বেলুচিস্তান আৰু বিচ্ছিন্নতাবাদ : বেলুচ জনজাতিৰ বেদনাভৰা ইতিহাস - Baloch separatism issue

Balochistan Separatist Movement : দেওবাৰৰ পৰা পাকিস্তানৰ বেলুচিস্তান প্ৰদেশত বন্দুকধাৰীয়ে কৰা ধাৰাবাহিক আক্ৰমণত বহুসংখ্যক লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছে । যাৰ ফলত বেলুচ বিচ্ছিন্নতাবাদৰ বিষয়টো পুনৰ সজীৱ হৈছে । কিন্তু এই বেলুচ লোকসকল কোন ? বেলুচিস্তান বিচ্ছিন্নতাবাদী আন্দোলনৰ উৎপত্তিৰ কাৰণ কি ? পাকিস্তান চৰকাৰে এইবোৰৰ কেনেদৰে সঁহাৰি দি আহিছে ? এই সকলো দিশ সামৰি অৰুণিম ভূঞাৰ এক বিশেষ প্ৰতিবেদন ।

বিশেষ প্ৰতিবেদন, 30 আগষ্ট :যোৱা দেওবাৰৰ পৰা পাকিস্তানৰ বেলুচিস্তান প্ৰদেশৰ 10 খন জিলাত সংঘটিত এক ধাৰাবাহিক সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণে সাধাৰণ লোক আৰু নিৰাপত্তাৰক্ষীসহ 70 জনৰো অধিক লোকৰ প্ৰাণ কাঢ়ি নিছে । এই ঘটনাই পুনৰ বেলুচ বিচ্ছিন্নতাবাদী বিষয়টোৰ ওপৰত গুৰুত্ব বৃদ্ধি কৰিছে ।

বেলুচিস্তান লিবাৰেচন আৰ্মীয়ে (Balochistan Liberation Army, BLA) আৰক্ষী থানা, ৰে'ললাইন আৰু বাহনক লক্ষ্য কৰি কৰা এই আক্ৰমণৰ দায়িত্ব স্বীকাৰ কৰিছে । 70 জনৰো অধিক লোক ভুক্তভোগী হোৱা ঘটনাৱলীৰ ভিতৰত আছে বন্দুকধাৰীয়ে এটা মুখ্য ঘাইপথ অৱৰোধ কৰা, যাত্ৰীসকলক বাছৰ পৰা বাহিৰলৈ উলিয়াই দিয়া আৰু তেওঁলোকৰ পৰিচয়-পত্ৰ পৰীক্ষা কৰাৰ পিচত গুলীয়াই হত্যা কৰা । এই ঘটনাত 23 জন লোক নিহত হয় ।

আনহাতে, এই ঘটনাক 'অপাৰেচন হেৰফ' বুলি কোৱা আৰম্ভ কৰাৰ পিচত সোমবাৰে বি এল এয়ে 102 জন পাকিস্তানী সেনাক হত্যাৰ দায়িত্ব স্বীকাৰ কৰে । এই বিএলএ হৈছে আফগানিস্তান ভিত্তিক এটা বেলুচ জনজাতীয় সন্ত্ৰাসবাদী সংগঠন । বি এল এয়ে সাধাৰণতে দলটোৰ সন্ত্ৰাসবাদী কাৰ্যকলাপবোৰ দক্ষিণ আফগানিস্তানত সিঁচৰতি হৈ পাকিস্তানৰ সৰ্ববৃহৎ প্ৰদেশ বেলুচিস্তানলৈ বিয়পাই দিয়ে আৰু ইয়াৰ সুৰক্ষিত আশ্ৰয়স্থলৰ পৰা সংঘটিত কৰে । দলটোৱে প্ৰায়ে পাকিস্তানৰ সশস্ত্ৰ বাহিনী, অসামৰিক লোক আৰু বিদেশী নাগৰিকৰ বিৰুদ্ধে হত্যাযজ্ঞ চলায় ।

