বিশেষ প্ৰতিবেদন, ২ আগষ্ট :উত্তৰ-পূব কেৰালাৰ পশ্চিম ঘাটৰ অংশ তথা পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল ৱায়নাড় জিলা সংৰক্ষণৰ বাবে শীৰ্ষ পৰিৱেশ বিশেষজ্ঞসকলে সতৰ্কবাণী আৰু নিৰ্দেশনা জাৰি কৰা সত্ত্বেও মঙলবাৰৰ ভূমিস্খলনৰ দুৰ্ঘটনাই ২৯২ জন লোকৰ প্ৰাণ কাঢ়ি নিয়ে ।
ৱায়নাড় হৈছে কেৰালাৰ একমাত্ৰ মালভূমি আৰু ই ডেক্কান মালভূমিৰ দক্ষিণ অংশ মহীশূৰ মালভূমিৰ ধাৰাবাহিকতা গঠন কৰে । ই পশ্চিম ঘাটত 700-2,100 মিটাৰ উচ্চতাত স্থাপিত ।
ৱায়নাড়ক এক পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল এলেকা (Ecologically Sensitive Area, ESA) হিচাপে ব্যাপকভাৱে স্বীকৃতি দিয়া হয় । এই অৱস্থা ইয়াৰ সমৃদ্ধ জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য, অনন্য পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ, গুৰুত্বপূৰ্ণ জলসম্পদ আৰু মানৱ কাৰ্যকলাপ আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক পৰিৱৰ্তনৰ দ্বাৰা উদ্ভৱ হোৱা প্ৰত্যাহ্বানৰ পৰা উদ্ভৱ হয় ।
এই অঞ্চলত উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ প্ৰজাতিৰ এক উল্লেখযোগ্য বৈচিত্ৰ্য আছে । ইয়াৰ অৰণ্যবোৰ অসংখ্য স্থানীয় আৰু বিপদাপন্ন প্ৰজাতিৰ আশ্ৰয় স্থান । অঞ্চলটোৰ উদ্ভিদবোৰ ক্ৰান্তীয় বৰ্ষাৰণ্যৰ পৰা পৰ্ণপাতী অৰণ্যলৈকে বিস্তৃত আৰু প্ৰতিটোৱে জীৱনৰ এক অনন্য বিন্যাসক সমৰ্থন কৰে ।
ৱায়নাড় অৱস্থিত পশ্চিম ঘাট হৈছে বিশ্বৰ জৈৱ-বৈচিত্ৰ্যৰ হটস্পটবোৰৰ ভিতৰত এটা । ৱায়নাড়ত থকা উচ্চ স্তৰৰ প্ৰজাতিৰ বাবে এই পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদান আগবঢ়ায় । ৱায়নাড়ত পোৱা উদ্ভিদ, স্তন্যপায়ী প্ৰাণী, চৰাই, উভচৰ প্ৰাণী আৰু পতংগৰ বহুতো প্ৰজাতি আন কোনো ঠাইত পোৱা নাযায় ।
অৱশ্যে দ্ৰুত নগৰীকৰণ, কৃষি আৰু গছপুলি ৰোপণ কাৰ্যকলাপৰ ফলত ৱায়নাড়ত গুৰুত্বপূৰ্ণ বাসস্থান বিভাজন হৈছে । এই বিভাজনে বহুতো প্ৰজাতিৰ জীয়াই থকাৰ প্ৰতি ভাবুকি সৃষ্টি কৰে, বিশেষকৈ যিবোৰক ডাঙৰ আৰু সংলগ্ন বাসস্থানৰ প্ৰয়োজন হয় । কৃষিৰ বাবে বনভূমি অধিগ্ৰহণ, ৰূপান্তৰ আৰু অন্যান্য মানৱ কাৰ্যকলাপৰ ফলত বনাঞ্চল ধ্বংস হৈছে । বনাঞ্চলৰ এই ক্ষতিৰ ফলত জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য হ্ৰাস হয়, ভূমি খহনীয়া হয় আৰু জলবিজ্ঞান চক্ৰ সলনি হয় ।
ইয়াৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত কেন্দ্ৰই ৱায়নাড়কে ধৰি পশ্চিম ঘাটৰ পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল অঞ্চলসমূহৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰাৰ বাবে অধ্যয়ন আৰম্ভ কৰিছিল । পশ্চিম ঘাট পৰিস্থিতি বিজ্ঞান বিশেষজ্ঞ পেনেলৰ (Western Ghats Ecology Expert Panel, WGEEP) অধ্যক্ষ মাধৱ গেডগিল হোৱাৰ বাবে ইয়াক গেডগিল আয়োগ বুলিও জনা যায় ।
