দক্ষিণ এছিয়া দীৰ্ঘ সময় ধৰি অশান্ত আৰু প্ৰত্যাহ্বানপূৰ্ণ অঞ্চল হৈ আছে । য'ত প্ৰায়ে আঞ্চলিক অংশীদাৰ আৰু অতিৰিক্ত আঞ্চলিক শক্তি প্ৰতিযোগিতাত অৱতীৰ্ণ হোৱা দেখা যায় । এসময়ত ছোভিয়েট ইউনিয়নে বিশ্বৰ এই অংশত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল যদিও চীনে এতিয়া সেই স্থান ক্ৰমান্বয়ে দখল কৰা দেখা গৈছে । আনহাতে, আমেৰিকা এক প্ৰভাৱশালী প্ৰতিদ্বন্দ্বী হৈ আছে । আঞ্চলিক দেশসমূহে অতীতৰ তুলনাত তেওঁলোকৰ শক্তি বৃদ্ধি কৰিছে আৰু অতিৰিক্ত আঞ্চলিক শক্তিবোৰে নতুন গোলকীয় আৰু আঞ্চলিক বাস্তৱতাৰ সৈতে খাপ খাইছে । এনে পৰিস্থিতিত ভাৰত মহাসাগৰ অঞ্চলৰ (আইঅআৰ) সামুদ্ৰিক বিস্তাৰে অধিক প্ৰতিযোগিতাৰ সাক্ষী হৈছে ।
ভাৰত মহাসাগৰত চীনৰ নৌসেনাৰ অতিৰিক্ত শক্তি বৃদ্ধি আৰু সামুদ্ৰিক শক্তিৰ প্ৰক্ষেপণত পৰৱৰ্তী বিকাশৰ সৈতে ভাৰতৰ দৰে আঞ্চলিক শক্তি আৰু অষ্ট্ৰেলিয়া, জাপান আৰু আমেৰিকাৰ দৰে সমমনস্ক অংশীদাৰসকলে আইঅ'আৰৰ যিকোনো একপক্ষীয় আধিপত্য প্ৰতিহত কৰিবলৈ কোৱাড গঠন কৰিছে । ছেইণ্ট মাৰ্টিন দ্বীপৰ শেহতীয়া চৰ্চাই বংগোপসাগৰৰ প্ৰতি আমেৰিকাৰ স্পষ্ট আগ্ৰহ প্ৰতিফলিত হৈছে যি নিশ্চিতভাৱে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ মূল্যায়নৰ যোগ্য ।
ভাৰত মহাসাগৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ বংগোপসাগৰ :
ভাৰত মহাসাগৰৰ ভিতৰত বংগোপসাগৰ হৈছে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ যাৰ যথেষ্ট কৌশলগত গুৰুত্ব আছে, বিশেষকৈ নৌ যুদ্ধত, য'ত মালাক্কা প্ৰণালীয়ে সামুদ্ৰিক বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে । উপসাগৰৰ সীমা দক্ষিণ এছিয়াৰ কেইবাখনো ৰাজ্যৰ সীমাত আছে ভাৰতৰ বাহিৰে যাৰ বেছিভাগেই আভ্যন্তৰীণ অস্থিৰতাৰ সৈতে যুঁজি আছে । নেপাল চৰকাৰ প্ৰায় চিৰস্থায়ী অৱস্থাত আছে, যি মুখ্যতঃ ভাৰত বিৰোধী আখ্যানৰ দ্বাৰা চালিত । সামৰিক জান্তা আৰু বিদ্ৰোহী বাহিনীৰ মাজত চলি থকা সংঘৰ্ষৰ সৈতে ম্যানমাৰ গৃহযুদ্ধত আৱৰি আছে ।
সংকটত পৰা শেহতীয়া ৰাষ্ট্ৰ হৈছে বাংলাদেশ, যি এছিয়াত গণতন্ত্ৰৰ ভৱিষ্যৎ সম্পৰ্কে প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে । সম্পৰ্ক, শাসন গাঁথনি আৰু প্ৰতিযোগিতামূলক স্বাৰ্থৰ এই জটিল জালৰ মাজত, ভাৰতে আভ্যন্তৰীণভাৱে প্ৰত্যাহ্বানৰ মোকাবিলা কৰাৰ আৰু বাহ্যিক প্ৰত্যাহ্বানৰ স্বত্বেও গণতন্ত্ৰৰ বাবে এক স্থিৰ ভেটি প্ৰদান কৰাৰ সামৰ্থ্যত দৃঢ়তাৰে থিয় দিছে ।
