বিশেষ প্ৰতিবেদন, ১৪ ফেব্ৰুৱাৰী :চলিত বৰ্ষৰ ২৭ ফেব্ৰুৱাৰীত ৰাজ্যসভাৰ দ্বিবাৰ্ষিক নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হ'ব । ১৫ খন ৰাজ্যৰ ৫৬ গৰাকী অৱসৰপ্ৰাপ্ত সদস্যৰ ঠাইত নতুন সদস্য নিৰ্বাচনৰ বাবে এই নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হ'ব । ৰাজ্যসভাৰ প্ৰতিগৰাকী সদস্যৰ কাৰ্যকাল হৈছে ছয় বছৰ । ভাৰতৰ সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ 83-ৰ দফা (1) অনুসৰি, ৰাজ্য পৰিষদ (অৰ্থাৎ ৰাজ্যসভা) ভংগ হ'ব নালাগে, কিন্তু ইয়াৰ এক-তৃতীয়াংশ সদস্যই বছৰটোত দুবাৰ অৱসৰ ল'ব ।
সাংবিধানিক আঁচনি আৰু বাস্তৱিকতা
এই আঁচনিখনৰ যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন কৰা হৈছে আৰু ছয় বছৰৰ সময়সীমাত তিনিবাৰতকৈও অধিক সময়ত ৰাজ্যসভাৰ নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হৈছে । বিগত কেইবা বছৰ ধৰি সময়ে সময়ে বিভিন্ন কাৰণত পাঁচ বছৰীয়া কাৰ্যকাল সম্পূৰ্ণ হোৱাৰ পূৰ্বে ৰাষ্ট্ৰপতি শাসন জাৰি কৰা আৰু/বা ৰাজ্যিক বিধানসভাসমূহ ভংগ কৰাৰ বাবে এইটো ঘটিছে ।
ৰাজ্যসভাৰ দ্বিবাৰ্ষিক নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হোৱাৰ সময়ত কিছুমান ৰাজ্যিক বিধানসভা ভংগ হোৱাৰ এনে এক অৱস্থাত আছিল, যাৰ বাবে উক্ত ৰাজ্যসমূহৰ ৰাজ্যসভাৰ আসনসমূহৰ নিৰ্বাচন পিছত অনুষ্ঠিত হয় । নিৰ্বাচনৰ এই অস্বাভাৱিক অৱস্থাই দ্বিবাৰ্ষিক অনুসূচীত বিধ্বংসী ভূমিকা পালন কৰিছে ।
ভাৰতৰ সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ 80-ত ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে মনোনীত কৰা 12 গৰাকী সদস্যৰে গঠিত ৰাজ্য পৰিষদ/ৰাজ্যসভাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে আৰু ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলৰ সৰ্বাধিক প্ৰতিনিধি 238 গৰাকী ।
২৫০ গৰাকী সদস্যৰ এই অনুমোদিত শক্তিৰ বিপৰীতে বৰ্তমান ৰাজ্যসভাত ২৪৫ গৰাকী সদস্য আছে । আনহাতে, সংবিধানৰ চতুৰ্থ অনুসূচীত বৰ্ণনা কৰা অনুসৰি, নিৰ্বাচিত সদস্যৰ সংখ্যা ২৩৩ জনলৈ সীমাবদ্ধ কৰা হৈছে । লগতে বিভিন্ন ৰাজ্যক আৱণ্টন কৰা ৰাজ্যসভাৰ আসনৰ সংখ্যা আৰু ৰাজ্যসমূহৰ নিজ নিজ জনসংখ্যাৰ মাজত এক সামঞ্জস্য ৰক্ষা কৰা হয় ।
নিৰ্বাচনী ব্যৱস্থা
অনুচ্ছেদ 80-ৰ দফা (4) অনুসৰি, ৰাজ্য পৰিষদৰ প্ৰতিখন ৰাজ্যৰ প্ৰতিনিধিসকলক 'একক স্থানান্তৰযোগ্য ভোটৰ জৰিয়তে সমানুপাতিক প্ৰতিনিধিত্ব' (proportional representation by means of the single transferable vote) ব্যৱস্থা অনুসৰি ৰাজ্যখনৰ বিধানসভাৰ নিৰ্বাচিত সদস্যসকলে নিৰ্বাচিত কৰিব ।