2000 দশকৰ আৰম্ভণিৰে পৰা বি এল এয়ে বেলুচ লোকসকলৰ বাবে আত্মনিৰ্ধাৰণ আৰু পাকিস্তানৰ পৰা বেলুচিস্তানৰ পৃথকীকৰণৰ বাবে পাকিস্তানৰ বিৰুদ্ধে এক হিংসাত্মক সংগ্ৰাম আৰম্ভ কৰি আহিছে । এই দলটোক পাকিস্তান, ব্ৰিটেইন আৰু আমেৰিকাই সন্ত্ৰাসবাদী সংগঠন হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰিছে ।

লগতে পঢ়ক :গাড়ীৰ পৰা উলিয়াই আনি ২৩ গৰাকী লোকক নৃশংসভাৱে গুলীয়াই হত্যা কৰিলে বন্দুকধাৰীয়ে - Gunmen attack in Pakistan

• বেলুচ লোকসকল কোন ?

বেলুচ লোকসকল হৈছে বেলুচিস্তান অঞ্চলৰ স্থানীয় এক জনজাতীয় সম্প্ৰদায় । এই সম্প্ৰদায়টোৱে দক্ষিণ-পশ্চিম পাকিস্তান, দক্ষিণ-পূব ইৰাণ আৰু দক্ষিণ আফগানিস্তানত বাস কৰে । শতিকাজুৰি বাহ্যিক প্ৰভাৱ আৰু ভূ-ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনৰ পিচতো বেলুচসকলে কিন্তু নিজৰ এক সুকীয়া পৰিচয় বৰ্তাই ৰাখিছে ।

অৱশ্যে বেলুচ লোকসকলৰ বেছিভাগে পাকিস্তানৰ ভিতৰতে বাস কৰে । মুঠ বেলুচ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় 50 শতাংশ পাকিস্তানী প্ৰদেশ বেলুচিস্তানত বাস কৰে । আনহাতে, 40 শতাংশই সিন্ধু প্ৰদেশত বাস কৰে আৰু এক গুৰুত্বপূৰ্ণ যদিও কমসংখ্যক বেলুচ লোকে পাকিস্তানী পঞ্জাবত বাস কৰে । তেওঁলোক হৈছে পাকিস্তানৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ 3.6 শতাংশ । আনহাতে, ইৰাণ আৰু আফগানিস্তানত আছে মুঠ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় 2 শতাংশ ।

ঐতিহাসিক বাণিজ্য, প্ৰব্ৰজন আৰু স্থানচ্যুতিৰ বাবে বেলুচ প্ৰবাসীসকল পাৰস্য উপসাগৰ, ওমান, তুৰ্কমেনিস্তান আৰু পূব আফ্ৰিকাৰ দেশসমূহ বিশেষকৈ কেনিয়া আৰু তাঞ্জানিয়াত বিয়পি আছে । বেলুচসকলে দ্বাদশ শতিকাৰ আশেপাশে কাস্পিয়ান সাগৰ অঞ্চলৰ পৰা তেওঁলোকৰ বৰ্তমানৰ মাতৃভূমিলৈ প্ৰব্ৰজন কৰিছিল বুলি অুমান কৰা হয় । অৱশ্যে তেওঁলোকক বিভিন্ন প্ৰাচীন লোক যেনে পাৰ্থিয়ান আৰু আৰ্যসকলৰ সৈতে সংযুক্ত কৰা হয় যদিও তেওঁলোকৰ উৎপত্তিৰ তত্ত্বটো বিতৰ্কিত ।

বেলুচসকলৰ বেছিভাগেই চুন্নী মুছলমান আৰু তেওঁলোক মুখ্যত হানাফি চিন্তাধাৰা আৰু ৰীতি-নীতি পালন কৰে । লগতে চিয়া মুছলমান আৰু জিক্ৰিছৰ সৰু সৰু সম্প্ৰদায়ো আছে । এই সম্প্ৰদায় হৈছে বেলুচিস্তানৰ উপকূলীয় অঞ্চলত কেন্দ্ৰীভূত এক পৃথক ধৰ্মীয় প্ৰথা থকা সম্প্ৰদায় । অৱশ্যে ধৰ্মীয় সম্পৰ্ক থকা সত্ত্বেও বেলুচ সমাজ আন অঞ্চলৰ তুলনাত কম ৰক্ষণশীল । তেওঁলোকৰ জনজাতীয় ৰীতি-নীতিয়ে প্ৰায়ে দৈনন্দিন জীৱনত অধিক প্ৰভাৱ পেলায় ।

• বেলুচিস্তান অঞ্চলটো কিমানলৈ সামৰি লয় ?

