પટના: બિહારમાં લોક આસ્થા અને પવિત્રતાનો મહાન તહેવાર (Chhath Puja significance) છઠ્ઠ દર વર્ષે કારતક માસના શુક્લ પક્ષની છઠ્ઠના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. તે ચતુર્થી તિથિથી શરૂ થાય છે અને સપ્તમી તિથિની સવાર સુધી ચાલુ રહે છે. આ વખતે છઠ્ઠ પૂજા તારીખ 28 ઓક્ટોબર 2022, શુક્રવારથી શરૂ થશે અને 31 ઓક્ટોબર 2022 સોમવારના રોજ સમાપ્ત થશે. છઠ્ઠ વ્રત સુખ, સંતાન, સુખ અને સૌભાગ્ય અને સુખી જીવનની કામના માટે કરવામાં આવે છે. આ તહેવારમાં તૈયાર કરવામાં આવતી દરેક વસ્તુમાં પવિત્રતાનું ખાસ ધ્યાન રાખવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ કે, આ વર્ષે છઠ્ઠનો તહેવાર ક્યારે શરૂ થઈ રહ્યો છે અને સ્નાનથી સૂર્યોદય સુધીનો શુભ સમય (Chhath Puja shubh muhurt) કયો છે.
બિહારનો સૌથી મોટો તહેવાર: બિહારમાં ચાર દિવસીય છઠ્ઠ તહેવારની તૈયારી દશેરા પછી જ શરૂ થાય છે. ઘાટની સફાઈથી લઈને માટીના ચૂલા અને દૌરા બનાવવા સુધીના કામમાં લોકો ઘણા દિવસો અગાઉથી લાગી જાય છે. ચાર દિવસીય છઠ્ઠ પર્વમાં સ્નાન, ખરના, સૂર્યાસ્ત પૂજા અને સૂર્યોદય પૂજાનું વિશેષ મહત્વ છે. આ વ્રતમાં મહિલાઓ પોતાના બાળકોના લાંબા આયુષ્ય અને મુશ્કેલ કાર્યોને પૂર્ણ કરવા માટે 36 કલાકનું વ્રત રાખે છે. આ તહેવાર સ્નાન સાથે શરૂ થાય છે અને સૂર્યોદય પૂજા સાથે સમાપ્ત થાય છે.
પહેલા દિવસે સ્નાન સાથે પૂજાઃ આ વખતે છઠ્ઠ મહાપર્વની શરૂઆત 28 ઓક્ટોબરે સ્નાન સાથે થઈ રહી છે. આ દિવસે મહિલાઓ સ્નાન કરીને નવી સાડીઓ પહેરીને ભગવાન સૂર્યની પૂજા કરે છે. આ દિવસે કોળા ચોખાનો પ્રસાદ ખાવામાં આવે છે. આ દિવસે ઉપવાસીઓ ઘરમાં પવિત્રતા સાથે તૈયાર કરેલો સાત્વિક ખોરાક જ ખાય છે.
બીજા દિવસે ખરના યોજાય છેઃ છઠ્ઠ તહેવારના બીજા દિવસને ખરણના કહેવામાં આવે છે. આ વખતે ખરના 29 ઓક્ટોબરે પડી રહ્યો છે. આ દિવસે સૂર્યાસ્ત પછી ગોળ, દૂધની ખીર અને રોટલી બનાવવામાં આવે છે. ખરનાના દિવસે મહિલાઓ તેને સૂર્ય ભગવાનને અર્પણ કરીને પ્રસાદ તરીકે લે છે.
ત્રીજા દિવસે પ્રથમ અર્ઘ્યઃ આ મહાપર્વનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ દિવસ છે. આ વખતે છઠ્ઠ, જાહેર આસ્થાનો મહાન તહેવાર 30 ઓક્ટોબરે દેશભરમાં ઉજવવામાં આવશે. પ્રથમ અર્ઘ્ય છઠ્ઠ પૂજાના ત્રીજા દિવસે અસ્ત થતા સૂર્યને અર્પણ કરવામાં આવે છે. આ દિવસે છઠ્ઠ માતાની પૂજા કરવામાં આવે છે. વ્રતીઓ સવારથી જ પોતાના ઘરે ઘાટ જવાની તૈયારી કરવા લાગે છે. ઘરના બધા લોકો પવિત્રતા સાથે પૂજાની તૈયારીમાં લાગી જાય છે અને સાંજ પહેલા ઘરના સ્ત્રી પુરુષો માથે પ્રસાદ લઈને ઘાટ પર પહોંચી જાય છે, જ્યાં અસ્ત થતા સૂર્યને અર્ઘ્ય ચઢાવવામાં આવે છે. આ સમગ્ર પ્રક્રિયામાં શુદ્ધતાનું ખાસ ધ્યાન રાખવામાં આવે છે.