সহজ ভাষাত ক'বলৈ গ'লে 'সমানুপাতিক প্ৰতিনিধিত্ব'ৰ অৰ্থ হৈছে, এটা ৰাজনৈতিক দলে ৰাজ্যসভাত ইয়াৰ সদস্যৰ সংখ্যাৰ অনুপাতত ৰাজ্যসভালৈ এক বা একাধিক সদস্য(সকলক) নিৰ্বাচিত কৰিব পাৰে । আকৌ, ৰাজ্যিক বিধানসভাৰ প্ৰতিজন সদস্যৰ ভোট 'একক' কিন্তু 'স্থানান্তৰযোগ্য' । সেয়েহে বেলট কাকতত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাকাৰী সকলো প্ৰাৰ্থীৰ নাম তালিকাভুক্ত কৰা হয় আৰু নিৰ্বাচকসকলে তেওঁলোকৰ বিৰুদ্ধে তেওঁলোকৰ পছন্দৰ ক্ৰম চিহ্নিত কৰিব লাগে ।
নিৰ্বাচক বিধায়কগৰাকীয়ে এগৰাকী প্ৰাৰ্থীৰ বিৰুদ্ধে কমেও '১' নম্বৰ ৰাখিব লাগিব । তেওঁৰ আন পছন্দবোৰ কেৱল তেতিয়াহে কাৰ্যকৰী হয়, যদি প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰা প্ৰাৰ্থীৰ সংখ্যা সেই ৰাজ্যৰ বৰ্তমানৰ খালী পদতকৈ অধিক হয় আৰু প্ৰথম পৰ্যায়ৰ গণনাত, এগৰাকী বা একাধিক প্ৰাৰ্থীয়ে নিৰ্বাচিত হ'বলৈ প্ৰয়োজনীয় সংখ্যক ভোট নাপায় ।
নিৰ্বাচিত হ'বলৈ প্ৰাৰ্থী এগৰাকীয়ে প্ৰয়োজন হোৱা নিম্নতম ভোটৰ সংখ্যা নিৰ্ণয় কৰাৰ সূত্ৰটো নিম্ন উল্লিখিত ধৰণৰ :
মুঠ বিধায়কৰ সংখ্যা + 1 খালী পদৰ সংখ্যা + 1
উদাহৰণ স্বৰূপে, আগন্তুক নিৰ্বাচনত উত্তৰ প্ৰদেশ ৰাজ্যৰ পৰিস্থিতি চাওঁ আহক । প্ৰথম তথ্য : ৰাজ্যিক বিধানসভাৰ শক্তি হৈছে 403; ৰাজ্যসভাৰ আসনৰ সংখ্যা যাৰ বাবে নিৰ্বাচন অনুসূচীত কৰা হৈছে তাৰ সংখ্যা হৈছে 10; আৰু ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টীৰ (যোগী আদিত্যনাথৰ নেতৃত্বত) বিধানসভাত ২৫২ গৰাকীৰ শক্তি আছে । ওপৰত দিয়া সূত্ৰ অনুসৰি, ৰাজ্যসভালৈ নিৰ্বাচিত হ'বলৈ প্ৰাৰ্থী এগৰাকীয়ে প্ৰয়োজন হোৱা নিম্নতম ভোটৰ সংখ্যা নিম্ন উল্লিখিত ধৰণৰ হ'ব :
403 + 1 = 37.6 (ধৰক 38) 10+1
বিজেপিৰ দ্বাৰা মনোনীত প্ৰতিগৰাকী প্ৰাৰ্থীয়ে এনেদৰে ৩৮ টা ভোট লাভ কৰিব লাগিব । যিহেতু বিধানসভাত বিজেপিৰ শক্তি 252, সেয়ে বিজেপিয়ে নিজে মাত্ৰ 6 গৰাকী প্ৰাৰ্থী নিৰ্বাচিত কৰিব পাৰে । সেয়েহে তেওঁলোকৰ দলৰ দ্বাৰা মনোনীত প্ৰাৰ্থীসকলৰ এগৰাকী বা আনগৰাকীক বেলট কাকতত তেওঁলোকৰ প্ৰথম পছন্দ চিহ্নিত কৰিবলৈ কমেও 228 গৰাকী (38x6) বিধায়কক হুইপ জাৰি কৰিব লাগিব । বাকী ২৪ গৰাকী বিধায়কৰ ভোটৰ সৈতে দলটোৱে ইয়াৰ মিত্ৰশক্তিৰ সমৰ্থনত আৰু এখন আসন সুৰক্ষিত কৰি ৩৮ গৰাকীৰ যাদুকৰী সংখ্যাত উপনীত হ'ব পাৰে । বিজেপিয়ে ইয়াৰ বাকী থকা ভোটবোৰ ইয়াৰ মিত্ৰদলৰ এগৰাকী প্ৰাৰ্থীক প্ৰদান কৰিব পাৰে ।
দ্বিতীয় সদন দুৰ্বল হোৱা
সংবিধান সভাত হোৱা বিতৰ্কৰ সময়ত লোকনাথ মিশ্ৰই ৰাজ্য পৰিষদক "এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সদন, এক পৰ্যালোচনা সদন, গুণগত মানৰ বাবে থিয় হৈ থকা সদন আৰু সদস্যসকলে তেওঁলোকৰ সংযম আৰু বিশেষ সমস্যাৰ জ্ঞানৰ বাবে তেওঁলোকে কোৱা কথাৰ গুণাগুণৰ ওপৰত শুনিবলৈ তেওঁলোকৰ অধিকাৰ প্ৰয়োগ কৰিবলৈ..." বুলি ইয়াৰ ধাৰণা আগবঢ়াইছিল । এম অনন্তসায়নম আয়াংগৰে চিন্তা কৰিছিল যে এনে প্ৰতিফলিত বিবেচনাৰ মঞ্চত 'মানুহৰ প্ৰতিভাৰ সম্পূৰ্ণ খেল থাকিব পাৰে' আৰু ই 'জনপ্ৰিয় জনাদেশ জয় কৰিব নোৱাৰা' লোকসকলৰ বাবে স্থান দিব পাৰে ।
