हैदराबाद : भारतीय संस्कृतीत केवळ मानवी नात्यांनाच नव्हे तर प्राण्यांनाही खास स्थान आहे. अहोरात्र कष्ट करणाऱ्या शेतकऱ्याला साथ देणाऱ्या बैलांबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याकरिता बैलपोळा हा सण साजरा करण्यात येतो. दरवर्षी श्रावण अमावस्येला म्हणजेच पिठोरी अमावस्येला बैलपोळा साजरा केला जातो.
बैलपोळ्याला बैलाला खास सजवून गावातील मिरवणुकीत नेले जाते. या दिवशी शेतकरी बैलाकडून कोणतेही काम करून घेत नाही. उलट बैलाच्या खाद्यांला आराम वाटावा म्हणून त्याच्या पाठीची मळणी केली जाते. बैलजोडीला धुतले जाते. पंरपरेनुसार शेतकरी आज बैलांची वेसण, म्होरक्या नवीन घेतात.
काही भागात दोन दिवस साजरा होतो सण :कृषिप्रधान भारतात बळीराजा अर्थात शेतकऱ्यासाठी बैल हा कुटुंबातील घटकासारख्याच असतात. त्यामुळे बैलपोळ्याला बैलाला आवडीनं पुरणपोळी खायला देतात. महाराष्ट्राच्या काही भागात बैलपोळा सण दोन दिवस साजरा केला जातो. 'बैलपोळा' म्हणजेच पहिल्या दिवसाला मोठा पोळा म्हटले जाते. दुसर्‍या दिवसाला लहान मुले लाकडाचे नंदीबैल सजवतात. हा दिवस 'तान्हा पोळा' म्हणून साजरा केला जातो.
असा साजरा केला जातो बैलपोळा : बैलाच्या खांद्याला हळद आणि तुपानं शेक देऊन चोळतात. हौस म्हणून अनेक शेतकरी बैलाच्या पाठीवर नक्षीकाम केलेली झूल, शिंगांना बेगड, डोक्याला बाशिंग, गळ्यात कवड्या आणि घुंगरांच्या माळा घालतात. शेतातून बैल गावातील घरासमोर आणून त्यांची पूजा केली जाते. बैलाला पुरणपोळी खायला दिली जाते. गावातल्या सर्व बैलजोड्यांची ढोल, ताशे वाजवून मिरवणूक काढली जाते.
बैलांची जागा ट्रॅक्टरनं घेतली : आज कृषी क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणात यांत्रिकीकरण झाल्यानं बैलाची जागा ट्रॅक्टरनं घेतली आहे. बैलजोड्यांची संख्या कमी होत चालली आहे. असे असले तरी शेतकऱ्यांना आजही बैलजोडी असणं प्रतिष्ठेचं आणि समाधानाचं वाटते. महाराष्ट्रातील अनेक भागात बैलगाडी शर्यतीमुळे बैलांची खास देखरेख केली जाते.