দক্ষিণ এছিয়াৰ মহান শক্তিৰ ৰাজনীতি ঐতিহাসিকভাৱে জটিল সম্পৰ্কৰ দ্বাৰা চিহ্নিত কৰা হৈছে । য'ত আঞ্চলিক গণতন্ত্ৰসমূহে প্ৰায়ে বৃহৎ শক্তি প্ৰতিযোগিতাৰ অনুপ্ৰৱেশ প্ৰতিৰোধ কৰিছিল । শীতল যুদ্ধৰ সময়ত, আমেৰিকা আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ প্ৰতিযোগিতামূলক গতিশীলতা ভাৰত মহাসাগৰ অঞ্চলত দেখা গৈছিল, যাৰ ফলত আঞ্চলিক দেশবোৰে তেওঁলোকৰ নিজৰ ক্ষেত্ৰৰ ভিতৰত বিশ্বব্যাপী শক্তি সংগ্ৰামৰ সৈতে অস্বস্তিত পৰিছিল । এই অস্বস্তিৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ আঞ্চলিক দেশসমূহে 'শান্তিৰ ক্ষেত্ৰ' প্ৰস্তাৱৰ বাবে এক সামূহিক আবেদন দাখিল কৰে, যাৰ লক্ষ্য হৈছে ভাৰত মহাসাগৰক বৃহৎ শক্তি প্ৰতিযোগিতাৰ পৰা মুক্ত কৰা । যদিও ভাৰত মহাসাগৰত আমেৰিকা-ছোভিয়েট প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা প্ৰকাশ পাইছিল, ই আটলাণ্টিক আৰু প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ তুলনাত অধিক সতৰ্কতাৰে কৰিছিল, বিশেষকৈ ১৯৭১ চনৰ বাংলাদেশ মুক্তি যুদ্ধৰ সময়ত ।
লগতে পঢ়ক :বাংলাদেশৰ ৰাজনৈতিক সংকট আৰু ইয়াৰ আঁৰৰ যুক্তি - Bangladesh Political Crisis
ভাৰত মহাসাগৰত আমেৰিকাৰ দখল :
শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ পৰা, দক্ষিণ এছিয়াৰ স্থিতি আৰু আমেৰিকা, ৰাছিয়া আৰু চীনৰ দৰে মহান শক্তিৰ আপেক্ষিক প্ৰভাৱৰ দ্বাৰা বিশ্বব্যাপী শৃংখলা যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হৈছে । আমেৰিকা ভাৰত মহাসাগৰৰ মুখ্য প্ৰতিদ্বন্দ্বী হৈ আছে, যাৰ পঞ্চম ফ্লীট বাহৰেইনত অৱস্থিত, জিবুতিত এক নৌ ঘাটি আৰু ডিয়েগো গাৰ্চিয়াত ইয়াৰ দক্ষিণ ভাৰত মহাসাগৰৰ ঘাটি । বংগোপসাগৰ আৰু ভাৰত মহাসাগৰৰ পূব অংশ জাপানত অৱস্থিত আমেৰিকাৰ সপ্তম ফ্লীটৰ দায়িত্বৰ অধীনত পৰে । এই সুবিধাবোৰে অঞ্চলটোৰ পৰা ভৌগোলিক দূৰত্ব থকা স্বত্বেও আমেৰিকাক ভাৰত মহাসাগৰত আৱাসী শক্তি হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে ।
অৱশ্যে, বিকশিত ভূ-ৰাজনীতি আৰু শক্তিৰ পৰিৱৰ্তনশীল ভাৰসাম্য, এক পৰিৱৰ্তনশীল ৰাছিয়া আৰু উদীয়মান চীনৰ সৈতে বৃহৎ শক্তি জড়িত হোৱাত গতিশীলতা হ্ৰাস পাইছে । আমেৰিকাৰ ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় ৰণনীতিয়ে এই পৰিৱৰ্তন প্ৰতিফলিত কৰে, কিয়নো ই ভাৰতৰ দৰে আঞ্চলিক অংশীদাৰসকলক নিৰাপত্তা পৰিৱেশ গঢ়ি তোলাত আগভাগ ল'বলৈ অনুমতি দিয়ে । এই ৰণনীতিয়ে ক্লাছিক শীতল যুদ্ধৰ ভূ-ৰাজনীতিৰ পৰা আঁতৰি যোৱাটো দেখুৱায় । ই এক প্ৰযুক্তি-চালিত বিশ্ব শৃংখলাৰ সৈতে খাপ খায় য'ত আঞ্চলিক আধিপত্যতকৈ ক্ষমতাৰ সমতাক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হয় । এক পৰিকাঠামো স্থাপন কৰাৰ লক্ষ্যৰে ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় ৰণনীতি এতিয়াও বিকশিত হৈ আছে য'ত কেৱল নিয়ম মানি চলা দেশবোৰেহে ক্ষমতাৰ সমতাৰ কমিউনত সদস্যপদ লাভ কৰে, আনহাতে চীনৰ দৰে আঞ্চলিক আৰু গোলকীয় নিয়ম উলংঘা কৰা দেশবোৰক প্ৰতিযোগী বা বিৰোধী হিচাপে গণ্য কৰা হয় ।