ચોથા અને છેલ્લા દિવસે બીજું અર્ઘ્યઃ કારતક મહિનાના શુક્લ પક્ષની સાતમી તારીખે એટલે કે, છઠ્ઠ પૂજાના ચોથા દિવસે ઉગતા સૂર્યને અર્ઘ્ય આપવામાં આવે છે. ઘરના સભ્યો વહેલી સવારે વ્રત સાથે ઘાટ પર પહોંચી જાય છે. જ્યાં ઉપવાસ કરનાર ઉગતા સૂર્યને અર્ઘ્ય આપવા હાથ જોડીને પાણીમાં ઉભા રહે છે, સૂર્યના કિરણો જોઈને પૂજાની વિધિ શરૂ થાય છે. આ વખતે સપ્તમી તારીખ 31 ઓક્ટોબર છે. આ દિવસે ઉગતા સૂર્યને અર્ઘ્ય અર્પણ કરીને વ્રતનું સમાપન કરવામાં આવે છે. વ્રતીઓ છઠ્ઠનો પ્રસાદ લઈને ઉપવાસ સમાપ્ત કરે છે.
છઠ્ઠ પૂજાનું મહત્વઃ છઠ્ઠનો તહેવાર આદર અને આસ્થા સાથે જોડાયેલો છે. જે વ્યક્તિ આ વ્રતને પૂર્ણ ભક્તિ અને આદર સાથે રાખે છે તેની મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે. છઠ્ઠ વ્રત સુખ, સંતાન, સુખ અને સૌભાગ્ય અને સુખી જીવનની કામના માટે કરવામાં આવે છે. આ તહેવારમાં સૂર્યદેવની પૂજાનું વિશેષ મહત્વ છે. માન્યતાઓ અનુસાર, છઠ્ઠ માતા સૂર્ય ભગવાનની બહેન છે, જેની પૂજા છઠ્ઠ પૂજા દરમિયાન કરવામાં આવે છે. આ વ્રતમાં સૂર્યની ઉપાસના કરવાથી છઠ્ઠ માતા પ્રસન્ન થાય છે અને આશીર્વાદ આપે છે. આ વ્રતમાં જેટલો આદર અને પવિત્રતાનું પાલન થશે, તેટલી છઠ્ઠ માતા વધુ પ્રસન્ન થશે. છઠ્ઠ પર ખાસ બનાવેલા ઠેકુઆ ચોક્કસપણે પ્રસાદ તરીકે આપવામાં આવે છે.
પૂજામાં વપરાતી સામગ્રીઃ નવી સાડીઓ, વાંસમાંથી બનેલી મોટી ટોપલીઓ, પિત્તળ અથવા બાસ સૂપ, દૂધ, પાણી, લોટા, શાલી, શેરડી, મોસમી ફળો, પાન, સોપારી, મીઠાઈ, વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. વાસ્તવમાં આ સિઝનમાં મળતા તમામ ફળો અને શાકભાજી છઠ્ઠ પર સૂર્ય ભગવાનને અર્પણ કરવામાં આવે છે.
દંતકથા: છઠ્ઠ પૂજા સાથે જોડાયેલી દંતકથા શું છે. એક દંતકથા અનુસાર પ્રિયવ્રત નામનો એક રાજા હતો. તેમની પત્નીનું નામ માલિની હતું. બંનેને કોઈ સંતાન નહોતું. જેના કારણે બંને ઉદાસ રહેતા હતા. એક દિવસ મહર્ષિ કશ્યપે રાજા પ્રિયવ્રતને પુત્ર પ્રાપ્તિ માટે યજ્ઞ કરવાનું કહ્યું. મહર્ષિની આજ્ઞાને અનુસરીને રાજાએ એક યજ્ઞ કર્યો, ત્યારબાદ રાણીએ એક સુંદર પુત્રને જન્મ આપ્યો. પરંતુ કમનસીબે તે બાળક મૃત જન્મ્યો હતો. આનાથી રાજા વધુ દુઃખી થયો. તે જ સમયે આકાશમાંથી એક વિમાન ઉતર્યું જેમાં માતા ષષ્ઠી બિરાજમાન હતા. રાજાની વિનંતીથી તેમણે પોતાનો પરિચય આપ્યો. તેમણે કહ્યું કે, હું બ્રહ્માની માનસ પુત્રી ષષ્ટિ છું. હું વિશ્વના તમામ લોકોની રક્ષા કરું છું અને નિઃસંતાનને સંતાન પ્રાપ્તિનું વરદાન આપું છું. પછી દેવીએ મૃત બાળકને આશીર્વાદ આપ્યો અને તેનો હાથ મૂક્યો, જેના કારણે તે ફરીથી જીવતો થયો. દેવીની આ કૃપાથી રાજા ખૂબ પ્રસન્ન થયા અને ષષ્ટિ દેવીની પૂજા કરી હતી. ત્યારથી આ પૂજા ફેલાઈ ગઈ.
દિવસ 1: સ્નાન, ખાવુ (28 ઓક્ટોબર 2022, શુક્રવાર)
દિવસ 2: ખરના (29 ઓક્ટોબર 2022, શનિવાર)
દિવસ 3: અર્ઘ્ય થી અસ્ત સૂર્ય (30 ઓક્ટોબર 2022, રવિવાર)
છેલ્લો દિવસ અને ચોથો દિવસ: ઉગતા સૂર્ય માટે અર્ઘ્ય (31 ઓક્ટોબર 2022, સોમવાર)
