বিশেষ প্ৰতিবেদন, ২২ ছেপ্টেম্বৰ : আজি বিশ্ব গঁড় দিৱস । বিশ্বজুৰি গঁড়ৰ পাঁচোটা প্ৰজাতিৰ সুৰক্ষাৰ বাবে সজাগতা সৃষ্টিৰ উদ্দেশ্যে ২২ ছেপ্টেম্বৰৰ দিনটো গঁড় দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয় ৷ ২০১১ চনৰ পৰাই বিশ্বজুৰি এই দিৱস পালন কৰা হৈছে । বিশ্ব গঁড় দিৱসত, ইণ্টাৰনেচনেল ৰাইনো ফাউণ্ডেচনে ৫ টা প্ৰজাতিৰ গঁড় আৰু সেইবোৰৰ বিষয়ে চিন্তা কৰা সকলোকে স্মৰণ কৰে ।
এটা ইমেইলৰ পৰাই আৰম্ভ হৈছিল বিশ্ব গঁড় দিৱস প্ৰথমবাৰৰ বাবে ২০১০ চনত ডব্লিউডব্লিউএফ (World Wide Fund for Nature)-দক্ষিণ আফ্ৰিকাই ঘোষণা কৰিছিল । পৰৱৰ্তী বছৰত, বিশ্ব গঁড় দিৱস এক আন্তৰ্জাতিক সফলতালৈ পৰিণত হয় । যি আফ্ৰিকান আৰু এছিয়ান গঁড় দুয়োটা প্ৰজাতিক সামৰি লোৱা হয় ।
২০১১ চনত লিছা জেন কেম্পবেল নামৰ এগৰাকী মহিলাই এগৰাকী গঁড় প্ৰেমী ৰিশজালৈ এটা মেইল লিখিছিল যিয়ে পৃথিৱীত ৫ প্ৰজাতিৰ গঁড় জীৱিত থকাটো চাব বিচাৰিছিল । এনেদৰেই বিশ্ব গঁড় দিৱস চৰ্চালৈ আহিছিল আৰু মানুহে প্ৰতি বছৰে একে তাৰিখতে সমগ্ৰ দেশতে ইয়াক উদযাপন কৰে ।
সুমাত্ৰীয় গঁড় : সুমাত্ৰীয় গঁড় হৈছে জীৱিত প্ৰজাতিবোৰৰ ভিতৰত আটাইতকৈ সৰু আৰু দুটা শিং থকা একমাত্ৰ এছিয়ান গঁড় । সুমাত্ৰীয় গঁড় এসময়ত ভূটান আৰু পূৱ ভাৰতৰ পূব হিমালয়ৰ পাদদেশ, ম্যানমাৰ, থাইলেণ্ড, ভিয়েটনাম আৰু চীন আদি স্থানত দেখা গৈছিল । কিন্তু এতিয়া এই প্ৰজাতিটো কেৱল ইণ্ডোনেছিয়াৰ সুমাত্ৰা আৰু বোৰ্নিঅ' দ্বীপত হে পোৱা যায় ।
ক'লা গঁড় : ক'লা আৰু বগা গঁড়ৰ ভিতৰত, ক'লা গঁড় দুটা আফ্ৰিকান গঁড়ৰ প্ৰজাতিৰ ভিতৰত সৰু । ক'লা-বগা গঁড়বোৰ ওঁঠৰ আকৃতিৰ বাবে কিছু পৃথক । ক'লা গঁড়বোৰৰ ওপৰৰ ওঁঠ হুকযুক্ত । আনহাতে বগা গঁড়বোৰৰ ওঁঠ বৰ্গাকৃতিৰ । বিংশ শতিকাত ইউৰোপীয় চিকাৰী আৰু প্ৰব্ৰজনকাৰীসকলৰ বাবে ক'লা গঁড়ৰ সংখ্যা নাটকীয়ভাৱে হ্ৰাস পাইছিল । সমগ্ৰ আফ্ৰিকাত নিৰন্তৰ সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাৰ বাবে ক'লা গঁড়ৰ সংখ্যা ২০ বছৰ পূৰ্বৰ তুলনাত দুগুণ হৈ আজি ৬,০০০ তকৈও অধিক হৈছে ।
বগা গঁড় : বগা গঁড় হৈছে দ্বিতীয় সৰ্ববৃহৎ স্থল স্তন্যপায়ী । ইয়াৰ নাম আফ্ৰিকানৰ পৰা আহিছে । যি হৈছে পশ্চিম জাৰ্মানীয় ভাষা ‘ৱেইট’, যাৰ অৰ্থ হৈছে বহল আৰু জন্তুটোৰ মুখক বুজায় । বৰ্গাকৃতিৰ ওঁঠযুক্ত গঁড় (square-lipped rhinoceros) বুলিও জনা যায় ।
বগা গঁড়ৰ বেছিভাগ মাত্ৰ চাৰিখন দেশত পোৱা যায় :
দক্ষিণ আফ্ৰিকা, নামিবিয়া, জিম্বাবোৱে আৰু কেনিয়া । উনবিংশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে দক্ষিণৰ বগা গঁড় বিলুপ্ত বুলি কোৱা হৈছিল ৷ কিন্তু ১৮৯৫ চনত দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ কোৱাজুলু-নাটালত অতি কম সংখ্যক গঁড় উদ্ধাৰ কৰা গৈছিল ।
