ఎన్నికల బాండ్లు:'అధికార పక్షానికే అధిక లాభం'

ఎన్నికల బాండ్లు రాజకీయ అవినీతి పథకంలా మారాయని, భారత ప్రజాస్వామ్య ప్రతిష్ఠను దెబ్బతీస్తున్నాయని కాంగ్రెస్​ తదితర ప్రతిపక్ష పార్టీలు పేర్కొంటున్నాయి. తీవ్రంగా విమర్శలు గుప్పిస్తున్నాయి. ఇది నగదు అక్రమ చలామణికి దారితీస్తోందని, భారీ వ్యాపార సంస్థలు గుట్టుచప్పుడు కాకుండా, తమకు నచ్చిన పార్టీకి కావాల్సినంత ధనాన్ని బాండ్ల ద్వారా అందిస్తున్నాయని పార్టీ సీనియర్‌ నేతలు ఆరోపిస్తున్నారు.

ఎన్నికల బాండ్లు... రాజకీయ పార్టీలకు అందే నిధుల్లో పారదర్శకతను తీసుకొచ్చేందుకు ఉద్దేశించిన సాధనాలు. అయితే, ఇవి రాజకీయ విరాళాల వ్యవస్థను ప్రక్షాళన చేసేందుకు కాదని, విపక్షాలకు నిధులు అందకుండా అడ్డుకునే ఉపకరణాలని కాంగ్రెస్‌ తదితర ప్రతిపక్షాలు విమర్శలు గుప్పిస్తుండటంతో మరోసారి వీటిపై తీవ్రస్థాయి చర్చ మొదలైంది. గతంలో కంపెనీల లాభాల్లో 7.5 శాతం మాత్రమే రాజకీయ పార్టీలకు విరాళాలుగా ఇచ్చే పద్ధతి ఉంది. ఫలితంగా, కంపెనీలు విభిన్న రాజకీయ పార్టీలకు విరాళమిచ్చేందుకు లెక్కల్లో చూపని ధనాన్ని పలు దొంగమార్గాల్లో ఉపయోగించేందుకు అవకాశం కల్పించిందనే విమర్శలున్నాయి.

అలాంటి లోపభూయిష్ఠ వ్యవస్థను సరిదిద్దాలనే ఉద్దేశంతో భారత ప్రభుత్వం 2018, జనవరి రెండున ఎన్నికల బాండ్ల పద్ధతిని తీసుకొచ్చింది. అదే ఏడాది జనవరి 23న ఆదాయపన్ను విభాగం రాజకీయ పార్టీలకు నగదు రూపంలో ఇచ్చే విరాళాలు రెండు వేల రూపాయలకు మించకూడదంటూ ఆదేశించింది. ఇంతాచేసి, కొత్తగా తీసుకొచ్చిన ఎన్నికల బాండ్లు సైతం కార్పొరేట్‌ సంస్థలకు ఎన్నికల నిధులు అందించే విషయంలో పరిమితుల్ని తొలగించాయనే విమర్శలు లేకపోలేదు. భారీ వ్యాపార సంస్థలు గుట్టుచప్పుడు కాకుండా, తమకు నచ్చిన పార్టీకి కావాల్సినంత ధనాన్ని బాండ్ల ద్వారా అందించే వీలుందనేది వీటిపై ఉన్న విమర్శ.

భేదాభీప్రాయాలు

ఎన్నికల బాండ్ల పథకం వివాదాల మధ్యే పురుడు పోసుకుంది. దీనిపై ప్రారంభంలోనే కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ, భారత రిజర్వు బ్యాంకు (ఆర్‌బీఐ) మధ్య తీవ్ర భేదాభిప్రాయాలు తలెత్తాయి. ప్రభుత్వం 2017-18 బడ్జెట్‌లో బాండ్లపై ప్రకటన చేసినప్పుడు నాటి ఆర్‌బీఐ గవర్నర్‌ ఉర్జిత్‌ పటేల్‌ 2017 సెప్టెంబర్‌ 14న రాసిన లేఖలో మూడు అంశాలను లేవనెత్తారు. ఎన్నికల బాండ్ల కొనుగోలులో కంపెనీలు తమ గుర్తింపు బయటపడకుండా దాచిపెట్టేందుకు మనుగడలో లేని డొల్ల కంపెనీలను ఉపయోగించుకుని రాజకీయ పార్టీలకు విరాళాలు ఇస్తాయని ఆయన ఆక్షేపించారు. ఇలా ఆర్థిక లావాదేవీల్లో డొల్ల కంపెనీలను ఉపయోగించడంవల్ల నిధుల అక్రమ తరలింపునకు సంబంధించిన ‘మనీలాండరింగ్‌’కు బాటలుపడతాయని అభ్యంతరం వ్యక్తం చేశారు.

