చాబహర్ పోర్టు... ఇరాన్లో భారత్ ఎంతో ప్రతిష్టాత్మకంగా నిర్మించిన వ్యూహాత్మక ప్రాజెక్ట్. ఈ పోర్టులో కార్యకలాపాల ద్వారా మధ్య ఆసియాలో తన ప్రాముఖ్యాన్ని పెంచుకోవాలని భావించింది భారత్. ప్రాజెక్ట్ రెండో దశలో భాగంగా.. 628 కిలోమీటర్ల రైల్వే లైన్ను నిర్మించడానికి అంగీకరించింది. ఇది ఇరాన్ పోర్టు పట్టణం చాబహర్ను.. అఫ్గానిస్థాన్ సరిహద్దు ప్రాంతం జెహదన్ను కలుపుతుంది.
అయితే ఇరాన్పై అమెరికా ఆంక్షల కొరడా ఝుళిపించిన తరుణంలో ఈ ప్రాజెక్ట్ ప్రారంభం ఆలస్యమైంది. పనులు మొదలుపెట్టాలని ఇరాన్ అభ్యర్థించినా.. అమెరికా ఆంక్షల నేపథ్యంలో భారత్ ముందడుగు వేయలేదు. ఇదంతా పాత కథే. అయితే ఇటీవలే ఇరాన్ అనూహ్యంగా ఓ ప్రకటన చేసింది. రైల్వే లైన్ను తామే నిర్మించుకుంటామని వెల్లడించింది. గత మంగళవారం ఇందుకు సంబంధించిన పనులు కూడా మొదలుపెట్టేసింది.
ఇరాన్ అనూహ్యంగా ఈ నిర్ణయం ఎందుకు తీసుకుంది? అసలు ఈ రైల్వే ప్రాజెక్ట్ వ్యవహారం ఇప్పుడు తెరపైకి ఎందుకు వచ్చింది? ఇంత భారీ ప్రాజెక్ట్ను ఇరాన్ స్వయంగా నిర్మించుకోగలదా? అన్న సందేహాలు వ్యక్తమవుతున్నాయి. ఇరాన్తో చైనా చేసుకోబోతున్న ఓ "రహస్య" ఒప్పందం.. వీటన్నిటికీ సమాధానంగా కనపడుతోంది.
ఇరాన్-చైనా ఒప్పందం...
ఒప్పందంపై ఇరాన్-చైనా ఇప్పటివరకు బహిరంగ ప్రకటనలు చేయలేదు. అయితే ఇది దాదాపు ఖరారు అయిపోయినట్టు తెలుస్తోంది. ఇరాన్లో చైనా భారీ పెట్టుబడులు పెట్టడం.. బదులుగా అతి తక్కువ ధరలకు ఆ దేశ చమురు విక్రయించడం, మిలిటరీ సామగ్రి సహా ఇతర రంగాల్లో 25ఏళ్ల పాటు సహకారం పొందడం ఈ ఒప్పందంలో భాగం.
ఈ విషయాన్ని ఇరాన్ సుప్రీం నేత అయతొల్లా అలీ ఖమేనీ సలహాదారు అలీ అకా-మొహమ్మది ప్రస్తావించారు. అమెరికాపై పరోక్షంగా నిందారోపణలు చేశారు.
"దీనితో(ఒప్పందంతో) ఆర్థిక, రక్షణ సహకారంలో ఇరు దేశాల బంధం మరింత బలపడుతుంది. మూడో వ్యక్తి(అమెరికా) జోక్యం చేసుకోకుండా రక్షణ కల్పిస్తుంది. ఆంక్షలతో ఇరాన్-చైనా దెబ్బతీద్దాము అని అనుకున్న అమెరికా ప్రణాళికలు చిన్నాభిన్నమవుతాయి. ద్వైపాక్షిక వాణిజ్యం ద్వారా డాలరుకు భారీ నష్టం జరుగుతుంది."
-- అలీ అఖా-మొహమ్మది, ఇరాన్ సుప్రీం నేత సలహాదారు.
చైనాకు లాభమేంటి?
ప్రస్తుతం ప్రపంచవ్యాప్తంగా చైనాపై తీవ్ర వ్యతిరేకత వ్యక్తమవుతోంది. భారత్ సరిహద్దు వివాదం సహా అనేక విషయాల్లో చైనా తీరుపై ప్రపంచ దేశాలు మండిపడుతున్నాయి. చైనాను ఏకాకిని చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్నాయి.
