पिंपरी : समाजातून दुर्लक्षित असणारा अविभाज्य घटक म्हणजे तृतीयपंथी. जुन्या परंपरा आणि रुढी विचारसरणीनुसार तृतीयपंथींना बहुतांश लोकांकडून तिरस्काराचा सामना करावा लागतो. निसर्ग कोणाला काय रूप देईल हे आपल्या हातात नसतानाही एक मोठी चूक असल्यासारखं तृतीयपंथीयांकडं पाहिलं जातं. या सर्व गोष्टींना फाटा देत पिंपरी चिंचवड शहरात मंगळवारी (दि.28) राज्यातील पहिला तृतीयपंथीयांचा सामुदायिक विवाह सोहळा पार पडला. या विवाह सोहळ्यामुळं पुरोगामी पिंपरी चिंचवड शहरामध्ये आणखी एका स्तुत्य सामाजिक उपक्रमाची भर पडली असल्याची प्रतिक्रिया अनेकांनी दिली आहे.
'नारी द वुमन' संस्थेचा अनोखा उपक्रम : 'नारी द वुमन' या सामाजिक संस्थेच्या माध्यमातून तृतीयपंथीय पाच जोडप्यांचा सामुदायिक विवाह सोहळा बालाजी लॉन्स काळेवाडी येथे झाला. या उपक्रमास अनेक उद्योजक, नेतेमंडळी यांचं मौलिक सहकार्य लाभलं.
धुमधडाक्यात विवाह : सर्वांच्या मदतीनं अगदी जनसामान्यांचं धूम धडाक्यात लग्न पार पडतं, त्याच पद्धतीनं या लग्नात कसलीही कसर न करता प्रत्येक विधिवत कार्यक्रम इथं पार पडले. साखरपुडा, हळदी समारंभ, मेहंदी त्यानंतर मोठ्या लॉन्सवर सात फेरे घेत हजारो नागरिकांच्या उपस्थितीत तृतीयपंथी सामुदायिक विवाह सोहळा पार पडला. आजही आपल्या समाजात मोठ्या प्रमाणात लैंगिक अंधश्रद्धा आहेत. ज्या दूर करण्यासाठी शैक्षणिक अभ्यासक्रमात बदल करणं आवश्यक आहे. कायद्यानं तृतीय पंथीयांना शिक्षण अथवा नोकरीचा हक्क नाकारण्यात आला नसला तरी, सामाजिक दबावामुळं त्यांना आपली योग्यता सिद्ध करूनही माघार घ्यावी लागते. या सर्व गोष्टींना झुगारुन पिंपरी चिंचवड शहरातील या अनोख्या उपक्रमाची मोठी चर्चा होत आहे.
म्हणून केलं विवााह सोहळ्याचं आयोजन : आयोजकांशी याबाबत चर्चा केली असता त्यांनी सांगितलं की, तृतीयपंथीयांना सामाजिक दृष्टिकोनातून प्रतिष्ठा प्राप्त होण्यासाठी, माणूस म्हणून जगण्याचा हक्क प्राप्त होण्यासाठी एक सामाजिक बांधिलकी म्हणून या तृतीयपंथीयांच्या सामुदायिक विवाह सोहळ्याचं आयोजन करण्यात आलं. सर्वात पहिलं त्यांच्या आर्थिक उत्पन्नाच्या बाबतीत विचार करून पिंपरी चिंचवड महानगरपालिकेमध्ये तब्बल १९० तृतीयपंथींना नोकरी प्राप्त करून दिली. त्यामधे रखवालदार, अतिक्रमण विभाग गार्ड, ड्राइव्हर म्हणून नोकरी करणारे तृतीयपंथी आपला उदरनिर्वाह करत आहेत. त्यात प्रामुख्यान आयुष्य जगण्यासाठी जोडीदार असावा म्हणून तृतीयपंथीय समुदायातील काही निवडक जोड्या एकमेकांसोबत राहण्यास आणि पुढील जीवन प्रवास सुखकर होण्यासाठी लग्न बंधनाची विचारणा केली असता पाच तृतीयपंथी जोड्या मिळून आल्या. त्यांच्या घरंच्यांच्या परवानगीनं हा उपक्रम राबवून सामाजिक बांधिलकी जपण्याचं काम आम्ही करत आहोत असे प्रतिपादन आयोजक नाना कांबळे यांनी केलं.
एक माणूस म्हणून विवाह सोहळ्याला उपस्थित : तृतीयपंथी सामुदायिक विवाह सोहळ्यात इतर तृतीयपंथी सुद्धा मोठ्या प्रमाणात उपस्थित राहून सामान्य लोकांसारखे आपला आनंद व्यक्त करत होते. त्यात तेजु पुणेकर यांनी ई़टीव्ही भारतशी बोलताना सांगितलं की, एक तृतीयपंथी म्हणून नाही तर एक माणूस म्हणून या विवाह सोहळ्यास उपस्थित आहे. या विवाह सोहळ्यात जेवढे सामान्य नागरिक उपस्थित राहिले ते मानवतेचा धर्म म्हणून आलेत. तृतीयपंथीयांना समजाबाहेर ढकललेलं असतं. भारत स्वतंत्र होऊन कित्येक वर्ष झाली तरी, सुद्धा तृतीयपंथी समुदाय हा मागासलेला आहे. त्याला मूलभूत अधिकार मिळत नाहीत. आजही अन्न, वस्त्र, निवारासाठी संघर्ष करावा लागतो. त्यामुळे लग्न ही गोष्ट आमच्यासाठी खूप लांबची गोष्ट होती. आज सामुदायिक विवाह सोहळा होतोय, आमच्या आयुष्याला एक समतेची भावना तयार होत आहे. भारतीय न्याय व्यवस्थेनं आतापर्यंत कायदेशीररित्या लग्नाचा अधिकार दिला नव्हता. परंतु, गेल्या वर्षापासून आमच्या जीवनाविषयी नवीन कायदे तयार केले आहेत. त्यामुळं आम्हालाही कायदेशीर लग्न करता यायला पाहिजे अशी मागणी करु शकतो.
