పోలవరం ముంపు గ్రామాలకు వరద భయం

పోలవరం ముంపు గ్రామాలకు వరద భయం పట్టుకుంది. కాఫర్‌డ్యామ్‌ పూర్తవక ముందే గతేడాది అంచనాలకు మించి ఊళ్లు జలదిగ్బంధం అయ్యాయి. ఈసారి కాఫర్‌ డ్యాం నిర్మాణం పూర్తవడంతో గతం కంటే ఆరు మీట్ల మేర ముంపు పెరగొచ్చనే అంచనాలతో.. నిర్వాసితులు బిక్కు బిక్కుమంటున్నారు. పునరావాసం పుస్తకాల్లో తప్ప క్షేత్రస్థాయిలో కనిపించకపోవడంతో నిర్వాసితుల జీవితాలు ‌ప్రశ్నార్థకంగా మారాయి.

గోదావరికి వరద రోజులు వచ్చేస్తున్నాయి. పోలవరం ముంపు గ్రామాల్లో బతుకు బితుకు బితుకుమంటోంది. కాఫర్‌ డ్యాం పూర్తి అడ్డుకట్టగా నిర్మించక ముందే రోజుల తరబడి గ్రామాల్లో నిలిచిపోయిన వరద... వారి జీవనాన్ని ఛిద్రం చేసేసింది. ఇప్పుడు ఎగువ కాఫర్‌ డ్యాంను పూర్తిస్థాయిలో అడ్డుకట్టగా నిర్మించారు. ఎత్తు పెంచే పనుల్లో ఉన్నారు. ప్రస్తుతం ఉభయగోదావరి జిల్లాల్లోని పోలవరం ముంపు ఏర్పడే వందల గ్రామాల్లోను, ఇంకా ఎగువన కూడా ఈ భయం వెంటాడుతోంది. ఏయే గ్రామాలు మునిగిపోతాయని ప్రజల్లో ప్రశ్నలు... చర్చలు సాగుతున్నాయి.

రాదనుకున్న గ్రామాల్లోకీ ముంపు వచ్చి చేరిన గతేడాది అనుభవంతో కాంటూరు లెక్కలపై నిర్వాసితుల్లో నమ్మకం కొంత తగ్గింది. కాఫర్‌ డ్యాంతో ముంపు పెరుగుతుందనే అంచనాలు, పునరావాసం పూర్తికాక ఇక్కట్లు అక్కడి జీవితాలను ప్రశ్నార్థకంగా మార్చాయి. ఒకవైపు ప్రాజెక్టులో కాఫర్‌ డ్యాం ఎత్తు పెంచి గోదావరికి అడ్డుకట్ట వేసేశారు. మరోవైపు పునరావాసం ఒకింత కూడా ముందుకు కదల్లేదు. ముంపు పెరుగుతుందనీ ప్రభుత్వ అధికారులే చెబుతున్నారు. +45.72 మీటర్ల స్థాయి వరద ఊహించిన ప్రాంతంలోనూ 2020 వరదకే ముంపు ఏర్పడిందని అదే అధికారులు లేఖలు రాస్తున్నారు. 2022 మధ్యవరకూ పునరావాసం పూర్తి చేయలేమని, ఇంకా సర్వేలు పూర్తి చేయాలని పునరావాస అధికారులే అంటున్నారు.

పునరావాస ప్యాకేజీలు ఇవ్వకుండా, ఇళ్లు కట్టకుండా, భూమికి భూమి చూపించకుండా చట్ట ప్రకారం చేయాల్సినవి ఏమీ చేయకుండా మా ఊళ్లలో ముంపు సృష్టిస్తే ఎలగని నిర్వాసితులు ఆందోళన చెందుతున్నారు. మరోవైపు ప్రకృతి విపత్తుల చట్టం కింద ఆ ఊళ్లు ఖాళీచేయాల్సి ఉంటుందని పోలీసులు చెబుతున్నారని బాధితులు వాపోతున్నారు.

