కొవిడ్-19 భారత్ను తీవ్రంగానే వణికిస్తోంది. ఇలాంటి నేపథ్యంలోనూ ప్రధాని నరేంద్రమోదీ పొరుగుదేశాలే తమ మొదటి ప్రాధాన్యం అని తన అంతర్జాతీయ విధానాన్ని కుండబద్దలు కొట్టినట్టు చెప్పారు. అంతేకాదు ఇటీవల పరిణామాల ద్వారా కుదేలైన దక్షిణాసియా ప్రాంతీయ సహకార సంఘాన్ని (సార్క్) మహమ్మారిపై ఉమ్మడి పోరుకు ఏకం చేసేందుకు ప్రయత్నాలు చేశారు. కరోనాను ఎదుర్కొనేందుకు ఒక విపత్తు నిధిని కూడా ఏర్పాటు చేశారు. పొరుగుదేశాలతో సమాలోచనలు జరిపి వైరస్పై పోరులో ఉత్తమ విధానాలను చర్చించారు. ఇలాంటి తరుణంలో మిత్రదేశమైన బంగ్లాతో సత్సంబంధాలు మెరుగ్గా లేకపోవడం కలవరపెడుతోంది.
కరోనా వల్లే...
కొవిడ్-19 కేసులు భారతదేశం అంతటా విస్తరించడం, పాజిటివ్ కేసుల్లోనూ ప్రపంచ దేశాల్లో మూడవ స్థానానికి చేరుకున్నందున.. ఆశించిన మేర పొరుగు దేశాలతో సంబంధాలు ఆవిష్కృతం కావట్లేదు. మహమ్మారిని నిలువరించడం, ప్రాంతీయ సంబంధాలను మెరుగుపర్చడంలో భారత్ చేస్తున్న కృషికి మాల్దీవులు మినహా పొరుగున ఉన్న ఏ దేశం సానుకూలంగా లేవు. పైగా వారి దేశ అభివృద్ధికి సంబంధించిన అవసరాలకు.. సార్క్ సభ్యదేశాలన్నీ బీజింగ్ వైపు చూసే పరిస్థితులు ఏర్పడ్డాయి.
స్వర్ణ అధ్యాయానికి బీటలా..?
భారత్-బంగ్లాదేశ్ మధ్య సముద్ర, భూ సరిహద్దు వివాదాలన్నీ గత ఐదేళ్లలో నెమ్మదిగా పరిష్కృతమయ్యాయి. అందుకే ఇరుదేశాల మధ్య 'స్వర్ణ అధ్యాయం' మొదలైంది అనే వార్తలు తెరపైకి వచ్చాయి. అయితే ఇలాంటి సమయంలో ఓ ఘటన మళ్లీ రెండు దేశాల సత్సంబంధాలపై దెబ్బ కొడుతుందా అనే ప్రశ్న ఉత్పన్నమవుతోంది. బంగ్లా రాజధాని ఢాకాలో 16 నెలల క్రితమే నియమించిన భారత రాయబారి రివ గంగూలీ దాస్ను వెనక్కి పిలిపించి.. ఆమె స్థానంలో వేరొకరిని నియమించింది ప్రభుత్వం. ఆమె కార్యదర్శి హోదాలో పదోన్నతిపైనే భారత్కు తిరిగి వస్తున్నప్పటికీ.. ఇక్కడ గమనించదగ్గ విషయం ఏంటంటే బంగ్లాదేశ్లో భారత హై కమిషన్ స్థానానికి అధికారిక ర్యాంక్తో సంబంధం లేదు. రాజకీయంగా ఇది చాలా కీలకమైన పోస్టింగ్. సీనియర్ దౌత్యవేత్తలను ఆ స్థానంలో నియమించిన సందర్భాలూ ఉన్నాయి.
బంగ్లాదేశ్ ఆవిర్భావం నుంచి కూడా ఢాకాలో భారత సీనియర్ దౌత్య ప్రతినిధిగా చాలా ముఖ్యమైన వ్యక్తులే ఉన్నారు. బంగ్లాదేశ్లోని భారత హైకమిషనర్లు ముఖ్యంగా బంగ్లాదేశ్ అధ్యక్షురాలు షేక్ హసీనా హయాంలో అక్కడి ప్రభుత్వానికి అత్యంత సన్నిహితంగా ఉండేవారు. అలాగే భారత్లో గతంలో పనిచేసిన బంగ్లాదేశ్ రాయబారులు ముఖ్యంగా హై కమిషనర్ సయ్యిద్ మౌజీమ్ అలీ, మోదీ ప్రభుత్వంతో చాలా మంచి సంబంధాలు కలిగి ఉన్నారు.
