి ఇలాంటి ప్రతిపాదనలు చేశారు. దేశానికి ఆర్థిక అత్యవసరాలు ఏర్పడ్డాయనే అంశాన్ని ప్రతిబింబించేందుకే బ్లాక్ బడ్జెట్ అనే పదాన్ని వినియోగించారు.

భారత బడ్జెట్ గురించి 10 ఆసక్తికర విషయాలు
బడ్జెట్ అనేది రాబోయే ఆర్థిక సంవత్సరానికి సంబంధించిన ప్రభుత్వ ఆర్థిక వ్యూహాలను వివరించే ముఖ్యమైన పత్రం. 1992 నాటికి భారతదేశం తీవ్రమైన ఆర్థిక సంక్షోభాన్ని ఎదుర్కొంటోంది. ఆ సమయంలో కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రిగా ఉన్న డాక్టర్ మన్మోహన్‌సింగ్ దేశ భవిష్యత్తును మార్చే ఒక సంచలనాత్మక బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు.

1. మొదటి బడ్జెట్
స్వతంత్ర భారతదేశపు మొదటి వార్షిక బడ్జెట్‌ను 1948 ఫిబ్రవరి 28న ఆర్‌కే షణ్ముఖం చెట్టి ప్రవేశపెట్టారు. స్వాతంత్య్రానంతరం దేశ ఆర్థిక పరిస్థితిని అంచనా వేయడానికి 1947 నవంబర్ 26న మధ్యంతర బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు. ఇది జరిగిన మూడు నెలల తర్వాత పూర్తిస్థాయి వార్షిక బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు.

2. బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టిన ప్రధానులు
భారతదేశ చరిత్రలో కేవలం ముగ్గురు ప్రధానులు మాత్రమే కేంద్ర బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు. 1958లో జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, 1970లో ఇందిరా గాంధీ, 1987లో రాజీవ్ గాంధీ బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు. క్లిష్ట సమయాల్లో భారతదేశ ఆర్థిక విధానాలను రూపొందించడంలో ప్రధానులు పోషించిన ముఖ్యమైన పాత్రను ఈ అంశం ప్రతిబింబిస్తోంది.

3. పెద్ద, చిన్న బడ్జెట్ ప్రసంగాలు
అతిపెద్ద కేంద్ర బడ్జెట్ ప్రసంగం చేసిన రికార్డు ప్రస్తుత ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ పేరిట ఉంది. ఆమె 2020 సంవత్సరంలో 2 గంటల 42 నిమిషాల పాటు కేంద్ర బడ్జెట్ ప్రసంగం చేశారు. ఇక 1977లో నాటి కేంద్ర ఆర్థికమంత్రి హిరూభాయ్ పటేల్ 800 పదాలతో అతి చిన్న బడ్జెట్ ప్రసంగం చేశారు.

4. పేపర్‌లెస్ బడ్జెట్
మన దేశ చరిత్రలో తొలిసారిగా 2021లో పేపర్ లెస్ మోడ్‌లో కేంద్ర బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు. ప్రభుత్వ కార్యకలాపాలలో పేపర్ వినియోగాన్ని తగ్గించడమే దీని లక్ష్యం.

5. బడ్జెట్ సమయం మార్పు
బ్రిటీష్ పార్లమెంటు షెడ్యూల్‌ ప్రకారం మనదేశ బడ్జెట్‌ను సాయంత్రం 5 గంటలకు ప్రవేశపెట్టేవారు. అయితే 1999లో ఆర్థిక మంత్రి యశ్వంత్ సిన్హా ఉదయం 11 గంటలకు బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు. నాటి నుంచి బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టే సమయపు సంప్రదాయం మారింది.

6. బడ్జెట్ సమర్పణ తేదీలో మార్పు
కేంద్ర బడ్జెట్‌‌ను 2016 సంవత్సరం వరకు ఫిబ్రవరి 28న ప్రవేశపెట్టే వారు. అయితే 2017లో ఫిబ్రవరి 1న ప్రవేశపెట్టారు. కొత్త ఆర్థిక సంవత్సరం ఏప్రిల్ 1న ప్రారంభమయ్యేలోగా ప్రభుత్వ వ్యయానికి సంబంధించిన అన్ని పార్లమెంటరీ ఆమోదాల ప్రక్రియను పూర్తి చేసేందుకే ఈ మార్పు చేశారు.

7. రైల్వే బడ్జెట్ విలీనం
2017లో తొలిసారిగా రైల్వే బడ్జెట్‌ను కేంద్ర బడ్జెట్‌లో విలీనం చేశారు. ఆర్థిక నిర్వహణను క్రమబద్ధీకరించడం, రైల్వే నిధులలో పారదర్శకతను పెంచేందుకు ఈ నిర్ణయం తీసుకున్నారు.

8. బ్లాక్ బడ్జెట్
బడ్జెట్‌లో ద్రవ్యలోటు లేదా బయటికి కనిపించని వ్యయాలు అతిగా ఉంటే దాన్ని బ్లాక్ బడ్జెట్ అంటారు. 1973లో ఇందిరా గాంధీ హయాంలో తొలిసారి బ్లాక్ బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు. ఆ బడ్జెట్ అనేక మందిని దిగ్భ్రాంతికి గురిచేసింది.

9. అత్యధిక బడ్జెట్లు సమర్పించిన ఆర్థిక మంత్రి
మొరార్జీ దేశాయ్ ఆర్థిక మంత్రి హోదాలో 1962 నుంచి 1969 మధ్య కాలంలో పదిసార్లు కేంద్ర బడ్జెట్‌లను ప్రవేశపెట్టారు. నేటికీ ఆయన రికార్డును ఎవరూ చెరిపి వేయలేకపోయారు. పి.చిదంబరం తొమ్మిదిసార్లు, ప్రణబ్ ముఖర్జీ, నిర్మలా సీతారామన్ చెరో ఎనిమిదిసార్లు కేంద్ర బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు.

10. ఆర్థిక వృద్ధిపై దృష్టి
త్వరలో ప్రవేశపెట్టనున్న కేంద్ర బడ్జెట్ ఆర్థిక వృద్ధి, అభివృద్ధి కార్యక్రమాలకు ప్రాధాన్యత ఇస్తుందని అంచనా వేస్తున్నారు. ముఖ్యంగా వ్యవసాయం, అవస్థాపనా రంగాలను ప్రోత్సహించే లక్ష్యంతో ఈ బడ్జెట్‌కు రూపకల్పన చేశారు. మన దేశానికి 2030 నాటికి 7 ట్రిలియన్ డాలర్ల ఆర్థిక వ్యవస్థగా మార్చాలనే లక్ష్యంతో మోదీ సర్కార్​ ఉంది.