మరోవైపు భారత్-అమెరికా మధ్య సంబంధాలు రోజురోజుకు బలపడుతున్నాయి. ఇదే సమయంలో భారత్, అమెరికా, జపాన్, ఆస్ట్రేలియా దేశాలు కలిసి 'క్వాడ్' ఏర్పాటు చేయనున్నట్టు వార్తలు వస్తున్నాయి. ఇవన్నీ చైనాకు ప్రతికూల అంశాలే.
ఇదే సమయంలో 'శత్రువుకు శత్రువు మిత్రుడు' అన్న సిద్ధాంతాన్ని చైనా పాటిస్తోంది. అమెరికా ఆంక్షల కత్తి కారణంగా దెబ్బతిన్న ఇరాన్తో ఒప్పందం కుదుర్చుకుంటోంది బీజింగ్.
ఒప్పందంలో ఏముంది?
- ఇరాన్లో 400 బిలియన్ డాలర్లు పెట్టుబడి పెట్టడానికి చైనా సన్నద్ధమవుతోంది.
- 25ఏళ్ల కాలంలో సైనిక, భద్రత, ఆర్థిక, రైల్వే, పోర్టులు, టెలికాం, బ్యాంకింగ్ రంగాల్లో దాదాపు 100 ప్రాజెక్ట్లు చేపట్టనున్నారు.
- ఈ ప్రాజెక్టులను సంరక్షించేందుకు తమ దేశానికి చెందిన 5వేల మంది సైనికులను చైనా.. ఇరాన్కు పంపించే అవకాశముంది.
భారత్కు నష్టమా?
ఈ రైల్వే ప్రాజెక్ట్ను ఇర్కాన్ అనే భారత సంస్థ చేపట్టింది. ఇందుకోసం 1.6 బిలియన్ డాలర్లు ఖర్చు చేయనున్నట్టు ఇప్పటికే ప్రకటించింది. మరో 400 మిలియన్ డాలర్లు జాతీయాభివృద్ధి నిధి నుంచి కేటాయించింది ఇరాన్. ఈ ప్రాజెక్టులో ఉండటం వ్యూహాత్మకంగా భారత్కు ఎంతో ముఖ్యం. క్లిష్టమైన మధ్య ఆసియాలోకి ప్రవేశించడానికి ఇది ఎంతో ఉపయోగపడుతుంది.
సొంతంగానే రైల్వే ప్రాజెక్ట్ చేపట్టాలనుకున్న ఇరాన్ నిర్ణయం వెనుకు భారత దేశ అంతర్గత వ్యవహారాలు కూడా ఓ కారణంగా కనపడుతున్నాయి.
జమ్ముకశ్మీర్కు స్వయంప్రతిపత్తిని రద్దు చేస్తూ 2019 ఆగస్టు 5న నిర్ణయం తీసుకుంది భారత ప్రభుత్వం. దీనితో పాటు షియా ముస్లింలు ఎక్కువగా ఉండే కార్గిల్ ప్రాంతాన్ని లద్దాఖ్ కేంద్రపాలిత ప్రాంతంలో కలిపింది. దీనిపై ఇరాన్ బహిరంగంగానే అభ్యంతరం వ్యక్తం చేసింది.
మరోవైపు అమెరికా ఆంక్షలు కూడా భారత్-ఇరాన్ సంబంధాలు బలహీనపడటానికి కారణమయ్యాయి. అగ్రరాజ్యం చర్యలతో ఇరాన్ నుంచి చమురును ఎగుమతి చేసుకోకూడదని భారత్ నిర్ణయించింది.
సాధారణంగా 80శాతం చమురు అవసరాలను దిగుమతుల ద్వారా తీర్చుకుంటుంది భారత్. ఈ నేపథ్యంలో ఇరాన్ నుంచి చమురు కొనుగోలు చేయడంలో భారత్ రెండో స్థానంలో ఉండేది. కానీ ఇప్పుడు పరిస్థితులు మారిపోయాయి. అమెరికా, వెనుజువెలాపై ఆధారపడుతోంది భారత్.
అయితే ఈ "చైనా-ఇరాన్ సమగ్ర వ్యూహాత్మక" ఒప్పందానికి ఇరాన్లోని ప్రజల నుంచి వ్యతిరేకత ఎదురవుతోంది. చైనాతో చర్చల్లో ఇరాన్ స్థాయి దిగజారుతోందని ఆరోపిస్తున్నారు. ఏది ఏమైనా.. ఈ పరిణామాలు భారత్పై భౌగోళికంగా, వ్యూహాత్మకంగా ప్రతికూల ప్రభావం చూపే అవకాశముంది.
(రచయిత- సంజీవ్ బారువా, సీనియర్ జర్నలిస్ట్)
ఇదీ చూడండి:- అవినీతి నేతల అండతో చైనా దురాక్రమణ కుట్రలు!