ప్రభుత్వం ఆశాభావంతోనే...
రివ గంగూలీ దాస్.. గత నాలుగు నెలలుగా బంగ్లాదేశ్ అధ్యక్షురాలితో మాట్లాడిన దాఖలాలు లేవు. ఇదే రెండు దేశాల మధ్య సంబంధాలు బలహీనపడుతున్నాయి అనడానికి నిదర్శనం. ఆమె గతంలో రెండు దేశాల మధ్య సాంస్కృతిక ప్రతినిధిగా పని చేశారు. షేక్ హసీనా చారిత్రక విజయం తర్వాత ఇరు దేశాల మధ్య సంబంధాలు ఇంకా ఉన్నత స్థాయికి తీసుకెళ్లాలనే ఉద్దేశంతో.. 2019 మార్చ్లో ఢాకాకు దాస్ని పంపింది భారత్. ప్రస్తుత భారత విదేశాంగ కార్యదర్శి హర్షవర్ధన్ సింగ్లా అప్పట్లో రాయబారిగా పని చేశారు. ఆయన స్థానంలో దాస్ని నియమించారు. అయితే ఆమె అంచనాలు అందుకోలేకపోవడం వల్ల విదేశాంగ మంత్రి జయ్శంకర్ అత్యధికంగా ఆదరించే.. దౌత్యాధికారి విక్రమ్ దొరైస్వామిని ఆ దేశానికి రాయబారిగా నియమించారు. ఈ మార్పుతో మళ్లీ రెండు దేశాల మధ్య సంబంధాలు బలపడతాయన్నది ప్రభుత్వ ఆశాభావం. అయితే ఇందుకు కాస్త సమయం పట్టొచ్చు.
ఆ వ్యాఖ్యల వల్లే...
ప్రస్తుతం రెండు దేశాల మధ్య సాన్నిహిత్యాన్ని రాజకీయ విభేదాలు ప్రశ్నార్థకంగా మారుస్తున్నాయి. గత ఏడాది భాజపా నాయకులు కొందరు బంగ్లాదేశీయులను 'చెదపురుగులు' అని వ్యాఖ్యలు చేయడం వారిని బాధించాయి. అప్పట్నుంచి షేక్ హసీనా కూడా సంబంధాలను కొనసాగించేందుకు పెద్దగా ఆసక్తి చూపలేదు. భారతీయ పౌరసత్వ సవరణ చట్టం వల్ల తమ మైనారిటీ వర్గాల ప్రజలు ఇబ్బందులు పడతారని.. పాకిస్థాన్, అఫ్గానిస్థాన్ సహా బంగ్లాదేశ్ ప్రభుత్వాలు అభిప్రాయపడ్డాయి.
అతిపెద్ద వాణిజ్య భాగస్వామి...
అత్యంత భావోద్వేగ, సాంస్కృతిక సంబంధం ఉన్న బంగ్లా.. మతపరమైన అంశంపై భారత నిర్ణయాన్ని స్వాగతించలేకపోయింది. సంవత్సరానికి 10 బిలియన్ల అమెరికా డాల్లర్లకు పైగా వాణిజ్యాన్ని బంగ్లాతో నిర్వహిస్తోంది భారత్. సార్క్ దేశాల్లో భారత్తో అతిపెద్ద మార్కెట్ సంబంధాలున్న దేశం ఇదే. అయితే భారత ప్రభుత్వం మెజారిటీ ప్రజలను ఉద్దేశించి తీసుకున్న ధోరణులను బంగ్లా జీర్ణించుకోలేకపోతోంది. ఫలితంగా సత్సంబంధాలపై నెమ్మదిగా నీలినీడలు కమ్ముకుంటున్నాయి.
చైనా విచ్చలవిడిగా..
ఆర్థిక, వాణిజ్య సంబంధాలను పునరుజ్జీవింపచేయడానికి, ద్వైపాక్షిక సముద్ర వాణిజ్యం చాలా ముఖ్యం. కోల్‌కతా నుంచి ఓ కంటైనర్తో సరుకులను అగర్తలాలోని ఛటోగ్రామ్ (చిట్టగాంగ్) ఓడరేవుకు పంపడం, ఒక వారం తర్వాత 10 బ్రాడ్-గేజ్ లోకోమోటివ్లను బంగ్లాదేశ్కి ఇవ్వడం వంటి ప్రయత్నాలు చేసింది భారత్. అయితే ఇటీవల బంగ్లాదేశ్‌కు చైనా ఉద్ధృతంగా అందించిన అభివృద్ధి సహాయంతో పోలిస్తే ఇది దిగదుడుపే అయింది.