বেলুচিস্তান হৈছে এক বিশাল, শুকান আৰু পাহাৰীয়া অঞ্চল । ইয়াক তিনিটা মুখ্য অঞ্চলত বিভক্ত কৰা হৈছে । বেলুচিস্তানৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ অংশটো পাকিস্তানৰ ভিতৰত অৱস্থিত । ইয়াত দেশৰ মুঠ ভূমি এলেকাৰ প্ৰায় 44 শতাংশ সামৰি লোৱা প্ৰদেশখন আছে । ইৰাণী বেলুচিস্তান, যাক চিস্তান আৰু বালুচেস্তান প্ৰদেশ বুলিও জনা যায়, দক্ষিণ-পূব ইৰাণত অৱস্থিত। আফগান বেলুচিস্তান দক্ষিণ আফগানিস্তানৰ এটা সৰু এলেকা, মুখ্যত নিমৰোজ, হেলমান্দ আৰু কান্দাহাৰ প্ৰদেশৰ ভিতৰত ই অৱস্থিত ।

পাকিস্তানত বেলুচিস্তান প্ৰদেশ হৈছে দেশৰ চাৰিখন প্ৰদেশৰ ভিতৰত সৰ্ববৃহৎ । ইয়াৰ সীমা হৈছে উত্তৰ-পূবত পাকিস্তানী প্ৰদেশ খাইবাৰ পাখতুনখোৱা, পূবে পঞ্জাব আৰু দক্ষিণ-পূবত সিন্ধ প্ৰদেশ আছে । ই পশ্চিমে ইৰাণ আৰু উত্তৰে আফগানিস্তানৰ সৈতে আন্তৰ্জাতিক সীমা ভাগ কৰে আৰু দক্ষিণে আৰব সাগৰে আৱৰি আছে ।

লগতে পঢ়ক :পাৰমাণৱিক পৰীক্ষাৰ বিৰুদ্ধে আন্তৰ্জাতিক দিৱস; পাৰমাণৱিক বিস্ফোৰণৰ প্ৰভাৱৰ বিষয়ে সজাগতা বৃদ্ধিৰ এটা দিন - Indias first Nuclear Tests

• বেলুচিস্তান বিচ্ছিন্নতাবাদী আন্দোলনৰ উৎপত্তি কেতিয়া আৰু কিয় ?

বেলুচিস্তান বিচ্ছিন্নতাবাদী আন্দোলন হৈছে মুখ্যত দক্ষিণ-পশ্চিম পাকিস্তানত অৱস্থিত বেলুচিস্তান অঞ্চলত দীৰ্ঘদিন ধৰি চলি অহা বিদ্ৰোহ । কিন্তু ই লগতে দক্ষিণ-পূব ইৰাণ আৰু দক্ষিণ আফগানিস্তানৰ কিছু অংশও সামৰি লৈছে । এই আন্দোলনৰ মূল কাৰণ হৈছে জাতিগত, সাংস্কৃতিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক অভিযোগ, বিচ্ছিন্নতাবাদী দলবোৰে বেলুচ লোকসকলৰ বাবে অধিক স্বায়ত্তশাসন, স্বাধীনতা বা সম্পূৰ্ণ সাৰ্বভৌমত্ব বিচাৰিছে ।

বেলুচিস্তানৰ আধুনিক সময়ৰ বিচ্ছিন্নতাবাদী আন্দোলনৰ শিপা ঔপনিৱেশিক যুগৰ পৰায়ে আছে । ঊনবিংশ শতিকাত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যই ইয়াক ব্ৰিটিছ ভাৰতত একত্ৰিত নকৰালৈকে অঞ্চলটো নিজৰ জনজাতীয় শাসনেৰে এক স্বাধীন অঞ্চল আছিল । এই ঔপনিৱেশিক প্ৰশাসনে বেলুচ জনজাতিসকলৰ মাজত ইটোৱে সিটোৰ বিৰুদ্ধে উচটাইছিল, যিয়ে অসন্তুষ্টিৰ বীজ ৰোপণ কৰিছিল ।

