বিশেষ প্ৰতিবেদন, ২৩ মাৰ্চ : ভাৰতৰ আটাইতকৈ সতেজ আৰু জীৱন্ত উৎসৱবোৰৰ ভিতৰত অন্যতম হৈছে হোলী বা ফাকুৱা । মূলত ৰঙৰ উৎসৱ হোলী সমগ্ৰ ভাৰততে উদযাপন কৰা হয় । অৱশ্যে হোলী উদযাপনৰ পৰম্পৰা দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত বেলেগ বেলেগ । আঞ্চলিকতা ভেদে ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত হোলী কেনেদৰে উদযাপন কৰা হয় এবাৰ চাওঁ আহক ।
অসম
অসমৰ বৰপেটা জিলাত এই উৎসৱৰ বিশেষ গুৰুত্ব আছে । বৰপেটা হৈছে সত্ৰীয়া সংস্কৃতি আৰু পৰম্পৰাৰ বাবে নামনি অসমৰ এক অনন্য স্থান । বৰপেটাত হোলীৰ জনপ্ৰিয়তাৰ এটা মুখ্য কাৰণ হৈছে ইয়াৰ সময় । হোলী মাৰ্চ মাহত উদযাপন কৰা হয় । যিটো হৈছে শীতকালৰ পৰা বসন্তলৈ পৰিৱৰ্তনৰ সময় । বৰপেটাৰ লোকসকলৰ বাবে এই উৎসৱ শীতকালৰ সমাপ্তি আৰু গৰম বতৰৰ আগমন চিহ্নিত কৰে । এই উৎসৱ অতি আনন্দ আৰু উৎসাহেৰে উদযাপন কৰা হয় । কিয়নো ই এক নতুন কৃষি চক্ৰৰ আৰম্ভণি আৰু শস্য চপোৱা ঋতুৰ আগমনৰ সংকেত দিয়ে ।
বৰপেটাত হোলীৰ জনপ্ৰিয়তাৰ আন এটা কাৰণ হৈছে ইয়াৰ সাংস্কৃতিক গুৰুত্ব । এই উৎসৱৰ শিপা বৰপেটাৰ সংস্কৃতি আৰু পৰম্পৰাৰ গভীৰতাত আছে আৰু ইয়াক বিভিন্ন ৰীতি-নীতি আৰু আচাৰ-পৰম্পৰাৰে উদযাপন কৰা হয় ।
কথিত আছে যে মথুৰা দাস বুঢ়াআতাই বৰপেটাত হোলীৰ বিশেষ পৰম্পৰা আৰম্ভ কৰিছিল । তেওঁ চৈতন্য মহাপ্ৰভুত বিশ্বাস কৰিছিল । বৰপেটাত বৈষ্ণৱ সম্প্ৰদায়ৰ হোলীও বিশেষ । এই সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলে বৰপেটাক দ্বিতীয় বৈকুণ্ঠপুৰী বুলিও কয় । ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে দ্বিতীয় স্বৰ্গ । ইয়াত পাঁচ দিনৰ বাবে হোলী উদযাপন কৰা হয় । বৰপেটাত ইয়াক দৌল উৎসৱ হিচাপে উদযাপন কৰা হয় । আনহাতে, স্থানীয় মানুহে ইয়াক ফাকুৱা বুলিও কয় ।
উত্তৰ প্ৰদেশ
১) লাথমাৰ হোলী - ইয়াক মুখ্যত উত্তৰ প্ৰদেশত উদযাপন কৰা হয় । ইয়াৰে হোলী হৈছে ভাৰতৰ আটাইতকৈ আকৰ্ষণীয় হোলী উদযাপন । বিশেষকৈ মথুৰা, বৃন্দাবন আৰু বৰছানাত । ইয়াত লাথমাৰ হোলী অলপ বেলেগ । লাথমাৰ হোলী নামৰ অৰ্থ হৈছে 'লাঠি খেলি হোলী উদযাপন কৰা' । ইয়াৰ বিশেষ শৈলী নন্দগাঁও আৰু বৰছানাত দেখা যায় ।
