అఫ్గానిస్థాన్ను తాలబన్లు(Afghan Taliban) తమ నియంత్రణలోకి తెచ్చుకున్న అనతరం ఆ దేశానికి చెందిన 9.5 బిలియన్ డాలర్ల విదేశీ మారక నిల్వలపై అమెరికా ఆంక్షలు విధించింది. తాలిబన్ల ప్రభుత్వాన్ని(Taliban government) గుర్తించమని తెలిపింది. ఈ బాటలోనే దాని మిత్ర దేశాలు, ప్రపంచంలోని ఇతర దేశాలు నడుస్తున్నాయి. ఈ ఆంక్షలతో తలెత్తే ఆర్థిక సంక్షోభం తాలిబన్లకు పెద్ద సవాల్గా మారే అవకాశం ఉందని నిపుణులు అభిప్రాయపడ్డారు.
అయితే ప్రపంచదేశాలన్నీ అంక్షలు విధించినా అఫ్గాన్కు ఓ మార్కెట్ అండగా నిలవనుంది. కాబుల్లో(sarai shahzada kabul afghanistan) ఉండే ఈ ప్రాంతంలో రోజుకు రూ.వందల కోట్ల నగదు మార్పిడి జరుగుతుంటుంది. ఎవరి చేతిలో చూసినా నోట్ల కట్టలే దర్శనిస్తుమింటాయి. సరాయ్ షహ్జాదాగా(sarai shahzada money exchange) పిలిచే ఈ మార్కెటే అఫ్గాన్లో నగదు మార్పిడికి కేంద్రం. ఇక్కడి పరిస్థితి ఒక రకంగా చెప్పాలంటే న్యూయార్క్ వాల్స్ట్రీట్లో వ్యాపారా లావాదేవీల్లా ఉంటుంది.
అఫ్గాన్ను ఆక్రమించుకున్న తాలిబన్లకు ఇప్పుడు ఆర్థిక మద్దతు అత్యవసరం. సంక్షోభం రాకుండా ముందుగానే ఆర్థిక వ్యవస్థను పూర్తిగా తమ నియంత్రణలోకి తెచ్చుకున్నారు. ఆగస్టు 15న కాబుల్లోకి మధ్యాహ్నం 3:00గం.లకు ప్రవేశించిన వారు.. 5:30గం.లకే సరాయ్ షహ్జాదా మార్కెట్పై పూర్తిగా పట్టు సాధించారంటే ఇది వారికి ఎంత కీలకమో ఆర్థమవుతుంది.
అఫ్గాన్ ప్రభుత్వం ఖర్చు చేసే నిధుల్లో దాదాపు 75 శాతం విదేశాల నుంచి ఆర్థిక సాయంగా అందేవే. అయితే అఫ్గాన్ జాతీయ బ్యాంకు 'ద అఫ్గానిస్థాన్ బ్యాంకు' విదేశీ నిల్వలపై అమెరికా ఆంక్షలు విధించడం ఇబ్బందిగా మారింది. దీంతో రెండు శతాబ్దాలుగా అఫ్గాన్ ఆర్థిక(Afghanistan economy) వ్యవస్థకు మూల స్తంభాలుగా ఉన్న నగదు మార్పిడి సంస్థలే ఇప్పుడు.. మరోసారి ఆ దేశాన్ని కాపాడనున్నాయి.
ఇక్కడ నగదు మార్పిడి జరపడాన్ని సరాఫ్, శితోస్ అని పిలుస్తుంటారు. కస్టమర్ల నగదును భద్రపరచడమే గాక వారికి ఇతర సేవలను కూడా అందిస్తుంటారు. విదేశీ కరెన్సీ మార్పిడి, పొరుగు దేశాల నుంచి వస్తువుల సరఫరా వంటివి ఎంతో నమ్మకంగా జరుపుతుంటారు.
వీరు అందించే సేవలు..
- రిటైల్ సేవింగ్ అకౌంట్లో కస్టమర్ల డబ్బు భద్రపరచడం
- ఇతర దేశాలతో సరకుల వ్యాపారం జరపడానికి రుణాలు(క్రెడిట్ కార్డులు) ఇవ్వడం
- హవాలా రూపంలో లావాదేవీలు జరపడం
ఈ మార్కెట్పై అఫ్గాన్ ప్రజలకు అత్యంత విశ్వాసం ఉండటానికి కారణం... మొదటి నుంచి అక్కడి బ్యాంకింగ్ వ్యవస్థ సరిగ్గా లేకపోడమే. 1939లో ప్రభుత్వం ద అఫ్గానిస్థాన్ బ్యాంకును స్థాపించినప్పటికీ దాని సేవలు కేవలం ప్రభుత్వ అధికారులకే పరిమితమయ్యాయి. 1970 నాటికి ఆరు బ్యాంకులే ఉన్నాయి. అప్గాన్పై అమెరికా దాడుల తర్వాత పరిస్థితి దయనీయంగా మారింది. ఈ సమయంలో అఫ్గాన్ బ్యాంకింగ్ వ్యవస్థను 'భౌతికంగా నాశనం, సాంకేతికంగా పనికిరానిది'గా ప్రపంచ బ్యాంకు అభివర్ణించింది.
తాలిబన్ల బ్యాంకు..
అఫ్గాన్ను తొలిసారి 1996-2001 మధ్య పాలించిన తాలిబన్లుకు ఈ మార్కెట్ అత్యంత కీలకంగా ఉండేది. డబ్బుకు సంబంధించి ప్రతి లావాదేవీ ఇక్కడే జరిగేది. అమెరికా కాలుమోపక ముందు.. పశ్చిమ దేశాల బ్యాంకింగ్ వ్యవస్థను ఇక్కడ పరిచయం చేసేందుకు ప్రయత్నాలు జరిగాయి. కానీ అవి పరిమిత సేవలు అందించడం వల్ల బ్లాక్ మార్కెట్లోనే ప్రజలు లావాదేవీలు జరిపేవారు.
2010లో అప్గాన్లో బ్యాంకుల సంఖ్య 17కు చేరినప్పటికీ ప్రభుత్వ అధికారులు కుంభకోణాలు, అవినీతికి పాల్పడటం వల్ల ప్రజల్లో వాటిపై విశ్వాసం సన్నగిల్లింది. అందుకే ఇప్పటికీ నగదు మార్పిడి చేసే మనీ ఎక్స్ఛేంజర్స్కే ప్రజాదరణ బాగా ఉంది.
2019లో విదేశాంగ విధానంపై అధ్యయనం చేసిన ఓ పరిశోధకుడు చెప్పిన వివరాల ప్రకారం.. అఫ్గాన్ ప్రజలు ఈ మార్కెట్ నుంచి తీసుకున్న రుణాల విలువ.. ఆ దేశంలోని అన్ని బ్యాంకులిచ్చిన రుణాల కన్నా రెండు రెట్లు ఎక్కువ.
ఇదీ చూడండి: మా పాలన ఇలా ఉంటుంది... తాలిబన్ల కీలక ప్రకటన