అభివృద్ధి కార్యక్రమాలు...
2019 అక్టోబర్‌లో షేక్ హసీనా భారత పర్యటన సందర్భంగా భారత్ లైన్ ఆఫ్ క్రెడిట్‌తో పాటుగా అందించిన సహాయం బంగ్లాకు పెద్దగా లాభించలేదు. ఫలితంగా ఢాకాను బీజింగ్ వైపు చూడకుండా ఆపలేకపోయింది భారత సర్కార్. చాలా ముఖ్యమైన అవసరాలను చైనా ప్రభుత్వమే తీరుస్తోంది. కాక్స్ బజార్‌లోని పెకువా వద్ద ఒక ఆధునిక జలాంతర్గామి స్థావరం అభివృద్ధి, కీలకమైన బెంగాల్ బేలో పెట్రోలింగ్, బంగ్లాదేశ్ నావికాదళానికి రెండు జలాంతర్గాములను పంపిణీ చేయడం, భారతదేశ ఈశాన్యం వైపున్న సిల్హెట్ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయంలో కొత్త టెర్మినల్... వంటి పనుల కోసం బీజింగ్ అర్బన్ కన్స్ట్రక్షన్ గ్రూప్ లిమిటెడ్తో ఒప్పందం ( సిల్హెట్ అస్సాం సరిహద్దులో ఉంది) చేసుకొని లబ్ది పొందుతోంది బంగ్లాదేశ్.
భద్రతకు చాలా కీలకం...
పలు ఈశాన్య రాష్ట్రాల్లోకి చొరబాటుదారులను నిలువరించాలంటే బంగ్లాదేశ్ సహకారం చాలా ముఖ్యం. పాకిస్థాన్ అధ్యక్షుడు ఇమ్రాన్ఖాన్తో షేక్ హసీనా సంబంధాలను పెంచుకుంటుండడం వల్ల దేశ భద్రతల దృష్ట్యా ఈ పరిణామాలు కొంత హానికరంగానే తయారవుతున్నాయి. దీని వల్ల ఆర్ధిక పునరుద్ధరణ చర్యలపైనా ప్రభావం పడుతోంది.
ఇటీవలే కొన్ని అధికార ప్రకటనలు కూడా ఇరుదేశాల మధ్య పెరుగుతున్న దూరానికి అద్దం పడుతున్నాయి. బంగ్లాదేశ్ సమాచార మంత్రి హసన్ మహమూద్ బహుమితీయ ద్వైపాక్షిక సహకారం గురించి మాట్లాడుతూ.. "స్వాతంత్య్రం వచ్చినప్పటి నుంచి బంగ్లాదేశ్ ఆర్ధిక అభివృద్ధికి భారత్ తగు సహకారం అందిస్తూనే ఉంది. గొప్ప స్వాతంత్య్ర పోరాటంలో భారత్ తన వంతు చారిత్రక పాత్రను పోషించినందుకు కృతజ్ఞతలు తెలియజేయాల్సిన అవసరం ఉంది" అని పాత విషయాలను గుర్తుచేసుకున్నారు బంగ్లాదేశ్ మంత్రి.
పాక్-బంగ్లా చర్చలలో కశ్మీర్ అంశం ప్రస్తావనపై భారత విదేశాంగ ప్రతినిధి స్పందిస్తూ.. జమ్ముకశ్మీర్ భారత అంతర్గత వ్యవహారమని ఢాకా వెల్లడించిన అభిప్రాయాన్ని ఆయన ప్రశంసిస్తూనే.. బంగ్లాదేశ్తో సంబంధాలకు ఇది 'పరీక్షా సమయం' అని అన్నారు.
పాకిస్థాన్-బంగ్లాదేశ్ చర్చల్లో కశ్మీర్ ప్రస్తావన భారతదేశానికి అంత మంచిది కాదు. ఎందుకంటే ఈ దేశాలతో కలిసి చైనా తన కపట బుద్ధి ప్రదర్శించేందుకు ఎపుడూ సన్నద్ధంగా ఉంటుంది. కాబట్టి భారత్-బంగ్లా మధ్య ద్వైపాక్షిక సంబంధాలు మెరుగుపర్చడంపై ప్రభుత్వం మరింత దృష్టి పెట్టాల్సి ఉంది.
-- నీలోవా రాయ్ చౌదరి
