నాగోబా జాతర... మెస్రం వంశీయుల జీవితాలతో ముడిపడి ఉన్న ప్రధాన పండుగ. వారి ఆచార వ్యవహారాలకు తలమానిక. జాతరకు ఎడ్ల బళ్లపై తరలిరావడం... మర్రిచెట్టు నీడన సేద తీరడం... మట్టి కుండల్లో తెచ్చే గంగాజలంతో ఆలయాన్ని అభిషేకించడం ఈ జాతర ప్రత్యేకత. నియమ, నిష్టలే ప్రామాణికంగా... నాగోబాను ఆరాధించడం ఇక్కడి ప్రధాన ఆచారం. నాగోబా సన్నిధిలో భేటింగ్ పేరిట మొక్కు తీర్చుకుంటేనే... పెళ్లైన మహిళలకు మెస్రం వంశీయుల కోడలిగా గుర్తింపు లభిస్తుంది. ఇక్కడ కర్మకాండ చేస్తేనే కాలం చేసినవారికి యోగం లభిస్తుంది. ఓ రకంగా చెప్పాలంటే... నాగోబా జాతర అంటే మెస్రం వంశస్తుల బతుకుచిత్రం. జనన, మరణాల సంఘమం. పెళ్లి పేరంటాల సంబురాల వేదిక. తెలంగాణతో పాటు ఇతర రాష్ట్రాల నుంచి గిరిజనలు ఈ జాతరకు వస్తారు.
నాగోబా జాతర కథ
ప్రాచుర్యంలో ఉన్న కథ ప్రకారం... పూర్వం మెస్రం వంశీయుల్లో ఏడుగురు అన్నదమ్ములు కేస్లాపూర్‌లోని మేనమామ ఇంటికి వస్తారట. కష్టాల్లో ఉన్నప్పుడు వారికి సాయం చేయనందున కోపంతో తన తండ్రిని చంపడానికే వస్తున్నారని ఆయన కూతురు ఇంద్రాదేవి భావిస్తుంది. ఆమె పెద్దపులిగా మారి ఏడుగురు అన్నదమ్మల్లో ఆరుగురిని చంపేస్తుంది. ఆఖరివాడు నాగేంద్రుడిని వేడుకోవడంతో ప్రాణాలతో బయటపడి కేస్లాపూర్‌కు చేరుకుంటాడు. తనను కాపాడిన నాగేంద్రుడిని గ్రామంలోనే కొలువుదీరాలని మెస్రం వంశీయులు వేడుకోవడంతో ఆయన వెలుస్తాడు. అప్పటి నుంచి నాగోబా దేవత జాతరగా ప్రసిద్ధి పొందిందనేది మెస్రం వంశీయుల నమ్మకం. వారి దైనందిన జీవితంలో నాగోబా దేవుడిది చెదరని సంతకం. దేశంలో ఏ ప్రాంతంలో ఉన్నా నాగోబా జాతరలో కలుసుకోవాలనేది ఆనవాయితీ. ఏటా పుష్యమి అమావాస్య అర్ధరాత్రి మహాపూజతో జాతర క్రతృవు ప్రారంభమవుతుంది. అంతకంటే నెలరోజుల ముందునుంచే మెస్రం వంశీయుల నియమ నిష్టల ప్రస్థానం మొదలవుతుంది.
జాతర విశిష్టత...