জাভান গঁড় : জাভান গঁড় হৈছে ৫ টা গঁড়ৰ প্ৰজাতিৰ ভিতৰত আটাইতকৈ বিলুপ্তপ্ৰায় । ইয়াৰ মাত্ৰ ৭৬ টা কেৱল ইণ্ডোনেছিয়াৰ জাভাৰ উজুং কুলন ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত আছে । জাভান গঁড় এসময়ত সমগ্ৰ উত্তৰ-পূব ভাৰত আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াত পোৱা গৈছিল । ভিয়েটনামৰ অন্তিম জাভান গঁড়টো ২০১০ চনত চিকাৰীৰ হাতত নিধন হৈছিল ।
এশিঙীয়া গঁড় : এশিঙীয়া গঁড় বা ভাৰতীয় গঁড়' হৈছে গঁড়ৰ প্ৰজাতিৰ ভিতৰত সৰ্ববৃহৎ । এসময়ত ভাৰতীয় উপ-মহাদেশৰ সমগ্ৰ উত্তৰ অংশত বিস্তৃত হৈ থকা গঁড়ৰ সংখ্যা হ্ৰাস পাইছিল । কিন্তু এশিঙীয়া গঁড়ৰ উদ্ধাৰ এছিয়াৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ সংৰক্ষণ সফলতাৰ কাহিনীবোৰৰ ভিতৰত অন্যতম ।
ভাৰত আৰু নেপালৰ বন্যপ্ৰাণী কৰ্তৃপক্ষৰ কঠোৰ সুৰক্ষা আৰু ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে এশিঙীয়া গঁড়ৰ ৰক্ষণাৱেক্ষণ দিবলৈ সক্ষম হৈছে । আজি উত্তৰ-পূব ভাৰত আৰু নেপালৰ তেৰাই ঘাঁহনি অঞ্চলত ইয়াৰ সংখ্যা প্ৰায় ৪০০০ লৈ বৃদ্ধি পাইছে ।
গঁড়ৰ বৰ্তমানৰ অৱস্থা: ২০২৪ প্ৰতিবেদন প্ৰতি ছেপ্টেম্বৰত, ইণ্টাৰনেচনেল ৰাইন' ফাউণ্ডেচনে (আইআৰএফ) এক প্ৰতিবেদন প্ৰকাশ কৰে । ষ্টেট অফ দ্য ৰাইন' শীৰ্ষক এই প্ৰতিবেদনত গঁড় বৰ্তমানৰ সংখ্যাৰ জৰীপ উল্লেখ কৰে । য'ত আফ্ৰিকা আৰু এছিয়াৰ ৫ টা জীৱিত গঁড়ৰ প্ৰজাতিৰ বাবে মুখ্য প্ৰত্যাহ্বান আৰু সংৰক্ষণ বিকাশৰ কথা উল্লেখ কৰা হয় ।
কি আছে ২০২৪ চনৰ প্ৰতিবেদনত পৃথিৱীত আটাইকেইটা প্ৰজাতিৰ মাত্ৰ ২৮,০০০ টা গঁড় আছে ২০২২ চনৰ পৰা ২০২৩ চনলৈ আফ্ৰিকাত গঁড়ৰ চোৰাং চিকাৰ ৪ শতাংশ বৃদ্ধি হৈছে । ২০২৩ চনত কমেও ৫৮৯ টা আফ্ৰিকান গঁড় নিধন হৈছে । প্ৰতি ১৫ ঘণ্টাত ১ গঁড় নিধন হৈছে নামিবিয়া আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ হলুহলুৱে আইএমফলোজি পাৰ্কত চোৰাং চিকাৰীৰ বাবে যোৱা বছৰৰ তুলনাত মুঠ ক'লা গঁড়ৰ সংখ্যা সামান্য হ্ৰাস পাইছে চোৰাং চিকাৰীৰ কৱলত পৰাৰ পিচতো দক্ষিণ আফ্ৰিকাত বগা গঁড়ৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাইছে এশিঙীয়া গঁড়ে উন্নত বাসস্থান আৰু বন্যপ্ৰাণী কৰিডৰ ব্যৱহাৰ কৰি আহিছে ২০২৩ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ আৰু নৱেম্বৰত ৱে কাম্বাছ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত সুমাত্ৰীয় গঁড়ৰ দুটা পোৱালি জন্ম হৈছিল ২০২৩ চনৰ জুলাই মাহৰ পৰা ইণ্ডোনেছিয়াৰ কৰ্তৃপক্ষই জাভান গঁড়ৰ চোৰাং চিকাৰীৰ বিৰুদ্ধে তদন্ত আৰু মোকৰ্দমা চলাই আহিছে । যিসকলে ২০১৯ চনৰ পৰা ২০২৩ চনলৈ উজুং কুলন ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত ২৬ টা গঁড় হত্যা কৰাৰ কথা স্বীকাৰ কৰিছে আন মূল্যৱান উদ্ভিদ আৰু জন্তু থকা স্থানতে গঁড়বোৰে থাকে । যেতিয়া আমি এশিঙীয়া গঁড় সুৰক্ষিত কৰো তেতিয়া এই আন প্ৰজাতিবোৰকো সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰা হয় । এই গঁড়বোৰ যিবোৰ দেশতে পোৱা যায় সেইবোৰত ই ৰাষ্ট্ৰীয় গৌৰৱৰ প্ৰতীক । যি স্থানীয় সম্প্ৰদায়বোৰৰ মাজত পৰিৱেশৰ পৰিচালনাক অনুপ্ৰাণিত কৰে । এই সম্প্ৰদায়বোৰে গঁড়ৰ পৰিৱেশ পৰ্যটনৰ জৰিয়তে উৎপন্ন হোৱা ৰাজহৰ পৰাও লাভান্বিত হয় ।