పోలవరం నిర్వాసిత గ్రామాల ప్రజలు గతంలో ‘వరద మాకు అలవాటే వస్తుంది, వెళ్లిపోతుంది’ అనేవారు. గతేడాది వరద ముంపు గోదారమ్మ చెంతనే ఉన్న ప్రజలనూ భయపెట్టింది. రోజుల తరబడి ఊళ్లలో ముంపు నిలిచిపోయింది. దీంతో కాఫర్‌ డ్యాం ప్రభావం అర్థమయింది. ఇప్పుడు దాన్ని పూర్తి అడ్డుకట్టగా వేయడంతో నిర్వాసిత గ్రామాల ప్రజలు బిక్కుబిక్కుమంటున్నారు. ఊరు నుంచి వెళ్దామంటే అక్కడేమీ లేవు. ఇస్తామన్న ప్యాకేజీలు అందరికీ దక్కలేదు. తాత్కాలిక పునరావాస శిబిరాల్లో రోజుల తరబడి ఎలా ఉండాలని అంటున్నారు.

ముంపు తగ్గాక.. ఆ ఇళ్లలో ఉండటానికి వారికి అయ్యే వ్యయప్రయాసలు మరో అంశం. ముంపు భయంతో ఇటు ఉండలేక, సాయం అందలేదన్న బెంగతో అటు వెళ్లలేక నిర్వాసితులు గగ్గోలు పెడుతున్నారు. ఎక్కడో ఛత్తీస్‌గఢ్‌ సమీపంలోని కుంట నుంచి కూడా తమకు ఇలాంటి ఫోన్లు వస్తున్నాయని పునరావాస కార్యక్రమాల్లో పనిచేస్తున్న కార్యకర్తలు చెబుతూ ముంపు గ్రామాల్లో ఆందోళన ఏ స్థాయిలో ఉందో వివరిస్తున్నారు.

పునరావాసం నిల్వకు ముందా.. తర్వాతా?
ఒక నదిపై ప్రాజెక్టు నిర్మించేటప్పుడు అక్కడ ముంపులో చిక్కుకునే గ్రామాల ప్రజలకు అవసరమైన ప్రత్యామ్నాయ జీవనం, ఆవాసం కల్పించాలి. అవన్నీ అయ్యాకే ప్రాజెక్టులో నీళ్లు నిలబెట్టాలి. క్రమేణా జలాశయం నీటి నిల్వ పెంచాలి. తాంబూలాలు ఇచ్చేశాం అన్న సామెతలా... కాఫర్‌ డ్యాం కట్టేశాం... ఇక మీ సంగతి మీరు చూసుకోండి అన్నట్లు వ్యవహారం మారిందని విమర్శలు వస్తున్నాయి.

నీరు నిల్వ చేయకపోయినా ముంపు ముప్పే
పోలవరం ప్రాజెక్టులో ప్రస్తుతం నీరు నిల్వచేసే యోచన లేదని, వచ్చిన నీరు వచ్చినట్లు దిగువకు వదిలేస్తామని జలవనరులశాఖ అధికారులు చెబుతున్నారు. ఈ పరిస్థితుల్లోనూ వరద స్థాయిని బట్టి పోలవరం వద్ద జలాశయంలో నీటి నిల్వ ఉంటుందని లెక్కలు కట్టారు. కాఫర్‌ డ్యాంతో అడ్డుకట్ట కట్టి 25.72 మీటర్ల క్రస్టు స్థాయి నుంచి అన్ని గేట్లూ తెరిచి మొత్తం వరదను వదిలేస్తున్నా పోలవరం జలాశయం వద్ద నీటినిల్వ పెరుగుతుంది. గడిచిన రెండేళ్లలో ఈ అనుభవం నిర్వాసితులకు ఎదురయింది. అంతే కాదు, స్పిల్‌ వే నుంచి ఎన్ని లక్షల క్యూసెక్కుల నీరు వదిలితే పోలవరం జలాశయం వద్ద ఎంత ఎత్తున నీటిమట్టం ఏర్పడుతుందో లెక్కలు వేశారు. ఆ నీటి మట్టం ఆధారంగా ఉభయగోదావరి జిల్లాల్లో ఎప్పుడెప్పుడు ఏయే గ్రామాలు మునుగుతాయో జాబితా తయారుచేసి రెవెన్యూ అధికారులకు జలవనరులశాఖ అధికారులు అందజేశారు. అంటే 25.72 మీటర్ల స్థాయిలోనే పోలవరం వద్ద నీరు నిల్వ ఉంటుందనుకుంటే సరికాదు. వరద వచ్చే స్థాయిని బట్టి ముంపు ఉంటుంది. ఉదాహరణకు 25 లక్షల క్యూసెక్కుల నీటిని దిగువకు వదిలితే పోలవరం వద్ద 38.42 మీటర్ల స్థాయిలో నీరు నిల్వ ఉంటుందని అంచనా. 30 లక్షల క్యూసెక్కుల వరద ఉంటే అది 40 మీటర్ల ఎత్తుకు పెరుగుతుంది. ఆ ప్రకారం ఆయా గ్రామాలను ఖాళీ చేయించాల్సి ఉంటుంది. ఈ విషయాలపై జలవనరులశాఖ మంత్రి పి.అనిల్‌కుమార్‌ వివరణ తీసుకోవడానికి ఫోనులో ప్రయత్నించగా ఆయన స్పందించలేదు.