ఎన్నికల బాండ్లను తాత్కాలిక ధ్రువపత్రాల రూపంలో కాకుండా, డీమాట్‌/ఎలక్ట్రానిక్‌ రూపంలో జారీ చేయడంవల్ల దాతల గోప్యతను మరింత సమర్థంగా పరిరక్షించవచ్చని సూచించారు. డీమాట్‌ పద్ధతిలో ఉండే సార్వత్రిక సంఖ్యను రాజకీయ పార్టీకి ఇస్తే సరిపోతుందన్నారు. డబ్బులు చెల్లించినవారి వివరాలు ఆర్‌బీఐ వద్ద, తీసుకున్న రాజకీయ పార్టీ వివరాలు ఎన్నికల సంఘం వద్ద ఉంటాయన్నారు. ఇలాంటి డీమాట్‌ విధానం ఎన్నికల విరాళాల్లో పూర్తిస్థాయి పారదర్శకతకు దారితీస్తుందని వివరించారు. రిజర్వు బ్యాంకు చట్టంలోని సెక్షన్‌ 31, సర్వోన్నత బ్యాంకుగా బాండ్లు జారీ చేసే అధికారాన్ని ఆర్‌బీఐకే కల్పిస్తోందని తేల్చిచెప్పారు. సెక్షన్‌ 31కి సవరణ చేసి, భారతీయ స్టేట్‌బ్యాంకు (ఎస్‌బీఐ)కి బాండ్లు జారీచేసే అనుమతి ఇస్తే, కేంద్రబ్యాంకుగా ఆర్‌బీఐకి ఉండే ఏకస్వామ్యాధికారానికి గండిపడుతుందని ఉర్జిత్‌ పటేల్‌ ఆ లేఖలో వాదించారు.

అయితే, ఎన్నికల బాండ్లను డీమాట్‌ రూపంలో జారీ చేస్తే, దాతల గుర్తింపును గోప్యంగా ఉంచాలనే వాస్తవిక లక్ష్యం విఫలమవుతుందని, వాటిని తాత్కాలిక ధ్రువపత్రాల రూపంలో జారీ చేయడమే మేలని నాటి ఆర్థిక వ్యవహారాల కార్యదర్శి సుభాష్‌ గార్గ్‌ 2017 అక్టోబర్‌ అయిదున రాసిన ప్రతిస్పందన లేఖలో బదులిచ్చారు. ఉర్జిత్‌ పటేల్‌ మళ్ళీ స్పందిస్తూ, బాండ్లను తాత్కాలిక ధ్రువపత్రాల రూపంలోనే జారీ చేయాలని ప్రభుత్వం నిర్ణయించినట్లయితే, వాటిని ఆర్‌బీఐ మాత్రమే జారీచేయాల్సి ఉంటుందని 2017 అక్టోబర్‌ 11న రాసిన లేఖలో స్పష్టీకరించారు. ప్రభుత్వం ఆ వాదననూ అంగీకరించలేదు. ఆర్‌బీఐ షెడ్యూల్డు బ్యాంకు విభాగంలోకి రాదని స్పష్టం చేసింది.

ఎలాగైతేనేం- ఆర్థికబిల్లు, 2017 ద్వారా ఆర్‌బీఐ చట్టంలోని సెక్షన్‌ 31కి సవరణ తీసుకొచ్చింది. ఎన్నికల బాండ్ల పథకాన్ని పూర్తిస్థాయిలో ఎస్‌బీఐ ద్వారానే అమలు చేయనున్నట్లు నోటిఫికేషన్‌ జారీ చేసింది. అంతేకాదు, సదరు బాండ్లకు స్టాంపు డ్యూటీ ఉండాలన్న ఎస్‌బీఐ కోరికనూ ఆమోదించింది. ఫలితంగా, ఎస్‌బీఐకి నేరుగా ఆదాయం లభిస్తుంది. ఈ పరిణామాలన్నింటినిబట్టి చూస్తే, కేంద్రం తీసుకొచ్చిన ఎన్నికల బాండ్ల విషయంలో ఆర్‌బీఐలో ఎంతోకొంత అసంతృప్తి ఉందని తెలుస్తోంది.
ఎవరు వాదనలు వారివే

ఎన్నికల బాండ్ల విషయంలో ఆర్థికశాఖ తీసుకొన్న కొన్ని నిర్ణయాలు విమర్శలకు ఊతమిచ్చాయి. ఏటా పది రోజుల చొప్పున నాలుగు విడతలుగా జనవరి, ఏప్రిల్‌, జులై, అక్టోబర్‌ నెలల్లో ఎస్‌బీఐ ద్వారా బాండ్ల అమ్మకం జరుగుతుందని నోటిఫికేషన్‌లో ప్రకటించారు. అయితే, ఆర్థిక శాఖ రెండు వేర్వేరు సందర్భాల్లో నిర్దేశిత షెడ్యూలుకు సంబంధం లేకుండా బాండ్లను అమ్మేందుకు అవకాశం కల్పించడం విమర్శలకు దారితీసింది.