সমগ্ৰ উত্তৰ প্ৰদেশত বৃহৎ পৰিমাণে উদযাপন কৰা লাথমাৰ হোলীৰ উৎপত্তি হিন্দু পুৰাণত হৈছে । লাথমাৰ হোলী ৰাধা-কৃষ্ণৰ প্ৰেমৰ সম্পৰ্কৰ সৈতে জড়িত । ভগৱান কৃষ্ণই ৰাধা আৰু তেওঁৰ বন্ধুবৰ্গৰ সৈতে হোলী খেলিবলৈ বৰসনালৈ গৈছিল । শ্ৰী কৃষ্ণই ৰং প্ৰয়োগ কৰিবলৈ আৰু গোপীসকলক জোকাৰিবলৈ ভাল পাইছিল । গোপীসকলে কৃষ্ণ আৰু তেওঁৰ দলটোক মাৰিবলৈ বাঁহৰ লাঠি তুলি লৈছিল । এই পৰম্পৰা তেতিয়াৰে পৰাই চলি আহিছে ।
বৰছানাৰ গোপ-বালকবোৰ হোলী খেলিবলৈ নন্দগাঁওলৈ যায় । সেই সময়ত এই গোপ-বালকবোৰক হোৰিয়াৰে আৰু গোপ-বালিকাসকলক হুৰিয়াৰিন বুলি সম্বোধন কৰা হয় ।
২) ফুলৰ হোলী - ফাগুণ মাহৰ একাদশীত ফুলৰ হোলী উদযাপন কৰা হয় । এই সময়ছোৱাত বৃন্দাবনৰ বাঁকে বিহাৰী মন্দিৰত কৃষ্ণভক্তসকলে সতেজ ফুলৰ পাহিৰে অতি উৎসাহেৰে হোলী খেলে । ফুলৰ হোলীৰ সময়ত ফুল আৰু সুবাসেৰে ভৰা বায়ুমণ্ডলৰ দৃশ্য অতি আকৰ্ষণীয় ।
৩) কাশীৰ চিতাভস্মৰ হোলী - কাশীত ভস্মৰ হোলী খেলা হয় । ভক্তসকলে ভোলে বাবাৰ সৈতে ভস্মৰ হোলী খেলে । ইয়াক মাচান হোলী, ভস্ম হোলী আৰু ভভূত হোলী বুলিও কোৱা হয় । শ্মশান ঘাটত অনুষ্ঠিত ভস্মৰ সৈতে হোলী খেলাৰ পৰম্পৰা বহু শতাব্দী ধৰি বাৰাণসীত উদযাপন কৰা হৈ আহিছে, যিটো আন চহৰ আৰু দেশৰ বাবে এক অদ্ভূত আৰু আশ্চৰ্যকৰ দৃশ্য ।
মহাৰাষ্ট্ৰ
পশ্চিম ভাৰতত বিশেষকৈ মহাৰাষ্ট্ৰত হোলীক কথিত ভাষাত ৰং পঞ্চমী বা শিমগা নামে জনা যায় । এই উৎসৱৰ ভিতৰত আছে হোলিকা দহন, এক সাধাৰণ পৰম্পৰা য'ত প্ৰকৃত উদযাপনৰ আগদিনা নিশা কাঠৰ চিতা জ্বলোৱা পৰম্পৰা থাকে । পিচদিনা পুৱা, ৰং পঞ্চমীৰ দিনা মানুহে তিতা আৰু শুকান ৰং আৰু পানীৰে হোলী উদযাপন কৰে । ইয়াত এই উৎসৱ এসপ্তাহলৈকে উদযাপিত হয় ।
ৰাজস্থান
ৰাজস্থানৰ উদয়পুৰৰ স্থানীয় লোকসকলে হোলিকা দহনৰ পৰম্পৰাগত প্ৰথা অনুসৰণ কৰে যদিও সেয়া অলপ বেলেগ ধৰণে উদযাপন কৰে । ইয়াত এই উদযাপন সঁচাকৈয়ে আকৰ্ষণীয় বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু উদয়পুৰৰ ৰাজকীয় মেৱাৰ পৰিয়ালৰ দ্বাৰা আয়োজন কৰা হয় । উদযাপনৰ অংশ হিচাপে এক আকৰ্ষণীয় শোভাযাত্ৰা উলিওৱা আৰু ইয়াত কেইবাটাও সুসজ্জিত ঘোঁৰা আৰু ৰাজকীয় বেণ্ডে অংশগ্ৰহণ কৰে । তাৰ পিচত পৰম্পৰাগত অগ্নিসংযোগ কৰা হয় আৰু হোলিকাৰ পুত্তলিকা তাত জ্বলাই দিয়া হয় ।
১) ধুলেণ্ডি - হোলী উৎসৱটো ৰাজস্থানৰ শ্বেখাৱতী, মাৰৱাৰ আৰু ধুন্ধৰত ধুলেণ্ডী হিচাপে পালন কৰা হয় । এইটো হোলিকা দহনৰ দ্বিতীয়দিনা উদযাপন কৰা হয় । ৰং আৰু আনন্দৰ উৎসৱ হিচাপে হোলী বা ধুলেণ্ডীয়ে মানুহৰ মাজত এক উৎসাহৰ বাতাৱৰণ কঢ়িয়াই আনে আৰু আবাল-বৃদ্ধ-বণিতা সকলোৱে অতি উৎসাহেৰে উদযাপন কৰে ।
