ਪਟਨਾ: ਦੇਸ਼ ਮਰਹੂਮ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮੌਕੇ ਯਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ 13 ਅਗਸਤ 1977 ਦਾ ਦਿਨ ਵੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸੱਤਾ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਆਇਰਨ ਲੇਡੀ ਨੇ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਕਾਰ ਚਲਾਉਣੀ ਜਾਣਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜਾਣਦੀ ਹੈ। ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਘਟਨਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦਾ ਰੁੱਖ ਉਦੋਂ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਹਾਥੀ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਘਟਨਾ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਗਈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਬੇਲਛੀ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ 11 ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਹੱਤਿਆ: ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਲੰਬਾ ਇਤਿਹਾਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਲ 1977 ਵਿੱਚ ਪਟਨਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬੇਲਛੀ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਉਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 27 ਮਈ 1977 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਬੇਲਛੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ 11 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ 11 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ 14 ਸਾਲ ਦੇ ਲੜਕੇ ਨੇ ਅੱਗ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਪਾਸਵਾਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸੁਨਿਆਰੇ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਨ।
13 ਅਗਸਤ, 1977 ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਬੇਲਚਾ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਸੀ: ਇਹ ਘਟਨਾ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਲਚਲ ਮਚ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੁਰੰਤ ਬੇਲਛੀ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸਿੰਘ ਪਾਟਿਲ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। 13 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਪਟਨਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਕਈ ਵਿਧਾਇਕ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਪਹੁੰਚੇ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਬਹੁਤੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਸੀ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਪਰ ਉਹ ਨਾ ਮੰਨੀ ਅਤੇ ਬੇਲਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਨਿਕਲ ਗਈ।
ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਫਸੀ ਜੀਪ ਤਾਂ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣ ਲੱਗੀ : ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਪਟਨਾ ਤੋਂ ਬੇਲਛੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਰਸਤੇ ਵਿਚ 10 ਤੋਂ 15 ਲੋਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਦੇਖੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਹਰਨੌਤ ਬਲਾਕ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬੇਲਛੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੀਰਾ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਵੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅੜੀ ਹੋਈ ਤੇ ਤੁਰ ਪਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਾਥੀ ਮੰਗਵਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਮੁੰਨਾ ਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਘਰੋਂ ਹਾਥੀ ਮੰਗਵਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸਿੰਘ ਬੇਲਛੀ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚੇ।
ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਹਾਥੀ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਬੇਲਛੀ ਗਈ ਸੀ: ਬੇਲਛੀ ਪਿੰਡ 'ਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾ ਨਰਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਉਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਜੀਪ 'ਚ ਬੈਠੇ ਸਨ ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਕੁਝ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਗਏ। ਉਸਦੀ ਕਾਰ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਈ। ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪੈਦਲ ਹੀ ਜਾਣਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੇਦਾਰ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹਾਥੀ 'ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਚੜ੍ਹੇਗੀ? ਜਿਸ 'ਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਇਸ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਮੈਂ ਚੜ੍ਹਾਂਗੀ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਹਾਥੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਹਾਂ।
"ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਬਿਨਾਂ ਹਾਥੀ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹਾਥੀ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੀ ਪਿੱਠ ਫੜ ਕੇ ਸਵਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬੇਲਛੀ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਬਾਕੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਪਾਰ ਕੀਤਾ। ਨਦੀ ਤੇ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸੀਨੇ-ਬੰਨੇ ਪਾਣੀ ਸੀ।"- ਨਰਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ, ਸੀਨੀਅਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ
ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸੁਣਿਆ: ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਜਦੋਂ ਬੇਲਛੀ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸੁਣਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਪੀੜਤ ਧਿਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਫੇਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਇੰਦਰਾ ਭਾਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਹਿੱਲ ਗਈ ਸੀ।
ਕੀ ਬੇਲਛੀ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਸੱਤਾ 'ਚ ਵਾਪਿਸ ਲਿਆਂਦਾ?: ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਸ਼ਿਆਮਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧੀਰਜ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ ਬੇਲਛੀ ਪਿੰਡ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਸੜਕ 'ਤੇ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ 10-15 ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਕਈ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਪਿੰਡੋਂ ਪਰਤਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਮੂਡ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਪਟਨਾ ਤੱਕ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਗਰਮਜੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ, ਉਦੋਂ ਹੀ ਮੈਂ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ।