অৱশ্যে সময়ৰ লগে লগে আমি কেনেবাকৈ ৰাজ্যসভাৰ মূল দৃষ্টিভংগী আৰু ডিজাইনৰ পৰা যথেষ্ট আঁতৰি আহিছোঁ, সেয়া আক্ষৰিকভাৱে হওক বা আত্মাগতভাৱে । সংবিধান প্ৰস্তুতকৰ্তাসকলে কল্পনা কৰা অনুসৰি, জনপ্ৰতিনিধিত্ব আইন, 1951-ৰ দ্বাৰা নিৰ্দেশিত অভিবাসৰ প্ৰয়োজনীয়তা আঁতৰাই ৰাজ্যসভাক 'মূল ৰূপৰ পৰা' সংশোধন কৰা হৈছে ।
যিকোনো লোকক ৰাজ্যসভাৰ নিৰ্বাচনত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰিবলৈ অনুমতি দিয়াত অভিবাস নিৰ্বিশেষে, উচ্চ সদনৰ বিশেষত্ব থকা বৈচিত্ৰ্যৰ ওপৰত পানী ঢালি দিয়া হৈছে আৰু ই কিছু পৰিমাণে লোকসভাৰ দৰে এক সদনত পৰিণত হৈছে । এইখন এতিয়া ৰাজ্য পৰিষদ নহয়, আৰু বৰ্তমান সকলো মনোবৃত্তি আৰু উদ্দেশ্যৰ বাবে ৰাজনীতিবিদ বা 'মনোনীত ব্যক্তি'ৰ পৰিষদ ।
তদুপৰি, ৰাজ্যসভালৈ নিৰ্বাচিত সকলো ব্যক্তি সমানভাৱে 'অভিজ্ঞ' ব্যক্তি নহয়, যিয়ে সংসদীয় কাৰ্যক্ৰমত মূল্য যোগ দিয়ে । এনেদৰে সংবিধানৰ আঁচনিত হস্তক্ষেপ কৰাৰ পিছত, ৰাজ্যসভাই ইয়াৰ মূল আদেশ প্ৰদান কৰিব বুলি আমি আশা কৰিব নোৱাৰোঁ । এইটো এক চিন্তা কৰিবলগা বিষয় আৰু সকলো অংশীদাৰৰ ফালৰ পৰা ইয়াৰ আত্মনিৰীক্ষণৰ প্ৰয়োজন ।
সমালোচকসকলে ৰাজ্যসভাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বেছিভাগ সমস্যা প্ৰায়ে ভাৰতীয় সংসদৰ কাম-কাজৰ বিষয়তে কয় । সেয়েহে সকলো সংসদীয় ব্যাঘাত আৰু আইনী কাম হ্ৰাস হোৱাৰ বাবে ৰাজ্যসভাক দোষাৰোপ কৰাটো ভুল হ'ব । ভাৰতীয় সংসদত প্ৰকৃত ভাৰতীয় পৰম্পৰাত ধাৰাবাহিকতা (ৰাজ্যসভা) আৰু পৰিৱৰ্তনৰ (লোকসভা) এক সুন্দৰ মিশ্ৰণ আছে ।
দ্বিতীয় সংসদৰ প্ৰাসংগিকতা সম্পৰ্কে বিতৰ্ক সম্ভৱত দ্বিতীয় চেম্বাৰৰ দৰেই পুৰণি । কাহিনীটো হৈছে এয়ে যে অষ্টাদশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে, যেতিয়া আমেৰিকাৰ সাংবিধানিক আন্তঃগাঁথনি চলি আছিল, থমাছ জেফাৰচনে এদিন আইনসভাত দুটা সদন স্থাপনৰ বিৰুদ্ধে জৰ্জ ৱাশ্বিংটনৰ ওচৰত প্ৰাতঃভোজনৰ মেজত প্ৰতিবাদ কৰিছিল ।
ৱাশ্বিংটনে তেওঁক সুধিছিল, "আপুনি এই কফিকাপ আপোনাৰ প্লেটত কিয় ঢালি দিয়ে ?" জেফাৰচনে উত্তৰ দিয়ে, "ইয়াক ঠাণ্ডা কৰিবলৈ ।" ৱাশ্বিংটনে তেতিয়া কয়, "আমিও আইনসভাক শীতল কৰিবলৈ চিনেটৰ প্লেটত ঢালি দিওঁ ।"
(ঘোষণা : এই নিবন্ধত প্ৰকাশ কৰা মতামতবোৰ সম্পূৰ্ণ লেখকৰ । ইয়াত প্ৰকাশ কৰা তথ্য আৰু মতামতে ইটিভি ভাৰতৰ মতামত প্ৰতিফলিত নকৰে )
লগতে পঢ়ক :আস্থা ভোটৰ উৎপত্তি আৰু ভাৰতীয় ৰাজনীতিত ইয়াৰ প্ৰৱৰ্তন