2) ডোলচি হোলী - বিকানেৰৰ ডোলচি হোলীৰ পৰম্পৰা প্ৰায় 300 বছৰ পুৰণি । এই সময়ছোৱাত এটা এলেকাৰ পুৰুষসকলে ডোলচিৰ পাত্ৰত পানী আৰু ৰং ভৰ্তি কৰে আৰু ইয়াক আন অঞ্চল বা ৰাস্তাৰ লোকৰ ওপৰত ছটিয়াই দিয়ে । এসময়ত ডোলচি উটৰ ছালৰ পৰা প্ৰস্তুত হৈছিল । এইটো বিশ্বাস কৰা হয় যে দুয়োটা সম্প্ৰদায়ৰ পুৰুষসকলৰ মাজত বাদানুবাদ হোৱাৰ পিচত ইজনে সিজনৰ ওপৰত পানী নিক্ষেপ কৰাৰ পৰা ইয়াৰ আৰম্ভণি হৈছিল । হোলীত বিকানেৰৰ মুখ্য অনুষ্ঠান হিচাপে দেশ আৰু বিদেশত ডোলচি হোলী বিখ্যাত ।
৩) ব্ৰীজৰ হোলী - ৰাজস্থানৰ ভৰতপুৰ বিভাগৰ বেছিভাগ অংশ ব্ৰীজভূমি নামেৰে জনাজাত । হোলীত এই অঞ্চলত মথুৰা-বৃন্দাবন সম্পৰ্কীয় পৰম্পৰা পালন কৰা হয় । বিশেষকৈ অষ্টাদশ শতিকাত ৰজা সূৰযমলে আৰম্ভ কৰা ব্ৰীজ হোলীৰ স্বীকৃতি এতিয়াও ইয়াত থকা লোকসকলৰ মাজত আছে । এই উপলক্ষে স্থানীয় লোকসকলে ভগৱান কৃষ্ণৰ উপাসনা কৰে । পুৰুষ আৰু মহিলাসকলে কৃষ্ণ আৰু গোপীৰ ৰূপ লয় আৰু ৰঙৰ উৎসৱ উদযাপন কৰে । কামন আৰু দেগত বিশেষ অনুষ্ঠান অনুষ্ঠিত হয় ।
4) কাপোৰ ছিঙা হোলী - পুষ্কৰত হোলী উদযাপন কৰা হয় । বাৰাহ ঘাটৰ এই অনুষ্ঠানটো চাবলৈ বহুসংখ্যক দেশী আৰু বিদেশী পৰ্যটক উপস্থিত হয় ।
৫) বাগড়ৰ শিল দলিওৱা হোলী - শিল দলিওৱা হোলী উৎসৱ বাগড় আৰু সীমান্তৱৰ্তী জিলাত অতি আড়ম্বৰপূৰ্ণভাৱে উদযাপন কৰা হয় । এই উপলক্ষে বনেশ্বৰ আৰু ডুংগৰপুৰ অঞ্চলৰ জনজাতীয় অধ্যুষিত লোকসকলে ঢোল আৰু চঙৰ শব্দত শিলাবৃষ্টি কৰি হোলী খেলে । বাগড়ৰ লোকসকলে এই হোলী উৎসৱ এমাহ ধৰি পালন কৰে । হোলীৰ অংশ হিচাপে জিলাখনৰ কোকাপুৰ গাঁৱৰ লোকসকলে হোলিকাৰ জ্বলন্ত কয়লাৰ ওপৰত খালি ভৰিৰে খোজকঢ়াৰ পৰম্পৰা পালন কৰে । এইটো বিশ্বাস কৰা হয় যে কয়লাৰ ওপৰত খোজকঢ়াৰ ফলত ঘৰত দুৰ্যোগ নহয় ।
ছত্তীশগড়
ছত্তীশগড়ত হোলীক হোৰী বুলি জনা যায় আৰু এই উৎসৱত লোকগীতৰ এক আশ্চৰ্যকৰ পৰম্পৰা আছে । ঋতুৰাজ বসন্তৰ আগমনৰ লগে লগে ছত্তীশগড়ৰ ৰাস্তাত ঢোলৰ তালে তালে ৰাধা-কৃষ্ণৰ প্ৰেমৰ সম্পৰ্কৰ গানবোৰ মানুহৰ মুখেৰে নিগৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে । বসন্ত পঞ্চমীত গাঁৱৰ পুৰোহিতে (দেৱী মন্দিৰত উপাসনা কৰা গাঁৱৰ বিসেষ ব্যক্তি ) হোলৱাৰত (হোলিকা দহন কৰা স্থান) কুকুৰীৰ (কুকুৰা) কণী উপাসনা কৰি কুমাৰী তৰুৱা কদমৰ কাঠত (তৰুৱা কদমৰ নতুন সৰু গছৰ পুলি) পতাকা বান্ধি ফাগুণৰ প্ৰথম গান গণেশৰ আহ্বানৰ সৈতে আৰম্ভ হয় । কৃষকসকলৰ ঘৰত প্ৰতিদিনে নিয়মীয়াকৈ ব্যঞ্জন প্ৰস্তুত কৰাৰ পৰম্পৰা আৰম্ভ হয়, যাক 'তেলাই চাঢ়না' বুলি কোৱা হয় ।
