ನಮಗೆ ತಿಳಿದಿರುವಂತೆ, ಅಭಿವೃದ್ಧಿಶೀಲ ವಿಶ್ವದ ಇತರ ಭಾಗಗಳಂತೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿಯೂ ಕೃಷಿ ಬೆಳವಣಿಗೆಯು 1960ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಹಸಿರು ಕ್ರಾಂತಿಯ ನಂತರ ಎಷ್ಟೋ ಪಟ್ಟು ಜಿಗಿತ ಕಂಡಿದೆ. 1970 ಮತ್ತು 2015ರ ನಡುವೆ ಈ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿನ ಹಸಿವಿನ ಪ್ರಮಾಣ ಶೇಕಡಾ 33ರಿಂದ ಶೇಕಡಾ 12ಕ್ಕೆ ಇಳಿದಿದೆ. ಕೃಷಿಯಲ್ಲಿ ಹೊಸ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳ ಅಳವಡಿಕೆಯಿಂದ ಇದು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದು. ಆದರೆ ರಸಗೊಬ್ಬರಗಳ ಅತಿಯಾದ ಬಳಕೆ ಮತ್ತು ಅಂತರ್ಜಲ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ಮೈ ನೀರಿನ ಅತಿಯಾದ ಬಳಕೆಯಿಂದಾಗಿ ಕೃಷಿ ಕ್ರಾಂತಿಯು ಪರಿಸರದ ಮೇಲೆ ಗಮನಾರ್ಹ ಪ್ರಮಾಣದ ದುಷ್ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿದೆ.
20ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿದ ಕೃಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆಗೆ ಕಾರಣವಾದ ಪ್ರಮುಖ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಎಂದರೆ ಅದು ವಾತಾವರಣದ ಸಾರಜನಕದಿಂದ ಸಂಶ್ಲೇಷಿತ ಗೊಬ್ಬರವನ್ನು ತಯಾರಿಸಲು ಬಳಸಲಾದ 'ಹೇಬರ್-ಬಾಷ್' ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ಕೃಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಹೆಚ್ಚಾದರೂ ಅದರಿಂದ ಹೊರಬಂದ ಸಾರಜನಕದ ಹರಿವಿನಿಂದ ಜಲಮೂಲಗಳು ಕಲುಷಿತಗೊಂಡವು ಮತ್ತು ಅದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿಯೇ ಮಣ್ಣಿನ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಫಲವತ್ತತೆಯೂ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು.
ಕೃಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆಯ ವೆಚ್ಚದ ಏರಿಕೆ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ಮೈ ಹಾಗೂ ಅಂತರ್ಜಲ ಲಭ್ಯತೆಯ ಸವಕಳಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಪರಿಸರ ಸಂಬಂಧಿತ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ದ್ವಿಮುಖ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ರೈತರು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.
ಹಲವಾರು ಕಾರಣಗಳಿಂದಾಗಿ ಸಾಂಕ್ರಾಮಿಕ ರೋಗಗಳು ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದು ಉತ್ಪಾದಕತೆಯ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿದೆ. ಇದು ಹಸಿವು ಮತ್ತು ಹಸಿವಿನ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ಎದುರಿಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿದೆ. ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಹೆಚ್ಚಳದೊಂದಿಗೆ ಆಹಾರದ ಬೇಡಿಕೆ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ. ವಿಶ್ವದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ಒಂಬತ್ತು ಬಿಲಿಯನ್ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿರುವುದು ಇಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ. ಇಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಅಗತ್ಯಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಲು, 2050ರ ವೇಳೆಗೆ ಕೃಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಸುಮಾರು ಶೇಕಡಾ 70ರಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಾಗಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ದೊಡ್ಡ ಮಟ್ಟದ ಹಾನಿ ಮಾಡದೆ ನಾವು ಈ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೇಗೆ ತಲುಪುತ್ತೇವೆ ಎಂಬುದು ವಿಚಾರವಂತರ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಚರ್ಚಿಸಲಾಗುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಶ್ನೆಯಾಗಿದೆ. ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಅಂದಾಜಿನ ಪ್ರಕಾರ, ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯು ಮಾನವ ಸಮಾಜವನ್ನು ಹಸಿವಿನ ಅಂಚಿಗೆ ತಳ್ಳುತ್ತಿದೆ ಹಾಗೂ ಸುಮಾರು 800 ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ಹಸಿವಿನಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯು ಆಹಾರ ಭದ್ರತೆಗೆ ಪ್ರಮುಖ ಅಪಾಯವಾಗಿದೆ. ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ತಾಪಮಾನ, ಅನಿಯಮಿತ ಮಳೆ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚು ತೀವ್ರವಾದ ಹವಾಮಾನ ಘಟನೆಗಳು ರೈತರಿಗೆ ಮೊದಲಿನಷ್ಟು ಆಹಾರವನ್ನು ಬೆಳೆಯಲು ಕಷ್ಟಕರವಾಗಿಸುತ್ತಿವೆ.