ছেইণ্ট মাৰ্টিন দ্বীপ :
শেহতীয়াকৈ ছেইণ্ট মাৰ্টিন দ্বীপৰ বিতৰ্ক বংগোপসাগৰৰ প্ৰতি আমেৰিকাৰ স্পষ্ট আগ্ৰহ দেখুৱাইছে । যাক কৌশলগত দৃষ্টিকোণ বুলি ধৰিব পাৰি । অৱশ্যে, বিকশিত শক্তিৰ গতিশীলতা, আঞ্চলিক নিৰাপত্তা আৰু ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰ ৰণনীতিৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, আমেৰিকা বংগোপসাগৰত আন এটা সামৰিক ঘাটি স্থাপনৰ সৈতে আগবাঢ়ি যোৱাৰ সম্ভাৱনা নাই । যদি ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় ৰণনীতিৰ কোনো ইঙ্গিত থাকে, আমেৰিকাই ভাৰতৰ দৰে আঞ্চলিক অংশীদাৰসকলক বংগোপসাগৰৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ ক্ষেত্ৰত আগভাগ ল'বলৈ অনুমতি দিয়া অব্যাহত ৰাখিব । আনহাতে নিৰীক্ষণ, বুদ্ধিমত্তা আৰু আঞ্চলিক ক্ষমতা বৃদ্ধিত সহায়ক ভূমিকা পালন কৰিব । এই পদক্ষেপে যিকোনো পৰিৱৰ্তনতকৈ সাধাৰণ নিয়ম হিচাপে কাম কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে ।
নতুন সামৰিক ঘাটি স্থাপনত প্ৰত্যাহ্বান :
আনকি বংগোপসাগৰত সামৰিক ঘাটি নোহোৱাকৈও, আমেৰিকাই অঞ্চলটোত দ্ৰুততাৰে বাহিনী মোতায়েন কৰাৰ সামৰ্থ্য বজাই ৰাখে । অৱশ্যে, এক নতুন নৌ ঘাটি স্থাপন কৰিলে কেৱল চীনৰ সৈতেই নহয়, ভাৰতৰ দৰে আঞ্চলিক অংশীদাৰসকলৰ সৈতেও সম্পৰ্ক হ্ৰাস হ'ব পাৰে । বাংলাদেশ আৰু ম্যানমাৰ ভাৰতৰ সীমান্তত আছে । যি আমেৰিকাৰ শক্তিশালী অংশীদাৰ যদিও বৰ্তমান ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ সন্মুখীন হৈছে । এই দেশসমূহৰ বাবে আগবাঢ়ি যোৱাৰ পথত আমেৰিকা আৰু ভাৰতৰ কিছু পৃথক দৃষ্টিভংগী আছে, যাৰ ফলত জটিলতাৰ আন এটা স্তৰ যোগ হৈছে ।
ভাৰত মহাসাগৰত আন এটা সামৰিক কেন্দ্ৰ বিকশিত কৰাৰ নেতিবাচক দিশবোৰ লাভালাভতকৈ অধিক । বাংলাদেশ আৰু ম্যানমাৰৰ ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা এক স্পষ্ট সূচক হ'ব । যাৰ দ্বাৰা অঞ্চলটোত এক নতুন সামৰিক সমৰ্থন সুবিধা স্থাপন কৰাৰ এইটো সঠিক সময় নহ'ব পাৰে বুলি বিশ্বাস কৰা হৈছে । বংগোপসাগৰৰ দুয়োফালে থকা সুবিধাসমূহ ৰক্ষা কৰি আৰু ভাৰত মহাসাগৰত নিৰাপত্তা আৰু স্থিৰতা নিশ্চিত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ দৰে আঞ্চলিক প্ৰতিদ্বন্দ্বীসকলক আগভাগ ল'বলৈ অনুমতি দি আমেৰিকাক অধিক ভালদৰে সেৱা আগবঢ়োৱা হ'ব ।
লগতে পঢ়ক :হাছিনাৰ অভিযোগ আৰু ছেইণ্ট মাৰ্টিন দ্বীপৰ ভূ-কৌশলগত গুৰুত্ব - Importance of St Martin Island
