હૈદરાબાદ: 12મી જૂનના રોજ દર વર્ષે "વિશ્વ બાળ મજૂરી વિરુદ્ધ દિવસ"/"વિશ્વ બાળ મજૂરી નાબૂદી દિવસ" ઉજવવામાં આવે છે. દર વર્ષે આ દિવસ અલગ અલગ વિષયને ધ્યાનમાં રાખને ઉજવવામાં આવે છે. ત્યારે આ વર્ષે વિશ્વમાં થઈ રહેલા બાળ મજૂરીના સૌથી ખરાબ સ્વરૂપોને કેન્દ્રમાં રાખી તેના સંમેલનને અપનાવવાની બાબતે 25મી વર્ષગાંઠની ઉજવણી કરવામાં આવશે. આ દિવસ તમામ લોકોને બે મૂળભૂત સંમેલનોના અમલીકરણમાં સુધારો કરવા માટેની તક પૂરી પાડે છે. જેમાં સંમેલન નંબર:182 જે બાળ મજૂરી અને સંમેલન નંબર:138 (1973) જે રોજગાર અથવા કામમાં પ્રવેશવ માટેની બાળકોની લઘુત્તમ વય સંબંધિત મુદ્દાઓને સામેલ કરે છે.
"ચાલો આપણી પ્રતિબદ્ધતા પર કાર્ય કરીએ: બાળ મજૂરીનો અંત લાવીએ": બાળ મજૂરી ઘટાડવામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ થઈ છે. તો બીજી બાજુ, તાજેતરના વર્ષોમાં વૈશ્વિક વલણો બદલાતા જોવા મળી રહ્યા છે જેને પગલે બાળ મજૂરીને તેના તમામ સ્વરૂપોમાં નાબૂદ કરવા માટેના પ્રયાસોને વેગ આપવાની તેમજ તાત્કાલિક જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવામાં આવી રહ્યું છે. સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ ટાર્ગેટ 8.7માં દર્શાવ્યા પ્રમાણે, આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓએ 2025 સુધીમાં તમામ પ્રકારની બાળ મજૂરીને નાબૂદ કરવાની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવી છે. અને તેથી આ વર્ષે 2024ની થીમ "ચાલો આપણી પ્રતિબદ્ધતા પર કાર્ય કરીએ: બાળ મજૂરીનો અંત લાવીએ." નક્કી કરવામાં આવી છે.
બાળ મજૂરી સામે કાયદાકીય રક્ષણ: યુનાઈટેડ નેશન્સ તરફથી બાળ મજૂરી વિરુદ્ધના વિશ્વ દિવસ માટે ઘણા પ્રયાતો કરવામાં આવ્યા છે. જેમાં તેઓએ રાષ્ટ્રીય નીતિઓ અપનાવીને અને 2022 ડરબન કોલ ટુ એક્શનમાં કહેવાતા મૂળ કારણોને સંબોધીને, બાલ મજૂરીના તમામ સ્વરૂપોમાં, સૌથી ખરાબ સ્વરૂપો સહિત, બાળ મજૂરીને સમાપ્ત કરવા માટે રાષ્ટ્રીય, પ્રાદેશિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય પગલાને પુન:જીવીત કરવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. અને બાળકોને તમામ પ્રકારની બાળ મજૂરી સામે કાયદાકીય રક્ષણ પૂરું પાડવું જોઈએ.
160 મિલિયન બાળ મજૂરી કરે છે: વર્ષ 2000થી લગભગ બે દાયકામાં, પૂરું વિશ્વ બાળ મજૂરી ઘટાડવામાં સતત પ્રયત્નો કરી રહ્યું છે અને તેના પરિણામો પણ સારા આવી રહ્યા છે. પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, સંઘર્ષ, કટોકટી અને COVID-19 રોગચાળાના કારણે વધુને વધુ પરિવારો ગરીબી તરફ ધકેલાઈ રહ્યા છે. જેને પરિણામે લખો બાળકો બાલ મજૂરી તરફ ધકેલાયા છે. ઘણા પરિવારો અને સમુદાયો પર વિવિધ સામાજિક દબાણો થાય છે જેને પરિણામે તેઓ બાળ મજૂરીનો આશરો લે છે આથી ઉચ્ચ સ્તર દ્વારા અપનાવવામાં આવેલ આર્થિક વૃદ્ધિ તેમજ યોગત સમાવેશિકરણ એ બાલ મજૂરી નાબૂદ કરવા પર્યાપ્ત નથી. આજે પણ 160 મિલિયન બાળકો બાળ મજૂરી કરે છે. અને જો આપણે ગણવા જઈએ તો તે વિશ્વભરમાં લગભગ દસમાંથી એક બાળક છે.