जगण्याचा अधिकार मिळाल्यानं समाधान : कायद्यात झालेल्या नवीन बदलांच्यामुळे आम्हाला आनंदानं जगण्याचा अधिकार मिळाल्याचं समाधान होत आहे. आजवर आमच्यासोबत प्रेमाचं आमिष दाखवून फसवणूक केली जात होती. त्यात कायदेशीर कुठं तक्रार नोंद होत नव्हती, कोर्टामध्ये न्याय मिळत नव्हता. परंतु, असे विवाह सोहळे होत राहिले तर, आमच्यातील पुरुष आणि तृतीययपंथीयांना सुद्धा कायदेशीर न्याय मिळेल, अशी अपेक्षा तेजु पुणेकर यांनी व्यक्त केली. न्याय व्यवस्थेत त्यांची दखल घेतली जाईल असंही त्या म्हणाल्या.
विधिवत कार्यक्रम करण्याचा अनुभव भारावून टाकणारा : आजच्या काळात मोठ्या प्रमाणात तृतीयपंथी लोक कामासाठी धडपड करत आहेत. फक्त समाजानं त्यांना सामावून घेत त्यांना मूलभूत हक्कानं जगण्याचा अधिकार दिला पाहिजे, ही विशेष विनंती करत आजचा सोहळा मेहंदी समारंभ, हळदी समारंभ, साखरपुडा विधी नुसार होत आहे. आमच्यासाठी ही गोष्ट खूप नवीन होती. संसार ही गोष्ट आमच्या आयुष्यात पहिल्यांदाच येतं आहे. त्यामुळे माहीत नसलेल्या गोष्टी माहिती झाल्या. समाजाप्रती चालीरीती रूढी परंपरानुसार विधिवत कार्यक्रम करण्याचा आमचा प्रयत्न नक्कीच भारावून टाकणारा आहे, असं तेजु पुणेकर यांनी सांगितलं.
स्वखर्चाने बांधले फेटे : या विवाह सोहळ्यात सहभागी पाहुण्यांच्या स्वागतासाठी पिंपरी-चिंचवड शहरातील भैय्यासाहेब बाबासाहेब गजधने या फेटेवाल्यानं स्वखर्चानं पाहुण्यांच्या डोक्यावर फेटा बांधून या विवाह सोहळ्याची शोभा वाढवली. त्यांनी सांगितलं की, हा तृतीयपंथी सामुदायिक विवाह सोहळा पिंपरी-चिंचवड शहरामध्ये पहिल्यांदाच होत आहे. या ऐतिहासिक क्षणाची आठवण म्हणून माझ्यातर्फे येणाऱ्या पाहुण्यांना फेटे बांधून या क्षणाचा आनंद घेत आहे. हा क्षण या शहरासाठी ऐतिहासिक आहे, तो कधीच न विसरण्यासारखा आहे. म्हणून आमच्या माध्यमातून आम्ही फेटे देत आहोत. त्याचा आनंद आहे.
तृतीयपंथींना जगण्याचा अधिकार द्यावा : सांगवी सिंगर कलाकार मंचमधील ज्येष्ठांनी गाण्याच्या कार्यक्रम विनामूल्य घेत या विवाह सोहळ्यात सहभाग घेतला. यावेळी त्यांनी सांगितलं की, आम्ही सर्व रिटायर ज्येष्ठ मंडळी आहोत. गेली कित्येक वर्षे आम्ही कार्यक्रमांमध्ये गाणी म्हणत असतो. अशा सामुदायिक विवाह सोहळ्यात आम्ही पहिल्यांदाच गाण्यास तयार आहोत. हा आमच्यासाठी नवीन अनुभव असून खूप आनंद होत आहे. समाजानं तृतीयपंथीयांना सामावून घेत त्यांना माणूस म्हणून जगण्याचा अधिकार द्यावा आणि त्यांच्याशी आदरानं वागावं हा संदेश देत आम्ही येथे गाणे गाऊन या विवाह सोहळ्याची शोभा वाढवत आहोत.
कायदा काय सांगतो - ट्रान्सजेंडर विरुद्धलिंगी व्यक्ती कायद्यानं लग्न करु शकतात. त्यांच्या-त्यांच्या धार्मिक प्रथेप्रमाणे ही जोडपी विवाह करु शकतात. त्यामध्ये हिंदू विवाह कायदा, ख्रिश्चन विवाह कायदा तसंच विशेष विवाह कायद्यानुसार ट्रान्सजेंडर जोडप्यांना विवाह करण्याची कायद्यानं मुभा आहे. ऑक्टोबर २०२३ मध्ये सुप्रीम कोर्टानं यासंदर्भात निर्णय दिला आहे. दोन विरुद्धलिंगी ट्रान्सजेंडर व्यक्ती विवाह करु शकतील, असा निर्णय माजी सरन्यायाधीश धनंजय चंद्रचूड यांच्या अध्यक्षतेखालील घटनापीठानं दिला होता, अशी माहिती पुण्यातील मॅरेज कोर्टात काम करणाऱ्या ज्येष्ठ वकील प्राजक्ता आगटे आणि स्नेहा भांबुरे यांनी ईटीव्ही भारतशी बोलताना दिली.
हेही वाचा :