1947 চনত ভাৰত বিভাজনৰ পিচত বেলুচিস্তান পাকিস্তানৰ অংশ হৈ পৰে । কিন্তু এই একত্ৰীকৰণো বিতৰ্কিত আছিল । বেলুচিস্তানৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশৰ শাসক কলতৰ খানে প্ৰথমতে স্বাধীনতা বিচাৰিছিল । কিন্তু 1948 চনত পাকিস্তানক স্বীকাৰ কৰাৰ বাবে হেঁচা দিয়া হৈছিল । এই অধিগ্ৰহণক বহুতো বেলুচে বলপূৰ্বক বুলি গণ্য কৰে । ইয়াৰ দ্বাৰাই বিচ্ছিন্নতাবাদী চিন্তাৰ ভেটি স্থাপন হয় ।

পাকিস্তানৰ বেলুচিস্তান প্ৰদেশত বেলুচ জাতীয়তাবাদীসকলৰ বিদ্ৰোহৰ বিৰুদ্ধে 1948-50, 1958-60, 1962-63 আৰু 1973-1977 চনত যুঁজ দিয়া হৈছে । আনহাতে, শেহতীয়াভাৱে 2003 চনৰ পৰা এই বিদ্ৰোহ এতিয়াও চলি আছে ।

বেলুচ বিচ্ছিন্নতাবাদীসকলে যুক্তি দিছে যে তেওঁলোক পাকিস্তানৰ বাকী অংশৰ তুলনাত অৰ্থনৈতিকভাৱে উপেক্ষিত আৰু দৰিদ্ৰ । বেলুচিস্তান সোণ, হীৰা, ৰূপ আৰু তামৰ দৰে প্ৰাকৃতিক সম্পদেৰে সমৃদ্ধ অঞ্চল । কিন্তু প্ৰদেশখনৰ লোকসকল পাকিস্তানৰ আটাইতকৈ দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ ভিতৰত আছে । বি এল এ হৈছে আটাইতকৈ বহুলভাৱে জনাজাত বেলুচ বিচ্ছিন্নতাবাদী গোট ।

2000 চনৰ পৰা ই পাকিস্তানী সামৰিক বাহিনী, আৰক্ষী, সাংবাদিক, অসামৰিক লোক আৰু শিক্ষা প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ ওপৰত অসংখ্য মাৰাত্মক আক্ৰমণ চলাই আহিছে । অন্যান্য বিচ্ছিন্নতাবাদী গোটবোৰৰ ভিতৰত আছে লস্কৰ-ই-বেলুচিস্তান (Lashkar-e-Balochistan) আৰু বেলুচিস্তান লিবাৰেচন ইউনাইটেড ফ্ৰণ্ট (Balochistan Liberation United Front, BLUF) ।

লগতে পঢ়ক :ৰাছিয়াৰ ক্ষেপনাস্ত্ৰ আক্ৰমণত ইউক্ৰেইনত নিহত ৰয়টাৰৰ সদস্য - REUTERS JOURNALIST KILLED

চীনৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জি জিনপিঙৰ 'বেল্ট এণ্ড ৰোড ইনিচিয়েটিভ'ৰ (Belt and Road Initiative, BRI) অধীনত চীন-পাকিস্তান অৰ্থনৈতিক কৰিডৰ (China-Pakistan Economic Corridor, CPEC) বেলুচিস্তানৰ মাজেৰে চলি আছে আৰু ই সংঘৰ্ষ তীব্ৰতৰ কৰি তুলিছে । যদিও পাকিস্তান চৰকাৰে চি পি ই চিক এক অৰ্থনৈতিক আশীৰ্বাদ হিচাপে বিবেচনা কৰে, কিন্তু বহু বেলুচে ইয়াক স্থানীয় লোকসকলক কোনো লাভান্বিত নকৰাকৈ তেওঁলোকৰ সম্পদৰ শোষণ কৰাৰ আন এক প্ৰয়াস হিচাপেহে বিবেচনা কৰে ।