ఆ రెండు సందర్భాల్లోనూ అసెంబ్లీ ఎన్నికలకు ముందుగా జారీ కావడంతో అదంతా యాదృచ్ఛికమని అనుకోవడానికి వీల్లేకుండా పోయింది. 2018 మే నెలలో కర్ణాటక ఎన్నికల ముందు, ప్రత్యేకంగా అవకాశం కల్పించింది. సదరు బాండ్ల ద్వారా వచ్చే నిధుల్ని అసెంబ్లీ ఎన్నికల తరవాత విపక్ష ఎమ్మెల్యేలను చీల్చేందుకు ఉపయోగిస్తారంటూ కాంగ్రెస్‌ పార్టీ ఆరోపించింది. తరవాత తెలంగాణ, మధ్యప్రదేశ్‌, మిజోరం, రాజస్థాన్‌, ఛత్తీస్‌గఢ్‌ రాష్ట్రాల అసెంబ్లీ ఎన్నికలకు ముందుగా 2018 నవంబర్‌లో మరోసారి ప్రత్యేకంగా అవకాశం కల్పించారనే విమర్శలున్నాయి.

ఎన్నికల బాండ్లను జారీ చేసే ఎస్‌బీఐపై కేంద్ర ప్రభుత్వానికి ప్రత్యక్ష నియంత్రణ ఉంటుందని, బాండ్ల లావాదేవీల సమాచారం ప్రభుత్వానికి తెలుస్తుందంటూ కాంగ్రెస్‌ నేత మనీశ్‌ తివారీ ఆరోపించారు. ఫలితంగా, భాజపా వ్యతిరేక పార్టీలకు విరాళాలు ఇచ్చేందుకు పలువురు దాతలు వెనకంజ వేస్తున్నారనేది ఆయన ఆక్షేపణ. అక్రమ సంపాదనను సక్రమం చేసుకొనేందుకు బాండ్లు ఓ చట్టబద్ధ మార్గంలా మారాయని విమర్శించారు. ఈ వ్యవహారంపై పార్లమెంటరీ సంయుక్త సంఘంతో దర్యాప్తు జరిపించాలని డిమాండు చేశారు. ఆ ఆరోపణల్ని భాజపా తిరస్కరించింది.

గోప్యత అంటే పేరు, గుర్తింపు వెల్లడించకుండా లారీనిండా నగదుతో బ్యాంకుకు వెళ్లి, బాండ్లు కొనడం కాదని... దాతలు లేదా సంస్థలు తమ విరాళాల్ని ఏ రాజకీయ పార్టీ అందుకుంటుందనే సంగతిని ప్రతి ఒక్కరికీ వెల్లడించాల్సిన అవసరం లేకపోవడమని స్పష్టం చేసింది. బాండ్లు గోప్యతను కల్పిస్తాయే తప్ప, చట్ట ఉల్లంఘన నుంచి రక్షణ కల్పించవనేది భాజపా వాదన. దాత కచ్చితంగా ఎస్‌బీఐ శాఖకు వెళ్లి డబ్బులు చెల్లించాల్సిందేనని, తరవాత రాజకీయ పార్టీ తమకు వచ్చిన బాండ్లను బ్యాంకు ఖాతాలో జమచేసి, నగదు పొందాల్సిందేనని వాదించింది.

కేంద్ర వాణిజ్య మంత్రి పీయూష్‌ గోయల్‌ బాండ్ల పద్ధతిని గట్టిగా సమర్థిస్తూ... గతంలో రాజకీయ పార్టీలకు నగదును విరాళాలు ఇచ్చే పద్ధతి ఉండగా, బ్యాంకు ఖాతాలతో అనుసంధానం కలిగిన ప్రస్తుత బాండ్ల పద్ధతి పూర్తిగా పారదర్శకమని స్పష్టం చేశారు. ఎన్నికల బాండ్లే రాకపోయుంటే, పెద్దయెత్తున ధనం రాజకీయ పార్టీలకు చేరుతూ ఉండేదన్నారు. కాకపోతే, బాండ్లనేవి భారతీయులను ఒక్క దెబ్బతో నిజాయతీపరులను చేయకపోవచ్చుగాని, అవకతవకలకు పాల్పడటాన్ని చాలా కష్టమైన వ్యవహారంగా మార్చివేసిందని చెప్పకతప్పదన్నారు.