આફ્રિકા ટોચ પર: બાળ મજૂરીમાં બાળકોની ટકાવારીમાં આફ્રિકા ટોચ પર જોવા મળે છે. ત્યાં બાળ મજૂરીમાં બાળકોની કુલ સંખ્યા 72 મિલિયન છે. 7 ટકા અને કુલ 62 મિલિયન બાળકો બાળ મજૂરી સાથે એશિયા અને પેસિફિક બંને જગ્યા બીજા ક્રમે આવે છે.
વિશ્વમાં બાળ મજૂરીની પ્રમાણ: આફ્રિકા, એશિયા અને પેસિફિક મળીને વિશ્વભરમાં બાળ મજૂરીમાં રોકાયેલા દર દસમાંથી નવ બાળકો અહીથી છે. બાકીની બાળ મજૂરી વસ્તી અમેરિકા (11 મિલિયન), યુરોપ અને મધ્ય એશિયા (6 મિલિયન) અને આરબ રાજ્યો (1 મિલિયન) વચ્ચે વહેંચાયેલી છે. અમેરિકામાં 5 ટકા બાળકો બાળ મજૂરીમાં છે. યુરોપ અને મધ્ય એશિયામાં 4 ટકા અને આરબ રાજ્યોમાં 3 ટકા છે.
દેશના આવકના આધારે બાળ મજૂરીનું પ્રમાણ: ઓછી આવક ધરાવતા દેશોમાં બાળ મજૂરીમાં બાળકોની પ્રમાણ સૌથી વધુ છે. જ્યારે મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં સંખ્યા વધારે છે. નિમ્ન મધ્યમ આવકવાળા દેશોના તમામ બાળકોમાંથી 9 ટકા અને ઉચ્ચ મધ્યમ આવકવાળા દેશોના તમામ બાળકોમાંથી 7 ટકા બાળકો બાળ મજૂરીમાં છે. દરેક રાષ્ટ્રીય આવક જૂથમાં બાળ મજૂરીમાં બાળકોની સંખ્યા પરનો ડેટા દર્શાવે છે કે, બાળ મજૂરીમાં 84 મિલિયન બાળકો, જે બાળ મજૂરીમાંના તમામ બાળકોના 56 ટકા છે, તેઓ મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં રહે છે. જ્યારે બાકીના 2 મિલિયન ઉચ્ચ આવક ધરાવતા દેશોમાં રહે છે.
ભારતમાં 1.01 કરોડ બાળ મજૂરો: વસ્તી ગણતરી 2011ના ડેટા અનુસાર, ભારતમાં બાળ મજૂરોની સંખ્યા 1.01 કરોડ (10.1 મિલિયન) છે. તેમાંથી 0.560 કરોડ (5.6 મિલિયન) છોકરાઓ અને 0.45 કરોડ (4.5 મિલિયન) છોકરીઓ છે. સૌથી તાજેતરના વૈશ્વિક આંકડાઓ મુજબ, 2020ની શરૂઆતમાં, વૈશ્વિક સ્તરે 16 કરોડ (160 મિલિયન) બાળકો - 63 અબજ (63 મિલિયન) છોકરીઓ અને 97 અબજ (97 મિલિયન) છોકરાઓ - બાળ મજૂરીમાં હતા. સમગ્ર ભારતમાં બાળ મજૂરો કૃષિ, ઉદ્યોગ અને સેવા ક્ષેત્રો જેવા કે ઈંટના ભઠ્ઠા, કાર્પેટ વણાટ, વસ્ત્રોનું ઉત્પાદન, ઘરેલું સેવા, ખાદ્ય રેસ્ટોરન્ટ, શેરડીના ખેતરો, મત્સ્યોદ્યોગ અને ખાણકામમાં જોવા મળે છે. બાળકો પણ અન્ય ઘણા પ્રકારના શોષણનો શિકાર બને છે, જેમાં જાતીય શોષણ અને બાળ પોર્નોગ્રાફીનું નિર્માણ પણ સામેલ છે.