শেহতীয়া বছৰবোৰত চি পি ই চি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প আৰু কৰ্মচাৰী, বিশেষকৈ চীনা নাগৰিকসকলৰ ওপৰত আক্ৰমণ বৃদ্ধি পাইছে । চি পি ই চিৰ অংশ আৰব সাগৰৰ গভীৰ সাগৰৰ গোৱাদৰ বন্দৰ বেলুচিস্তানত অৱস্থিত ।

• বিচ্ছিন্নতাবাদী আন্দোলনৰ প্ৰতি পাকিস্তান চৰকাৰৰ সঁহাৰি কেনেকুৱা ?

এই ক্ষেত্ৰত পাকিস্তানৰ সঁহাৰি মুখ্যত সামৰিক । কিয়নো অঞ্চলটোৰ পৰা বিদ্ৰোহ কমাবলৈ অভিযান চলি আছে । এই পদ্ধতিৰ ফলত প্ৰায়ে বেলুচ জনসাধাৰণৰ মাজত অধিক বিচ্ছিন্নতা ভাবৰ সৃষ্টি হৈছে । মানৱ অধিকাৰ কৰ্মীসকলে জাতীয়তাবাদী সন্ত্ৰাসবাদী আৰু পাকিস্তান চৰকাৰৰ ওপৰত বিদ্ৰোহ দমনৰ ক্ষেত্ৰত মানৱ অধিকাৰ উলংঘনৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে । এমনেষ্টি ইণ্টাৰনেচনেলৰ মতে, পাকিস্তানত 2011 চনৰ পৰা 10,000 ৰো অধিক বেলুচ লোক অন্তৰ্ধান হৈছে ।

পাকিস্তানে ভাৰতকে ধৰি চুবুৰীয়া দেশসমূহক এক বিস্তাৰিত আঞ্চলিক প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাৰ অংশ হিচাপে বেলুচ বিচ্ছিন্নতাবাদী গোটসমূহক সমৰ্থন কৰাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে । কিন্তু ভাৰতে এনে ধৰণৰ কোনো ধৰণৰ কাৰ্যত জড়িত থকাৰ কথা অস্বীকাৰ কৰিছে । লগতে ভাৰতে মাজে মাজে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মঞ্চত বেলুচিস্তানত মানৱ অধিকাৰ উলংঘনৰ বিষয়ে উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰিছে ।

বি এল এয়ে দাবী কৰা শেহতীয়া আক্ৰমণৰ পিচত পাকিস্তানৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেহবাজ শ্বৰীফে বৃহস্পতিবাৰে প্ৰদেশখনৰ নিৰাপত্তা আৰু আইন-শৃংখলা পৰিস্থিতি পৰ্যালোচনা কৰিবলৈ এদিনীয়া ভ্ৰমণত বেলুচিস্তানৰ ৰাজধানী কোৱেটালৈ যায় । যদিও শ্বৰীফে সন্ত্ৰাসবাদৰ বিৰুদ্ধে কঠোৰ পদক্ষেপ লোৱাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছে, আভ্যন্তৰীণ মন্ত্ৰী মহছিন নাকভিয়ে কৈছে যে সমগ্ৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নেতৃত্বই প্ৰদেশখনৰ সমস্যা সমাধানৰ বাবে 'সমাধানৰ দিশত কাম কৰি আছে' ।

ইফালে পাকিস্তানী সংবাদ মাধ্যমসমূহে আক্ৰমণৰ কাৰণ হিচাপে 'চোৰাংচোৱা বিফলতা' বুলি বৰ্ণনা কৰাৰ বাবে চৰকাৰক তীব্ৰ সমালোচনা কৰাৰ সময়ত বেলুচ লোকসকলক আৰু বিচ্ছিন্ন নকৰাকৈ প্ৰদেশখনত শান্তি স্থাপনৰ বাবে এক নতুন পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিবলৈ আহ্বান জনায় ।

লগতে পঢ়ক :ভাৰতে অহা মাহত স্বাক্ষৰ কৰিবলগা ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ উচ্চ সমুদ্ৰ চুক্তি কি ? - United Nations High Seas Treaty