జాతర ప్రారంభానికి ముందు పుష్య పౌర్ణమి రోజున మెస్రం వంశీయులు ప్రత్యేక పూజలు చేస్తారు. ఆ పూజలకు అవసరమయ్యే మట్టి కుండల్ని కూడా తరతరాలుగా ఒకే వంశస్థులు చేయడం ఆచారంగా వస్తోంది. తర్వాత మెస్రం వంశస్థులు వారం రోజులపాటు జాతర ప్రచారం నిర్వహించి గంగాజలం కోసం కేస్లాపూర్‌ నుంచి బయలుదేరుతారు. కాలినడకన 125 కి.మీ దూరం ప్రయాణించి జన్నారం మండలం కలమడుగు గ్రామసమీపంలోని హస్తినమడుగులోని నీటిని ఓ కలశంలో నింపుకుని తీసుకొచ్చి గ్రామ శివారులోని మర్రిచెట్ల కింద బసచేస్తారు. మర్రిచెట్టునీడన అందరూ కలిసి నాగోబాకు సమర్పించే నైవేద్యం కూడా గట్కా, సాంబారే. అక్కడే మెస్రం వంశీయుల్లోని 22 తెగల్లో మృతిచెందిన పితృదేవతలకు తూం(కర్మకాండ) పూజలు నిర్వహిస్తారు. అనంతరం డోలు, సన్నాయిలు వాయిస్తూ నాగోబా ఆలయానికి బయలుదేరతారు.
ఆడపడుచులకు పెద్దపీట
నాగోబా జాతర సమయంలో చేసే పూజల్లో మెస్రం వంశ ఆడపడుచులూ అల్లుళ్లకు ప్రత్యేకస్థానం ఉంటుంది. ఆలయంలో పుట్టలు తయారుచేసే మట్టిని టేకు కర్రలతో అల్లుళ్లు తవ్వితే, ఆడపడుచులు పురాతన బావినుంచి తీసుకొచ్చిన నీటితో మట్టిని మెత్తగా చేసి పుట్టలా చేస్తారు. వీటికి పూజారి ప్రత్యేక పూజలు చేస్తారు. ఆడపడుచులు చేసిన పుట్ట ఐదురోజుల పాటు పగలకుండా ఉంటే ఆ ఏడాది పంటలు బాగా పండుతాయనీ, తల్లిదండ్రులూ తోడబుట్టినవారూ బాగుంటారనేది వారి నమ్మకం.
జాతర సమయంలో 22 తెగలకు చెందిన కొత్త కోడళ్లందరికీ కులదేవతను పరిచయం చేసి, మొక్కులు తీర్చడం, కుల పెద్దలను పరిచయం చేయడం మరో ఆనవాయితీ. దీనినే భేటింగ్ అంటారు. ఈ కార్యక్రమంలో పాల్గొనేంతవరకూ కోడళ్లు నాగోబాను పూజించకూడదనే నియమం ఉంది. చివరగా ఆటపాటలూ కర్రసాములూ సంప్రదాయ నృత్యాలతో వేడుకను ముగిస్తారు. తర్వాత మెస్రం వంశీయులు ఉట్నూరు మండలం శ్యాంపూర్‌లోని బుడుందేవ్‌ జాతరకు వెళ్లి మొక్కులు తీర్చుకుని ఇంటికి ప్రయాణమవుతారు.
గిరిజన దర్బార్‌
నాగోబా జాతరలో పూజలతో పాటు, ఏటా అక్కడ ఏర్పాటు చేసే దర్బార్‌కూ ఎంతో విశిష్టత ఉంది. దీనికి రాష్ట్ర మంత్రులతో పాటు, జిల్లా కలెక్టర్‌, ఇతర అధికారులూ ప్రజాప్రతినిధులూ హాజరవుతారు. గిరిజనులు తాము ఎదుర్కొంటున్న సమస్యల వినతిపత్రాలను అందజేస్తే అధికారులు అక్కడికక్కడే వాటిని పరిష్కరిస్తారు. ఇంగ్లండ్‌కు చెందిన మానవ పరిణామ శాస్త్రవేత్త హైమన్‌డార్ఫ్‌ 1946లో ఈ ప్రజాదర్బారుకు శ్రీకారం చుట్టారు. అప్పటినుంచీ ఏటా ప్రభుత్వం దీన్ని నిర్వహిస్తోంది.
ఇదీ చూడండి: నాగోబా జాతర: గంగాజలం కోసం కొండలు ఎక్కుతూ..
