గడచిన ఏడు దశాబ్దాల్లో వర్ధమాన దేశాలన్నింటిలోకీ భారతదేశ అభివృద్ధి రథం పూర్తి భిన్నమైన బాటలో పయనించింది. తూర్పు, ఆగ్నేయాసియా దేశాల మాదిరిగా ఆరు నుంచి పది శాతం అద్భుత వృద్ధిరేట్లను భారత్‌ అందుకోలేదు. లాటిన్‌ అమెరికా, ఆఫ్రికా దేశాల తరహాలో తరచూ దీర్ఘకాల ఆర్థిక స్తంభననూ ఎదుర్కోలేదు. చైనా, ఇతర తూర్పు ఆసియా దేశాల మాదిరిగా వ్యవసాయం నుంచి పారిశ్రామిక రంగానికి, అక్కడి నుంచి సేవారంగానికి మన వృద్ధి రథం పరుగు తీయలేదు. స్వాతంత్య్రం వచ్చాక తొలి మూడు దశాబ్దాల్లో (1950-80) 3.5శాతం వృద్ధిరేటుతో సరిపెట్టుకున్నట్లు విశ్లేషకులు వ్యాఖ్యానించేవారు. తదుపరి రెండు దశాబ్దాల్లో ఏటా అయిదు నుంచి ఆరుశాతం వృద్ధి రేటు సాధించగలిగాం. ఆపైన రెండు దశాబ్దాల్లో భారత్‌ వరసగా ఏడు శాతం, అయిదు శాతం పైచిలుకు వృద్ధిరేట్లు నమోదు చేసింది. వాణిజ్యమే అభివృద్ధికి ఊపిరి అనేది ఆర్థికవేత్తల సూత్రీకరణ. 1950-75 మధ్య మన దిగుమతులపై కఠినమైన నియంత్రణలు ఉండేవి, విదేశీ వాణిజ్యంపై ఆధారపడకుండా పూర్తిగా స్వావలంబన సాధనకే భారత్‌ అంకితమైంది. ఆ వ్యూహం ఫలించకపోవడంతో 1976-91 మధ్య కొంత ఆర్థిక సరళీకరణను చేపట్టక తప్పలేదు. 1992 నుంచి ఆర్థిక సరళీకరణ ఊపందుకొంది.
సంస్కరణల ప్రభావం..
స్వాతంత్య్రం వచ్చిన వెంటనే మన దగ్గరున్న కొద్దిమాత్రం విదేశ మారక ద్రవ్య నిల్వలు పూర్తిగా హరించుకుపోకుండా చూసుకోవడానికి దిగుమతులపై కఠినమైన నియంత్రణలు విధించక తప్పలేదు. 1951లో మొదటి పంచవర్ష ప్రణాళిక ప్రారంభమైనప్పటి నుంచి క్రమంగా నియంత్రణల తీవ్రత తగ్గిస్తూ సరళీకరణకు ప్రాధాన్యమిచ్చారు. 1956-57లో విదేశ మారక ద్రవ్య నిల్వలు అడుగంటడంతో దిగుమతులపై మళ్లీ ఆంక్షలు విధించారు. విదేశీ దిగుమతుల పోటీ నుంచి భారతీయ ఉత్పత్తిదారులకు రక్షణ కల్పించడానికి ప్రభుత్వం ప్రాధాన్యమిచ్చింది.
దిగజారిన పరిస్థితి..
1966 జూన్‌లో భారత ప్రభుత్వం డాలరుతో రూపాయి మారక విలువను తగ్గించింది. దీనికితోడు దిగుమతులపై ఆంక్షలనూ సడలించి, సుంకాలు తగ్గించి, ఎగుమతి సబ్సిడీలను పెంచింది. ఆనాడు సంఘటిత రంగ పారిశ్రామికోత్పత్తిలో 80 శాతానికి మూలమైన 59 పరిశ్రమలకు ముడి సరకులు, విడి భాగాలను దిగుమతి చేసుకునే స్వేచ్ఛనిచ్చింది. అలా దిగుమతి చేసుకునే ముందు స్వదేశంలో ఆ సరకులు, విడిభాగాలు లభ్యం కావడం లేదని నిర్ధరిస్తేనే లైసెన్సు మంజూరు చేసేవారు. దీంతో సరళీకరణ ఆశించిన స్థాయిలో ఫలితాలివ్వలేదు. సరళీకరణ వల్ల పెరిగే దిగుమతుల బిల్లు చెల్లించడానికి వీలుగా భారత్‌కు కొన్ని సంవత్సరాలపాటు ఆర్థిక సహాయం చేస్తానని ప్రపంచ బ్యాంకు ప్రకటించింది. కానీ, ఆ సమయంలో వరసగా రెండుసార్లు పంటలు విఫలమై పారిశ్రామిక మాంద్యం ఏర్పడటంతో భారత్‌ 1966-67లో ప్రపంచ బ్యాంకు ఆర్థిక సహాయాన్ని పూర్తిగా ఉపయోగించుకోలేక పోయింది. దీనికితోడు 1960వ దశకం చివర్లో, 1970వ దశకం మొదట్లో భారత్‌ ఆర్థిక పరిస్థితి జటిలం కావడంతో మళ్ళీ దిగుమతులపై నియంత్రణలు విధించాల్సి వచ్చింది.
సులభ షరతులపై..
స్వేచ్ఛాయుత సాధారణ లైసెన్సింగ్‌ (ఓజీఎల్‌) విధానాన్ని 1976లో తిరిగి ప్రవేశపెట్టడంతో కొత్త దశ సరళీకరణ మొదలైంది. ఓజీఎల్‌ జాబితాలోని వస్తువుల దిగుమతులకు కేంద్ర వాణిజ్యశాఖ అనుమతి తీసుకోనక్కర్లేదు. 1976లో ఈ జాబితాలో పారిశ్రామిక ఉత్పత్తికి అవసరమైన యంత్రాలు, సంబంధిత వస్తువులు 79 వరకు ఉండగా, 1988 ఏప్రిల్‌ నాటికి అవి 1,170కి పెరిగాయి. అంతిమ ఉత్పత్తి వినియోగదారుడికి చేరేలోపు, దాని తయారీకి అవసరమైన 949 మధ్యంతర వస్తువులనూ ఈ జాబితాలో చేర్చారు. 1990 నాటికి మొత్తం దిగుమతుల్లో 30శాతం ఓజీఎల్‌ దిగుమతులే. దీనికితోడు పరిశ్రమలకు సులభ షరతులపై రుణాలనూ విస్తరించారు.
సంస్కరణల పథం..