ಬರ ಮತ್ತು ರೋಗ-ನಿರೋಧಕ ಬೆಳೆಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲು ಜೀನ್ ಎಡಿಟಿಂಗ್ ಅನ್ವಯಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸೇರಿದಂತೆ ಅನೇಕ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ತಜ್ಞರು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹೊಸ ಸಂತಾನೋತ್ಪತ್ತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವು ಸಸ್ಯಗಳನ್ನು ಆನುವಂಶಿಕ ರೂಪಾಂತರಗಳು ಅಥವಾ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಸಂತಾನೋತ್ಪತ್ತಿ ಮೂಲಕ ಬದಲಾಯಿಸುತ್ತದೆ. ಅದು ಅವುಗಳನ್ನು ಆನುವಂಶಿಕವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಡಿಸಿದ ಬೆಳೆಗಳಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಮತ್ತೊಂದು ಜಾತಿ ಅಥವಾ ತಳಿಗಳಿಂದ ಜೀನ್ಗಳ ವರ್ಗಾವಣೆ ಅಥವಾ ಸೇರ್ಪಡೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವುದರಿಂದ ಈ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವು ವಿವಾದಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ.
ಪ್ರತಿ ಪೋಷಕ ಜೀಣುಗಳ ಅರ್ಧದಷ್ಟು ಬದಲಿಗೆ ಪೋಷಕ ಸಸ್ಯಗಳು ತಮ್ಮ ಎಲ್ಲಾ ಡಿಎನ್ಎ (ಜೀನೋಮ್) ಅನ್ನು ತಮ್ಮ ಸಂತತಿಗೆ ರವಾನಿಸಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡಲು ಸಿಆರ್ಎಸ್ಪಿಆರ್ ಜೀನ್ ಎಡಿಟಿಂಗ್ ಅನ್ನು ಬಳಸುವ ಸಸ್ಯ ಸಂತಾನೋತ್ಪತ್ತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಬಗ್ಗೆ ತಜ್ಞರು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಮಾನವ ಸಮಾಜಗಳಲ್ಲಿರುವಂತೆ ಆನುವಂಶಿಕ ವೈವಿಧ್ಯತೆಯು ಸಸ್ಯಗಳು ಆರೋಗ್ಯಕರ ಮತ್ತು ದೀರ್ಘಾಯುಷ್ಯದೊಂದಿಗೆ ವೇಗವಾಗಿ ಬೆಳೆಯಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಸ್ವಾಮಿನಾಥನ್ ರಿಸರ್ಚ್ ಫೌಂಡೇಶನ್ ಸಮುದ್ರ ಮಟ್ಟ ಏರಿಕೆ ಮತ್ತು ಮಣ್ಣಿನ ಲವಣಾಂಶದ ಹೆಚ್ಚಳದಿಂದಾಗಿ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ರೈತರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಉಪ್ಪು-ಸಹಿಷ್ಣು ಅಕ್ಕಿಯ ತಳಿಯನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುತ್ತಿದೆ.
