कर्करोगासारख्या घातक आजाराबाबत जागरूकता निर्माण करण्याच्या उद्देशाने दरवर्षी ४ फेब्रुवारीला 'जागतिक कर्करोग दिन' जगभरात साजरा केला जातो. गतवर्षीप्रमाणे यंदाही जागतिक कर्करोग दिन 'क्लोज द केअर गॅप' थीमवर साजरा केला जात आहे. राष्ट्रीय बालिका दिनानिमित्त, सीरम इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया प्रायव्हेट लिमिटेड (SII) ने महिलांमध्ये गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगासाठी पहिली स्वदेशी लस Cervavac लाँच केली आहे. Cervavac लसीवरील पूर्वीच्या अभ्यासाच्या परिणामांवर आधारित, असा दावा केला जात आहे की, ही लस गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग रोखण्यासाठी जवळजवळ 100 टक्के प्रभावी ठरू शकते.
प्राणघातक कर्करोगांपैकी एक : विशेष म्हणजे, गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग हा महिलांमधील सर्वात प्राणघातक कर्करोगांपैकी एक आहे आणि गेल्या काही वर्षांत त्याची प्रकरणे झपाट्याने वाढत आहेत. आकडेवारीनुसार, भारतात दरवर्षी एक लाखाहून अधिक महिलांमध्ये गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग आढळून येतो, त्यापैकी सुमारे 67000 महिलांचा दरवर्षी या आजारामुळे मृत्यू होतो. तर इतर काही अहवालांनुसार, आपल्या देशात 30 ते 69 वयोगटातील 17% महिलांचा या कर्करोगामुळे मृत्यू होतो.
स्वदेशी Cervavac लस : गर्भाशयाच्या ग्रीवेचा कर्करोग रोखण्यासाठी इतर लसी उपलब्ध असल्या तरी, स्वदेशी Cervavac लसीच्या यशाची टक्केवारी तुलनेने जास्त असल्याचे मानले जाते. गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग का होतो? याबाबत 'ईटीव्ही भारत सुखीभाव'ने त्याचे कारण आणि त्याबद्दल अधिक माहिती जाणून घेण्यासाठी कर्करोगाच्या काही तज्ञांशी संवाद साधला. तसेच प्रतिबंध करण्यासाठी ही लस कशी फायदेशीर ठरू शकते हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला, त्याबाबतची माहिती पुढील प्रमाणे आहे.
गर्भाशयाच्या ग्रीवेचा कर्करोग म्हणजे काय : (What is cervical cancer) हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की, गर्भाशयाच्या ग्रीवेचा कर्करोग हा खरं तर स्त्रियांमध्ये एक प्राणघातक कर्करोग आहे, जो जगभरातील स्त्रियांमध्ये चौथ्या क्रमांकाचा कर्करोग आहे. दुसरीकडे, जर आपण भारताबद्दल बोललो, तर येथे महिलांमध्ये आढळणारा दुसरा सर्वात सामान्य कर्करोग आहे. हे मुख्यतः 30 वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या महिलांमध्ये आढळते. दिल्लीचे स्त्रीरोगतज्ञ डॉ. निधी कोठारी सांगतात की, गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग स्त्रियांच्या ग्रीवामध्ये होतो आणि काही प्रकारचे मानवी पॅपिलोमा विषाणू (HPV) यासाठी प्रामुख्याने जबाबदार असतात. येथे हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे की, प्रत्येक प्रकारचा एचपीव्ही गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगासाठी जबाबदार नाही.
एचपीव्ही म्हणजे काय : वास्तविक एचपीव्ही हा लैंगिक संक्रमित विषाणू आहे आणि सहसा या संसर्गामुळे त्याची तीव्र लक्षणे लवकर दिसत नाहीत. लक्षणे दिसू लागेपर्यंत, संसर्ग खूप पसरला असतो. त्याचवेळी, त्याची लक्षणे दिसू लागेपर्यंत, तो लैंगिक संक्रमित रोग असल्याने, पीडितेच्या जोडीदाराला देखील संसर्ग झालेला असतो. गर्भाशयाच्या ग्रीवेच्या कर्करोगासाठी फक्त काही प्रकारचे एचपीव्ही जबाबदार आहेत. परंतु सुरुवातीला संबंधित विषाणूच्या प्रभावाखाली आल्यानंतर, कर्करोगाचा धोका वाढवणारे इतर काही घटक आहेत. यापैकी कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती हा एक प्रमुख घटक आहे. उदाहरणार्थ, एचपीव्हीच्या संपर्कात आल्यानंतरही सामान्य रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या महिलांमध्ये गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होण्यास १५ ते २० वर्षे लागतात, परंतु कमकुवत प्रतिकारशक्ती असलेल्या महिलांमध्ये हा कर्करोग केवळ ५ ते १० वर्षांत पसरू शकतो.