ছত্তীশগড়
ছত্তীশগড়ৰ কোৰিয়া জিলাৰ অমৰপুৰ গাঁৱত হোলীৰ পাঁচ দিন পূৰ্বে হোলী উদযাপন উদযাপনৰ পৰম্পৰা আছে । বহু বছৰ ধৰি এই গাঁৱৰ মানুহে এনেদৰে হোলী উৎসৱ উদযাপন কৰি আহিছে । ধামতাৰীৰ চেমৰা গাঁৱত হোলীৰ 7 দিন পূৰ্বে মানুহে হোলী খেলে । ইয়াত মানুহে বছৰ বছৰ ধৰি অপ্ৰীতিকৰ ঘটনাৰ ভয়ত সাত দিন পূৰ্বে প্ৰতিটো উৎসৱ উদযাপন কৰে ।
হিমাচল প্ৰদেশ
কুল্লুৰ বৈৰাগী সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলে বসন্ত পঞ্চমীৰ পৰা হোলী উদযাপন আৰম্ভ কৰে । এই উৎসৱ প্ৰায় ৪০ দিন ধৰি চলে । যিদিনাখন সমগ্ৰ দেশে হোলী উদযাপন কৰে, তাৰ এদিন পূৰ্বে ইয়াত হোলী উদযাপন কৰা হয় ।
সমগ্ৰ দেশতে হোলিকা দহনৰ পিছত ৰং খেলাৰ পৰম্পৰা আছে । কিন্তু বৈৰাগী সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলে ৰং খেলিহে হোলিকা দহন কৰে । এই সম্প্ৰদায়টোত নিজতকৈ জ্যেষ্ঠ আৰু বয়োজ্যেষ্ঠসকলৰ মুখত আবিৰ নাসানে । কিন্তু তেওঁলোকৰ ভৰিত গুলাল প্ৰয়োগ কৰে আৰু তাৰ বিনিময়ত জ্যেষ্ঠসকলে আশীৰ্বাদ হিচাপে কনিষ্ঠসকলৰ শিৰত গুলাল ছটিয়াই দিয়ে ।
হিমাচল প্ৰদেশৰ হামিৰপুৰ জিলাৰ সুজানপুৰত হোলী মেলা যথেষ্ট বিখ্যাত । হামিৰপুৰত সুজানপুৰ হোলী উৎসৱ তিনিদিন ধৰি চলে । হামিৰপুৰৰ সুজানপুৰত হোলী মেলা অতি বিখ্যাত । ইয়াৰ ইতিহাস তিনিশ বছৰ পুৰণি ।
বিহাৰ
বিহাৰত হোলীক স্থানীয় উপভাষা ভোজপুৰীত ফাগুৱা বুলি জনা যায় । আন বহুতো ভাৰতীয় ৰাজ্যৰ দৰে, হোলিকা দহন ইয়াতো হোলী উদযাপনৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ । হোলিকা দহন উদযাপন আন ৰাজ্যৰ দৰেই । পিচদিনা হোলীৰ গোটেই দিনটো তিতা আৰু শুকান ৰং আৰু পৰম্পৰাগত সংগীত আৰু লোকগীতেৰে উদযাপন কৰা হয় ।
মিথিলা, ভোজপুৰ আৰু মগধ প্ৰদেশত হোলী উদযাপন কৰাৰ বিভিন্ন পৰম্পৰা আছে । খৰি, কাঠেৰে তৈয়াৰ কৰা গোবৰৰ পিঠা আদি সংগ্ৰহ কৰি যুৱকসকলে হোলিকা জ্বলোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰে । ইয়াত পুৰুষৰ সৈতে মহিলা আৰু শিশুসকলেও অংশগ্ৰহণ কৰে । গাঁৱৰ জ্যেষ্ঠসকলে এঠাইত একত্ৰিত হৈ ফাগুৱা পৰিবেশন কৰে ।