এই আয়োগ ভাৰতৰ পৰিৱেশ আৰু বন মন্ত্ৰণালয়ৰ দ্বাৰা নিযুক্ত এক পৰিৱেশ গৱেষণা আয়োগ আছিল । আয়োগৰ প্ৰাথমিক উদ্দেশ্য আছিল পশ্চিম ঘাটৰ পৰিস্থিতিৰ মূল্যাংকন কৰা আৰু ইয়াৰ ভংগুৰ পৰিৱেশ সুৰক্ষিত আৰু বাহাল ৰখাৰ বাবে ব্যৱস্থাৰ প্ৰস্তাৱ দিয়া । ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছিল পৰিস্থিতি বিজ্ঞানৰ মূল্যাংকন, অঞ্চলটোৰ প্ৰাণীবিজ্ঞান, নীতিগত পৰামৰ্শ আৰু বহনক্ষম বিকাশ ।
আয়োগে সমগ্ৰ পশ্চিম ঘাটক এক পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল এলেকাত (ই এছ এ) শ্ৰেণীবদ্ধ কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল । প্ৰতিবেদনখনে পশ্চিম ঘাটৰ সীমাৰ ভিতৰত থকা 142 টা তালুকক বিভিন্ন পৰিমাণৰ সুৰক্ষাৰ সৈতে তিনিটা পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল অঞ্চলত (Ecologically Sensitive Zones, ESZs) শ্ৰেণীবদ্ধ কৰিছিল ।
ই এছ জেড 1-ত উন্নয়নমূলক কাৰ্যকলাপৰ ওপৰত কঠোৰ নিয়মাৱলীৰ সৈতে সৰ্বোচ্চ সুৰক্ষা স্তৰৰ পৰামৰ্শ দিয়া হৈছিল । ই এছ জেড ২-ৰ বাবে নিয়ন্ত্ৰিত বিকাশৰ সৈতে মধ্যমীয়া সুৰক্ষাৰ পৰামৰ্শ দিয়া হৈছিল । ই এছ জেড 3-ৰ বাবে অনুমোদিত বহনক্ষম উন্নয়ন পদ্ধতিৰ সৈতে কম সুৰক্ষাৰ পৰামৰ্শ দিয়া হৈছিল ।
ই এছ জেড 1 আৰু ই এছ জেড 2-ত খনন, বিস্ফোৰণ আৰু বৃহৎ পৰিমাণৰ নিৰ্মাণৰ দৰে কাৰ্যকলাপ নিষিদ্ধ কৰিব লাগে । প্ৰতিবেদনখনে এই অঞ্চলবোৰত চলি থকা ক্ষতিকাৰক কাৰ্যকলাপবোৰ বন্ধ কৰাৰ পৰামৰ্শ দিছিল । আয়োগে জৈৱিক কৃষি, বনানিকৰণ আৰু অন্যান্য বহনক্ষম কৃষি পদ্ধতিক পাৰিপাৰ্শ্বিক ক্ষতি হ্ৰাস কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰাৰ আহ্বান জনায় ।
পেনেলে সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টা আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াত স্থানীয় সম্প্ৰদায়ৰ অংশগ্ৰহণ নিশ্চিত কৰাৰ বাবেও আহ্বান জনায় । তেওঁলোকক জীৱিকা বিকল্প আৰু বহনক্ষম পদ্ধতিৰ ওপৰত শিক্ষা প্ৰদান কৰাটো ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছে ।
আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰামৰ্শ আছিল সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাৰ ৰূপায়ণ তদাৰক কৰিবলৈ আৰু নিয়মাৱলী অনুসৰণ নিশ্চিত কৰাৰ বাবে পশ্চিম ঘাট পৰিস্থিতি বিজ্ঞান কৰ্তৃপক্ষ (Western Ghats Ecology Authority, WGEA) স্থাপন কৰা । আয়োগে ২০১১ চনৰ আগষ্টত ইয়াৰ প্ৰতিবেদন দাখিল কৰিছিল ।
অৱশ্যে গেডগিল আয়োগৰ প্ৰতিবেদনক অত্যধিক পৰিৱেশ-অনুকূল আৰু তৃণমূল স্তৰৰ বাস্তৱতাৰ সৈতে খাপ খোৱা নহয় বুলি সমালোচনা কৰা হৈছিল । ৰাজ্য চৰকাৰ, উদ্যোগ আৰু স্থানীয় সম্প্ৰদায়কে ধৰি বিভিন্ন অংশীদাৰৰ পৰা এই সমালোচনা আহিছিল । কিয়নো এই পক্ষবোৰে আশংকা কৰিছিল যে কঠোৰ নিয়মাৱলীয়ে অৰ্থনৈতিক বিকাশ আৰু উন্নয়নত বাধা দিব । ডব্লিউ জি ই এ নামৰ এটা নতুন সংস্থা গঠনৰ পৰামৰ্শও যথেষ্ট সমালোচনাৰ বিষয় হৈছিল ।
কেৰালাতো নিৰ্দিষ্ট শ্ৰেণীৰ লোকে প্ৰতিবেদনখন ৰূপায়ণৰ তীব্ৰ প্ৰতিবাদ কৰিছিল । কিয়নো যিহেতু বেছিভাগ কৃষকে ৱায়নাড়ৰ পাহাৰীয়া অঞ্চলৰ পৰা জীৱিকা লাভ কৰিছিল । বিংশ শতিকাত বহুসংখ্যক লোকে দক্ষিণ কেৰালাৰ পৰা প্ৰব্ৰজন কৰিছিল আৰু ৱায়নাড় আৰু অন্যান্য অঞ্চলত বনভূমি অধিগ্ৰহণ কৰিছিল ।