कसा होतो हा आजार : डॉ. निधी कोठारी स्त्रीरोगतज्ञ सांगतात की, 'गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग सर्वप्रथम गर्भाशयाच्या ग्रीवेच्या पेशींमध्ये म्हणजेच गर्भाशयाच्या (गर्भाशयाच्या) सर्वात खालच्या भागात वाढू लागतो. गर्भाशय ग्रीवा प्रत्यक्षात योनीशी जोडलेली असते. हा संसर्ग चामखीळाच्या स्वरूपात सुरू होतो, जो नंतर कर्करोगाच्या पेशींमध्ये बदलू लागतो. गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाचा कर्करोगापूर्वीचा टप्पा खूप मोठा असतो (सुमारे 10 ते 15 वर्षे). दरम्यान, हा आजार वेळेत चाचणी किंवा अन्य मार्गाने कळला तर उपचार शक्य आहेत.
गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाबद्दल डॉक्टरांचे मत : डॉ. नेहा शर्मा यांनी सांगितले की, 'एकापेक्षा जास्त जोडीदाराशी शारीरिक संबंध ठेवल्याने एचआयव्ही आणि गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाचा धोका वाढतो. गर्भाशयाच्या ग्रीवेचा कर्करोग आता थेट लसीद्वारे टाळता येऊ शकतो. डॉ. नेहा शर्मा सांगतात की, हा आजार टाळण्यासाठी HPV लसीकरण केले जाते. ज्यामध्ये 2, 4 आणि 5 स्ट्रेन आहेत. चतुर्भुज मानवी पॅपिलोमा विषाणू लस ही मुलींना गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाच्या धोक्यापासून वाचवू शकते. चतुर्भुज मानवी पॅपिलोमा विषाणू लस. (Quadrivalent human papillomavirus vaccine)
गर्भाशयाच्या ग्रीवेच्या कर्करोगाच्या प्रसारासाठी उपयुक्त घटक: (Cervical cancer Factors) गर्भाशयाच्या ग्रीवेच्या कर्करोगाचे महत्त्वाचे घटक म्हणजे, 'ह्युमन पॅपिलोमाव्हायरस हे शंभरहून अधिक प्रकारचे विषाणू मानले जातात. त्यापैकी एचपीव्ही 16 आणि एचपीव्ही 18 यासह काही प्रकार आहेत, ज्यामुळे गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होऊ शकतो. आकडेवारीनुसार, 83% गर्भाशयाच्या ग्रीवेचा कर्करोग एचपीव्ही 16 किंवा 18 मुळे होतो. या विषाणूच्या प्रभावाखाली आल्यानंतर, कर्करोगाच्या वाढीमध्ये आणि प्रसारामध्ये काही इतर घटक महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात, जसे की दीर्घकाळापर्यंत हार्मोनल समस्या, गर्भनिरोधक गोळ्यांचा वापर, रासायनिक आणि इतर कार्सिनोजेन्सचा संपर्क, लवकर लैंगिक क्रिया, एकाधिक लैंगिक भागीदार, तंबाखूचा वापर किंवा धूम्रपान आणि एचआयव्ही सह संसर्ग जसे की क्लॅमिडीया, ट्रॅकोमॅटिस आणि हर्पस सिम्प्लेक्स व्हायरस प्रकार -2 इत्यादी. याशिवाय, अनुवांशिक आणि इम्यूनोलॉजिकल होस्ट घटक आणि विषाणूजन्य घटक देखील कधीकधी या कर्करोगाचा धोका वाढवतात.