ಭಾರತದ ಸ್ಥಿತಿ ಏನಿದೆ?: "ನಿತ್ಯಹರಿದ್ವರ್ಣ ಕ್ರಾಂತಿಯ ಕಡೆಗೆ" (Toward an Evergreen Revolution) ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಮೆಹಾ ಜೈನ್ ಮತ್ತು ಬಲ್ವಿಂದರ್ ಸಿಂಗ್ (ಬೆಟರ್ ಪ್ಲಾನೆಟ್‌ನಲ್ಲಿ; ಬಿಗ್ ಐಡಿಯಾಸ್ ಫಾರ್ ಎ ಸಸ್ಟೈನಬಲ್ ಫ್ಯೂಚರ್ (ಎಡಿ: ಡೇನಿಯಲ್ ಸಿ. ಎಸ್ಟಿ (ಯೇಲ್ ಯೂನಿವರ್ಸಿಟಿ ಪ್ರೆಸ್) ತಾಪಮಾನ ಏರಿಕೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರದ ಅವನತಿಯು ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತ ಕೃಷಿ ಉತ್ಪಾದಕತೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವ ಅಪಾಯ ಉಂಟುಮಾಡಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಈ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಜಾಗತಿಕ ಆಹಾರ ಸರಬರಾಜಿನ ಮೂರನೇ ಒಂದು ಭಾಗದಷ್ಟಿರುವ ಏಷ್ಯಾ ಮತ್ತು ಲ್ಯಾಟಿನ್ ಅಮೆರಿಕದ ಬಡ ದೇಶಗಳ ಸಣ್ಣ ಹಿಡುವಳಿದಾರರ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತವೆ ಎಂದು ಅವರು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.
ಕೃಷಿ ಉತ್ಪಾದನೆಯ ಪರಿವರ್ತಕ ಹಂತವು ಪರಿಸರದ ಒತ್ತಡಗಳಿಗೆ ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಇಳುವರಿ ನೀಡುವ ಹೊಸ ಬೀಜ ಪ್ರಭೇದಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಸಿರು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಉತ್ತಮ ಕೃಷಿ ಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸುವುದರ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿತವಾಗಿದೆ. ಸುಸ್ಥಿರ ನೀರಿನ ಬಳಕೆ ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿತ ಮಣ್ಣಿನ ಆರೋಗ್ಯವನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸುವ ರೂಪಾಂತರವು ಭಾರತದ ಪ್ರಮುಖ ಧಾನ್ಯ ವಲಯವಾದ ಇಂಡೋ-ಗಂಗಾ ಬಯಲು ಪ್ರದೇಶದ ಸಣ್ಣ ಹಿಡುವಳಿದಾರರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಗೋಧಿ ಮತ್ತು ಅಕ್ಕಿಯ ನಡುವೆ ವರ್ಷವಿಡೀ ಬೆಳೆಯನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವರು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡುವದನ್ನು "ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕೃಷಿ" ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸಬಹುದು. ಇದು ಮಣ್ಣಿನ ರಚನೆ, ಸಂಯೋಜನೆ ಮತ್ತು ನೈಸರ್ಗಿಕ ಜೀವವೈವಿಧ್ಯತೆಯ ಅಡ್ಡಿಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವ ಮಣ್ಣಿನ ನಿರ್ವಹಣಾ ಅಭ್ಯಾಸಗಳ ಒಂದು ಪರಿಹಾರವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಮೇಲೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ, ಲೇಖಕರು ಮಣ್ಣಿನ ಕನಿಷ್ಠ ಯಾಂತ್ರಿಕ ಸವಕಳಿ ಮತ್ತು ಶೂನ್ಯ ಉಳುಮೆಯನ್ನು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಶೂನ್ಯ ಉಳುಮೆಯು ಬೆಳೆ ಉಳಿಕೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಶಾಶ್ವತ ಸಾವಯವ ಮಣ್ಣಿನ ಹೊದಿಕೆಯನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲು ಮತ್ತು ಬೆಳೆಗಳ ಬದಲಾಯಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ವೈವಿಧ್ಯಗೊಳಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಜೊತೆಗೆ, ಈ ವಿಧಾನವು ಮಣ್ಣಿನ ತೇವಾಂಶ ಮತ್ತು ಸಾವಯವ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
ಈ ಕ್ರಮದಿಂದ ಸಂಶ್ಲೇಷಿತ ರಸಗೊಬ್ಬರಗಳ ಬಳಕೆಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿಲ್ಲಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಾತಾವರಣದ ಸಾರಜನಕವನ್ನು ಎಲೆಗಳ ಒಳಗೆ ಸೆಳೆಯುವ ಮಣ್ಣಿನೊಳಗೆ ಸೂಕ್ಷ್ಮಜೀವಿಗಳ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ವಾಯುಮಾಲಿನ್ಯಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುವ ಕಸ ಸುಡುವ ಅಭ್ಯಾಸವನ್ನು ಕಡಿತಗೊಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಶೂನ್ಯ ಉಳುಮೆ ಅನುಕೂಲಕರವಾಗಿದೆ. 1960ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್ನಲ್ಲಿ ಶೂನ್ಯ ಉಳುಮೆಯು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೊಂಡಿತು. ಇದು 1930ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಡಸ್ಟ್ಬೌಲ್ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಣ್ಣಿನ ಸವೆತವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿತ್ತು ಎಂಬುದು ಗಮನಾರ್ಹ.
ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯಾದ ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮೆಕ್ಕೆಜೋಳ ಮತ್ತು ಗೋಧಿ ಸುಧಾರಣಾ ಕೇಂದ್ರದ ಸಹಾಯದಿಂದ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶೂನ್ಯ ಉಳುಮೆಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಲಾಗಿದ್ದರೂ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ 1 ಪ್ರತಿಶತಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ರೈತರು ಮಾತ್ರ ಈ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಹೊಸದಾಗಿ ಪರಿಚಯಿಸಲಾದ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವು ರೈತರಿಗೆ ಗೋಧಿ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಸುಮಾರು ಶೇಕಡಾ 15ರಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದೆ. ಆದರೆ ಗೋಧಿ-ಭತ್ತದ ಬೆಳೆಗಳ ಬದಲಾವಣೆಯ ಕ್ರಮವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ರೈತರು ಇದನ್ನು ಏಕೆ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದು ಪ್ರಶ್ನೆ.
ಲೇಖನದ ಲೇಖಕರಾದ ಮೇಹಾ ಜೈನ್ ಮತ್ತು ಬಲ್ವಿಂದರ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ಸೀಡರ್ ವಿಧಾನವು ಭಾರತೀಯ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳಿಗೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ವೆಚ್ಚದಾಯಕವಾಗಿದೆ. ಶೂನ್ಯ ಉಳುಮೆಯ ಯಶಸ್ಸು ಕೃಷಿ ಮಾಡದ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಬೀಜವನ್ನು ಕೊರೆಯಲು ಕೈಗೆಟುಕುವ ಯಂತ್ರೋಪಕರಣಗಳನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿರುವುದು ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಸರ್ಕಾರದ ಸಬ್ಸಿಡಿಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಹೆಚ್ಚಿನ ರೈತರು ಹೊಸ ಸೀಡರ್ ಯಂತ್ರಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಒಲವು ಹೊಂದಿಲ್ಲ.
ಶೂನ್ಯ ಉಳುಮೆ ವಿಧಾನವನ್ನು ಜಾಗೃತಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳ ಮೂಲಕ ಮತ್ತಷ್ಟು ಜನಪ್ರಿಯಗೊಳಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ಪ್ರಿಯಾ ಶ್ಯಾಮಸುಂದರ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದ್ಯೋಗಿಗಳು ಸೈನ್ಸ್ ಜರ್ನಲ್ನ ಸಂಚಿಕೆಯಲ್ಲಿ (ಆಗಸ್ಟ್ 9, 2019) ಬರೆದ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಈ ಅಂಶಗಳನ್ನು ವಿವರವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು "ಸಂಘಟಿತ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಮತ್ತು ಖಾಸಗಿ ಕ್ರಮಗಳ ಮೂಲಕ, ತ್ಯಾಜ್ಯ ಸುಡುವಿಕೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವ, ಆದಾಯವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮತ್ತು ಕಾಲೋಚಿತ ವಾಯುಮಾಲಿನ್ಯದ ತುರ್ತು ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಪರಿಹರಿಸುವ ಮಧ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚು ಸುಸ್ಥಿರ ಕೃಷಿಗೆ ಪರಿವರ್ತನೆಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಉತ್ತಮ ಅವಕಾಶವಿದೆ" ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಇದೇ ರೀತಿಯ ಅಪಾಯಗಳು ಮತ್ತು ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ಇತರ ದೇಶಗಳಿಗೆ ಇದು ಪಾಠವಾಗಬಹುದು.
ಲೇಖನ: ಸಿ.ಪಿ.ರಾಜೇಂದ್ರನ್
ಇದನ್ನೂ ಓದಿ: ಭಾರತದ ಕೃಷಿ ವಲಯದ ಆದಾಯ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಆಗಬೇಕಿರುವುದೇನು? ಒಂದು ಅವಲೋಕನ - Agriculture sector in India