ఇంకా పునరావాసం ఇలా పెండింగు...
పునరావాస ప్రణాళికను రెండు దశల్లో రచించారు. +41.15 మీటర్ల స్థాయిలో నీటి నిల్వ ప్రకారం తొలిదశ, +45.72 మీటర్ల స్థాయిలో నీటి నిల్వను రెండోదశగా విభజించి ఆ ప్రకారంపనులు చేయాలని నిర్ణయించారు. జులై నుంచి గోదావరికి వరదలు వస్తాయి. ఆగస్టులో గరిష్ఠ వరద వస్తుందని నదీ ప్రవాహ లెక్కలు చెబుతున్నాయి.

ఇదీ తాజా దృశ్యం

పోలవరం ప్రాజెక్టులో గోదావరికి అడ్డుగా కాఫర్‌ డ్యాం నిర్మించడంతో వరద సమయంలో ఇంతకుముందు కన్నా ఆరు మీటర్లు అదనపు ఎత్తులో ముంపు ఏర్పడుతుందని జలవనరులశాఖ అధికారుల అంచనా.
* 2022 మధ్యవరకూ పునరావాస కార్యక్రమాలు పూర్తి చేయలేమని అధికారులు చెప్పేశారు. సాక్షాత్తూ హరిత ట్రైబ్యునల్‌ ఆదేశాల అమలుకు వీలుగా పోలవరం ప్రాజెక్టు అథారిటీ నిర్వహించిన రెండో సమీక్ష సమావేశంలోనూ పునరావాస అధికారులు ఈ విషయాన్ని వెల్లడించారు. ఇందుకోసం తమకు ఇంతకుముందు ఇచ్చిన గడువును పొడిగించాలని కోరారు. హరిత ట్రైబ్యునల్‌నే సంప్రదించి అదనపు గడువు తీసుకోవాలని పోలవరం అథారిటీ హితవు పలికింది. ఆ సమావేశం మినిట్స్‌లో ఈ విషయం స్పష్టంగా ఉంది.
* 2020 గోదావరి వరదల్లో అంచనాలకు మించి ముంపు ఏర్పడింది. 41.15 మీటర్ల స్థాయిలో డ్యాం నిర్మాణం తొలి దశ. 45.72 మీటర్ల స్థాయిలో రెండో దశ. అసలు పోలవరంలో 2020 వరదల నాటికి కాఫర్‌ డ్యాం నిర్మాణం కొంతే పూర్తయింది. 400 మీటర్ల మేర నది ప్రవాహానికి వీలు కల్పించారు. స్పిల్‌ వే మీదుగా వచ్చిన నీరు వచ్చినట్లు వదిలేశారు. చింతూరు ఐటీడీఏ పీడీ జిల్లా కలెక్టర్‌కు రాసిన లేఖలో +45.72 స్థాయి వరదతో గ్రామాలు, ప్రాంతాలు మునిగాయని తెలిపారు. అంటే ఈ కాంటూరు అంచనాలతో సంబంధం లేకుండా వరద ముంపు ఏర్పడుతోందన్నమాట.
* పోలవరం ప్రాజెక్టు నిర్వాసిత గ్రామాల్లో తొలి దశలో 17,760 కుటుంబాలను పునరావాస కాలనీలకు తరలించాలని 2020 నవంబరులో పోలవరం ప్రాజెక్టు అథారిటీ సంయుక్త సమావేశానికి అధికారులు తెలిపారు. 2021 గోదావరి వరదల లోపు వారిని తరలించాలని అథారిటీ ఆదేశించింది. అధికారులు సరే అన్నారు. తాజాగా కేంద్ర జలశక్తి శాఖ ముఖ్య కార్యదర్శికి ఈ జూన్‌లో సమర్పించిన నివేదికలో 17,269 కుటుంబాలను తొలిదశలో తరలించాల్సి ఉందన్నారు. అంటే దాదాపు ఏడాది కాలంలో పునరావాసానికి తరలించిన కుటుంబాలు 491.