কিছুমান উদ্যানত গঁড়ৰ সংখ্যা অধিক হোৱাৰ ফলত প্ৰজননৰ হাৰ কম হয় । পলসুৱা সমভূমি ঘাঁহনি নাইকিয়া হোৱাৰ ফলত ইয়াৰ সংখ্যা হ্ৰাস পাবলৈ ধৰিছে । বৰ্তমান সময়ত মানুহৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধি হৈছে । যাৰ ফলত ভূমিৰ প্ৰয়োজন বাঢ়িছে আৰু এনে পৰিস্থিতিত বনাঞ্চল ধ্বংস হৈছে । গঁড়ৰ বাবে সুৰক্ষিত বহু এলেকা এতিয়া মানুহে দখল কৰিছে । যাৰ ফলত মানুহ-গঁড়ৰ সংঘাত হৈছে । খবৰ অনুসৰি ভাৰত আৰু নেপালত প্ৰতি বছৰে গঁড়ৰ আক্ৰমণত বহু লোকৰ মৃত্যু হয় ।
ভাৰতীয় গঁড়ৰ পছন্দৰ ঠাই হৈছে মুখ্যতঃ হিমালয় আৰু ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু গংগা উপত্যকাৰ পাদদেশত অৱস্থিত ঘাঁহনি আৰু আৰ্দ্ৰভূমি থকা অঞ্চল । বৰ্তমান, এই প্ৰজাতিটো ইণ্ডো-নেপাল তেৰাই, পশ্চিমবংগৰ উত্তৰ অংশ আৰু অসমত সৰু সৰু অঞ্চলত পোৱা যায় । পূৰ্বতে এইবোৰ ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু গংগা উপত্যকাত ব্যাপকভাৱে পোৱা গৈছিল ।
ভাৰতৰ ভিতৰত গঁড়বোৰ মুখ্যতঃ ৭ টা সুৰক্ষিত এলেকাত পোৱা যায় -
অসমৰ কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান, পবিতাৰা অভয়াৰণ্য, ওৰাং ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আৰু মানাহ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান অসমৰ লগতে
পশ্চিমবংগৰ জলদাপাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান গোৰুমাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান উত্তৰ প্ৰদেশৰ দুধৱা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান । ইয়াৰ উপৰিও, উত্তৰ প্ৰদেশৰ কাটেৰনিয়াঘাট অভয়াৰণ্য আৰু বিহাৰৰ বাল্মীকি ব্যাঘ্ৰ সংৰক্ষিত অঞ্চলত পোৱা যায় ।
বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ এশিঙীয়া গঁড়ৰ অন্যতম বাসস্থান কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানে ২০১৮ চনৰ পৰা ২০০ টা বৃদ্ধিৰ কথা ঘোষণা কৰিছে । কিন্তু মুখ্যতঃ প্ৰাকৃতিক কাৰণত ৪০০ টা গঁড় মৃত্যু হৈছিল । ২০২৩ চনত, ভাৰত চৰকাৰে ওৰাং ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানক প্ৰায় ২০০ বৰ্গ কিলোমিটাৰ সম্প্ৰসাৰিত কৰে ।
ইয়াক লাওখোৱা আৰু বুঢ়াচাপৰি বন্যপ্ৰাণী অভয়াৰণ্যৰ সৈতে একত্ৰিত কৰা হয় । ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে গঁড় আৰু অন্যান্য বিলুপ্তপ্ৰায় প্ৰজাতিৰ বাবে এক বৃহৎ লেণ্ডস্কেপ কৰিডৰ নিৰ্মাণ কৰা ।