HPV लस काय आहे : (What is the HPV vaccine) वास्तविक, HPV च्या अनेक प्रकारांपैकी, काही 'कमी धोका' आणि काही 'उच्च धोका' म्हणून वर्गीकृत आहेत. यातील उच्च-जोखीम प्रकारांमुळे कर्करोगासह इतर काही गंभीर आजार होऊ शकतात. HPV लस त्रासदायक प्रकारांपासून संरक्षणात्मक कवच प्रदान करते, जी मोठ्या प्रमाणात यशस्वी होते. एचपीव्ही लस केवळ गर्भाशय ग्रीवाच नाही तर, व्हल्व्हर किंवा इतर जननेंद्रिया आणि इतर काही प्रकारचे कर्करोग रोखण्यासाठी फायदेशीर मानली जाते. ही लस HPV च्या प्रकारांशी लढते ज्यामुळे हे कर्करोग होतात. आतापर्यंत, भारतातील गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाच्या प्रतिबंधासाठी दोन जागतिक स्तरावरील परवानाधारक कंपन्यांकडून (गार्डासिल आणि ग्लॅक्सोस्मिथक्लाइन) लस उपलब्ध आहेत. ज्यांच्या यशाचा आकडा 70% पर्यंत मानला गेला आहे. या लसी 9 वर्षे ते 26 वर्षांपर्यंत सामान्य स्थितीत दिल्या जाऊ शकतात.
स्वदेशी लस विशेष का आहे: (Why Cervavac Vaccine is special) प्राप्त माहितीनुसार, Cervavac लस गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग, व्हल्व्हर किंवा इतर जननेंद्रियाचा कर्करोग, गुदद्वारासंबंधीचा आणि ऑरोफॅरिंजियल कर्करोग तसेच इतर काही प्रकारचे कर्करोग रोखण्यासाठी खूप प्रभावी ठरू शकते. परंतु, हे 100% प्रभावी मानले जाते, विशेषतः गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग रोखण्यासाठी. या लसीचे यश आणि परिणामकारकता जाणून घेण्यासाठी केलेल्या आधीच्या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, ही लस एचपीव्ही विषाणूच्या चार प्रकारांविरुद्ध अधिक सक्रिय राहते- प्रकार 6, प्रकार 11, प्रकार 16 आणि प्रकार 18 आणि त्यांच्यामुळे संसर्ग होण्याचा धोका खूप कमी आहे. ही सल कॅन्सर विरुद्ध खूप प्रभावी आहे.
अभ्यासानुसार, ही चतुर्भुज मानवी पॅपिलोमा विषाणूची लस चार भिन्न प्रतिजन आणि इतर सूक्ष्मजीवांविरूद्ध रोगप्रतिकारक प्रतिक्रिया उत्तेजित करून कार्य करते आणि शरीरात मजबूत प्रतिपिंड प्रतिसाद प्राप्त करते. या लसीबद्दल असे मानले जाते की, जर ही लस 9 ते 14 वर्षे वयोगटातील मुलींना लैंगिक संपर्कात येण्यापूर्वी दिली गेली, तर त्यांना गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाचा प्रसार रोखण्यात 99% यश मिळू शकते. सीरम इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया (SII) चे मुख्य कार्यकारी अधिकारी आदर पूनावाला यांनी सप्टेंबरमध्ये सांगितले होते की, याची किंमत ₹200 ते ₹400 दरम्यान असेल.
लसीसोबतच नियमित तपासणी देखील आवश्यक : डॉ. निधी कोठारी सांगतात की, गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग रोखण्यासाठी ही लस खूप फायदेशीर आहे. म्हणूनच ती तिच्याकडे येणाऱ्या बहुतेक तरुण महिला रुग्णांना ती घेण्याचा सल्ला देते. परंतु लसीबरोबरच, वयाच्या 21 वर्षांनंतर, महिलांनी नियमित अंतराने नियमित तपासणी करणे देखील खूप महत्वाचे आहे. विशेषत: दर तीन वर्षांनी पॅप स्मीअर चाचणी करणे, ही चाचणी केवळ गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाच्या बाबतीतच नाही तर, गर्भाशय आणि जननेंद्रियांशी संबंधित इतर अनेक गंभीर आणि सामान्य आजारांच्या बाबतीतही फायदेशीर ठरू शकते. कारण या आजाराची माहिती वेळीच मिळाल्यास त्यावर वेळीच उपचारही होऊ शकतात.