పరిహారం అందించకుండానే ముంపు వస్తే ఎలా?

పోలవరం నిర్వాసితులకు పునరావాసం ప్యాకేజీ నష్టపరిహారం ఇంకా ఇవ్వలేదు. మేం ప్రాజెక్టుకు వ్యతిరేకం కాదు. కానీ నిర్వాసితులకు చట్టపరంగా ఇవ్వాల్సినవి ఇవ్వాలి. అంతకుముందు రెండేళ్లు కాఫర్‌ డ్యాం కొంత మేర కడితేనే 137 గ్రామాలకు పైగా ప్రజలు ఇబ్బందులు పడ్డారు. పోలవరం నిర్మాణంతో పాటు అందులో వందోవంతు శ్రద్ధ పునరావాసంపైనా చూపాలి. పునరావాస జాబితా నుంచి అక్రమంగా తొలగించినవారి పేర్లు తిరిగి చేర్చాలి. ప్రాజెక్టు పరిధిలో మత్స్య, వన సంపదపై గిరిజనులకు, మత్స్యకారులకే హక్కులు కల్పించాలి.

- కొంపెల్ల సుబ్బరాయశాస్త్రి, పోలవరం సంక్షేమ సమితి కన్వీనర్‌, రాజమహేంద్రవరం

గిరిజన అటవీ హక్కుల అమలు ఏదీ?

పోలవరం ప్రాజెక్టు ముంపు విషయంలో ఉభయగోదావరి జిల్లాల్లో గిరిజనులకు అటవీ హక్కులు సరిగా అమలు కావట్లేదు. ఉన్న ఉత్తర్వులను సరిగా అమలు చేయట్లేదు. పునరావాస కాలనీల వద్ద వారికి అటవీ భూమి చూపించాల్సి ఉన్నా అలా చేయలేదు. సరిహద్దులతో పటం గీయించి ఉమ్మడి, సొంతహక్కులు గుర్తించాలని 2008లోనే జీవో ఇచ్చినా ఆ పని జరగడం లేదు. ఈ లోపు గ్రామాల్లో నీరు నిలబెడితే హద్దులన్నీ పోతాయి. సబ్‌ డివిజనల్‌, జిల్లా స్థాయి, రాష్ట్ర కమిటీలు ఏర్పాటు చేసి అందులో ముగ్గురు ప్రజాప్రతినిధులకు చోటు కల్పించినా వారు లేకుండానే కమిటీలు నిర్ణయాలు తీసుకుంటున్నాయి. అటవీ రిజర్వు భూముల బయట గిరిజన నిర్వాసితులు రెవెన్యూ భూముల్లో పట్టాల కోసం దరఖాస్తు చేసుకున్నా ఇవ్వలేదు. రెవెన్యూ అధికారులు పట్టాలు ఇవ్వాలని 2018లో ఇచ్చిన ఉత్తర్వులు అమలుకాలేదు. 18 ఏళ్లు దాటినవారి పునరావాసంలో ఇప్పటికీ గందరగోళ పరిస్థితులే ఉన్నాయి. దీనిపై మేం న్యాయస్థానాల్లో పోరాడుతున్నాం.

- పి.శివరామకృష్ణ, శక్తి స్వచ్ఛంద సంస్థ, రంపచోడవరం

మా త్యాగాలకు విలువేది?

పోలవరం ప్రాజెక్టు కోసం మా సర్వస్వం త్యాగం చేస్తున్నాం. కానీ ఎక్కడా పునరావాసం జాడ కనిపించటం లేదు. గత, ప్రస్తుత ప్రభుత్వాలు పునరావాసంపై ఆలోచించటంలేదు. అందుకే ప్రాజెక్టు పనులు జరుగుతున్నా పునరావాసం ఇంకా పురిటినొప్పుల్లోనే ఉంది. ఓ వైపు వరద వచ్చే సమయం ఆసన్నమైనా, ఇప్పటికీ ఇంకా మొదటిదశ గ్రామాలను ఖాళీచేయించే పనులు చేపట్టడం లేదు. కాఫర్‌డ్యామ్‌ కారణంగా ఈ ఏడాది గ్రామాలు వరదల్లో చిక్కుకుంటే నిర్వాసితుల రక్షణకూ ఇబ్బందులు పడాలి.

- వై.నాగేంద్రరావు, నిర్వాసితుల సంఘం బాధ్యుడు, కుక్కునూరు