బాండ్ల ప్రక్రియలో ఆర్‌బీఐని పూర్తిగా పరిగణనలోకి తీసుకోలేదన్న ఆరోపణల్ని ఆయన కొట్టిపారేశారు. కేంద్ర ప్రభుత్వం ఆర్‌బీఐతో నిరంతర సంప్రతింపులు జరిపిందన్నారు. ఆర్థిక బిల్లు 2017ను ప్రవేశపెట్టిన తరవాత పథకాన్ని ప్రకటించేందుకు మధ్య దాదాపు ఏడాది సమయం గడించిందని, రిజర్వు బ్యాంకుకు పూర్తిస్థాయిలో సమయం ఉందన్నారు. ఏదిఏమైనా, ఒక ఆదర్శంతో తెరమీదకు వచ్చిన ఎన్నికల బాండ్లు- వివాదాల్లో చిక్కడం విచారకరం!

విధివిధానాలు

• ఎన్నికల బాండ్లను ఒక వ్యక్తిగాని, కంపెనీగాని తమ సొంత వివరాలు వెల్లడించకుండా ఎస్‌బీఐ శాఖల నుంచి కొనుగోలు చేసి, ఏదో ఒక రాజకీయ పార్టీకి విరాళంగా ఇవ్వొచ్చు.
• పార్లమెంటు, అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో కనీసం ఒక శాతం ఓట్లు సాధించిన రాజకీయ పార్టీలకు వీటిని తీసుకునే అర్హత ఉంటుంది. బాండ్లను బ్యాంకు ఖాతాల ద్వారా మాత్రమే నగదుగా మార్చుకోవాలి.
• బాండ్లు దాతల వివరాల్ని వెల్లడించవు. దాత సైతం తన డబ్బులకు మూలం ఏమిటనేది చెప్పక్కర్లేదు. వాటిని స్వీకరించిన రాజకీయ పార్టీ సైతం తాను ఎవరి నుంచి నిధులు పొందాననే సమాచారాన్ని తెలియజేయాల్సిన అవసరం ఉండదు. బాండ్ల ద్వారా పొందిన డబ్బుల నికర విలువను మాత్రమే ఎన్నికల సంఘానికి వెల్లడించాల్సి ఉంటుంది

ఎవరెవరు..ఎవరెవరికి..ఎంతెంత?

• 2018 జనవరి రెండున ఎన్నికల బాండ్లకు సంబంధించిన ప్రకటన వచ్చిన తరవాత, జనవరి, ఫిబ్రవరి నెలల్లో రూ.221 కోట్ల విలువైన బాండ్లు జారీ అయ్యాయి. అందులో భాజపాకు రూ.210 కోట్లు, కాంగ్రెస్‌కు రూ.5 కోట్లు, మిగతా పార్టీలకు రూ.6 కోట్లు దక్కాయి.
• 2018 మార్చి-2019 అక్టోబర్‌ మధ్యకాలంలో రూ.6,128 కోట్ల విలువైన మొత్తం 12,313 బాండ్లు అమ్ముడయ్యాయి. 2018 మార్చి నుంచి 2019 అక్టోబర్‌ వరకు వీటితో ఎక్కువగా ఏ రాజకీయ పక్షం లబ్ధి పొందిందనే విషయంలో అధికారిక సమాచారం లేదు. 2019 ఏప్రిల్‌్, మే నెలల్లో జరిగిన సార్వత్రిక ఎన్నికలతోపాటు, ఇతరత్రా సందర్భాల్లో జరిగిన మొత్తం లావాదేవీల్లో సింహభాగం వాటాను భాజపాయే దక్కించుకుందని తెలుస్తోంది.
• 2018-19 ఆర్థిక సంవత్సరంలో టాటా గ్రూప్‌ యాజమాన్యంలోని ప్రోగ్రెసివ్‌ ఎలక్టోరల్‌ ట్రస్ట్‌ రూ.356.53 కోట్లను భాజపాకు, రూ.55.62 కోట్లను కాంగ్రెస్‌కు విరాళమిచ్చింది.

భారతి ఎంటర్‌ప్రైజెస్‌ యాజమాన్యంలోని ప్రూడెంట్‌ ఎలక్టోరల్‌ ట్రస్ట్‌ భాజపాకు రూ.67.25 కోట్లు, కాంగ్రెస్‌కు రూ.39 కోట్లు విరాళమిచ్చింది. ఈ ట్రస్ట్‌ నుంచి విరాళం పొందిన పార్టీల్లో మూడు, నాలుగో స్థానాల్లో నిలిచిన ఏపీకి చెందిన వైసీపీ రూ.26 కోట్లు, తెదేపా రూ.25 కోట్లు పొందాయి.

- రాజీవ్​ రాజన్​

ఇదీ చూడండి : '26'... భారత్​కు ఈ సంఖ్య ఎంతో ప్రత్యేకం తెలుసా?