হাইদৰাবাদ,1 মে’ঃ মে’ দিৱস ৷ বিশ্বৰ শ্ৰমিকসকলৰ অৱদান আৰু তেওঁলোকৰ কল্যাণ তথা ঐতিহাসিক পটভূমিত পহিলা মে’ ৰ দিনা মে’ দিৱস হিচাপে পালন কৰি অহা হৈছে ৷ কিন্তু চলিত বৰ্ষৰ মে’ দিৱস সাম্প্ৰতিক পৰিস্থিতিত সুকীয়া হৈ পৰিছে ৷ কিয়নো, কৰ’ণা ভাইৰাছৰ দ্বাৰা আক্ৰান্ত বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক পৰিস্থিতিৰ ফলত ইতিমধ্যে সংগঠিত খণ্ডকে ধৰি বিভিন্ন খণ্ডত জড়িত লোকসকলে কৰ্মস্থান হেৰুৱাবলগীয়া হৈছে ৷ কৰ’ণা ভাইৰাছৰ সংক্ৰমণ প্ৰতিৰোধৰ বাবে ভাৰতকে ধৰি বিশ্বৰ দেশসমূহে লক্ ডাউনৰ দৰে কঠোৰ স্থিতি গ্ৰহণ কৰিবলগীয়া পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হৈছে ৷ ফলত স্তব্ধ হৈ পৰিছে অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপ ৷ এইক্ষেত্ৰত বিশেষকৈ ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈ পৰিছে দৈনিক শ্ৰম,মজুৰি কৰা শ্ৰমিকসকল ৷ বিভিন্ন উদ্যোগ,বিভিন্ন প্ৰতিষ্ঠান,নিৰ্মাণ খণ্ডকে ধৰি ৰেষ্টুৰেণ্ট আৰু অন্যান্য অ-সংগঠিত খণ্ডত কাম কৰি জীৱন নিৰ্বাহ কৰা বিভিন্ন পৰ্যায়ৰ প্ৰব্ৰজনকাৰী শ্ৰমিকসকলে হেৰুৱাইছে সামাজিক নিৰাপত্তা তথা কৰ্মৰ সুযোগ ৷ অনাহাৰে দিন কটাবলগীয়া এই পৰিস্থিতিত লক্ষাধিক শ্ৰমিকে যান-বাহনৰ অভাৱত জীৱনৰ তাড়নাতে সহস্ৰাধিক মাইল খোজকাঢ়ি স্ব-গৃহ অভিমুখে ৰাওনা হৈছে ৷ এই সময়ছোৱাত এটা আশ্ৰয়স্থল আৰু পেটৰ ভোক গুচাবলৈ অকণ আহাৰৰ বাবে প্ৰব্ৰজনকাৰী শ্ৰমিকসকলে আনৰ মুখলৈ বাট চাই ৰ’বলগীয়া বা-বাতৰি সম্প্ৰচাৰিত হৈ আছে ৷ বিশিষ্ট লেখিকা অৰুন্ধতী ৰয়ে ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ মাধ্যমত লিখা এটা নিবন্ধত উল্লেখ কৰিছে-"ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াৰ দৰে কাম কৰি হঠাতে এটা সুপ্ত পৰিস্থিতিৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হ’ল....ধনিক শ্ৰেণী অথবা মধ্যমীয়া শ্ৰেণীয়ে বৰ-বৰ চহৰত,কলনীৰ গেটৰ মাজত আবদ্ধ হৈ পৰিল, তেওঁলোকৰ প্ৰব্ৰজনকাৰী শ্ৰমিকসকলক অনাকাংক্ষিত ৰূপত বাহিৰলৈ ওলাই যাবলৈ দিয়া হ’ল"৷
শ্ৰমিক,যোগান ব্যৱস্থা আৰু লক্ ডাউনৰ পৰিস্থিতিঃ
শ্ৰমিক,যোগান ব্যৱস্থা আৰু লক্ ডাউনৰ পৰিস্থিতিৰ লগতে প্ৰব্ৰজনকাৰী শ্ৰমিকৰ প্ৰত্যাগমনে বজাৰ,উদ্যোগ খণ্ড,নিৰ্মাণ খণ্ড,ভঁৰালঘৰ,যাতায়াত আৰু বিতৰণ ব্যৱস্থা আদিত বাৰুকৈয়ে প্ৰভাৱ পেলালে ৷ ব্যৱসায়িক খণ্ডই নিজৰ কৰ্মক্ষেত্ৰত প্ৰয়োজনীয় শ্ৰমিকৰ তুলনাত কেৱল 20 শতাংশ শ্ৰমিকেৰে কক্বকাই থাকিবলগীয়া হ’ল ৷ ক্ষতিগ্ৰস্ত হ’ল উৎপাদনক্ষম বহন ক্ষমতা ৷ দিল্লী চৰকাৰে অলপতে শ্ৰমিক ইউনিয়নসমূহক উল্লেখিত খণ্ডসমূহৰ বাবে পৰ্যাপ্ত শ্ৰমিক বিচাৰিবলৈ আহ্বান জনোৱা বিষয়টোৱে পৰিস্থিতিৰ ভয়াৱহতাক দাঙি ধৰে ৷
কৃষিখণ্ডত লক্ ডাউনৰ প্ৰভাৱঃ
এই লক্ ডাউনে কৃষিখণ্ডতো পেলাইছে ব্যাপক প্ৰভাৱ ৷ আন এক প্ৰকাশিত বাতৰি অনুসৰি পঞ্জাৱ আৰু হাৰিয়ানাত কৃষিখণ্ডত নিয়োজিত প্ৰায় 10 লাখ শ্ৰমিকৰ অভাৱ তথা প্ৰযুক্তিগত বিকল্পৰ অভাৱে কৃষকসকলক ধান খেতিৰ পৰিৱৰ্তে বিকল্প খেতিৰ ওপৰত মনোনিৱেশ কৰিবলৈ বাধ্য কৰাইছে ৷ কিয়নো, খাদ্য শস্য উৎপাদনৰ বাবে সৰ্বাধিক প্ৰয়োজন হয় শ্ৰমিকৰ ৷ কিন্তু লক্ ডাউনৰ ফলত সহজলভ্য শ্ৰমিক ঘৰমুৱা হ’বলৈ বাধ্য হ’ল ৷ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শ্ৰমিক সংগঠনৰ সমীক্ষা মতে, 2011 বৰ্ষৰ পিয়ল অনুসৰি ভাৰতবৰ্ষত প্ৰায় 24 লাখ প্ৰব্ৰজনকাৰী শ্ৰমিকে কৃষিক্ষেত্ৰখনত নিয়োজিত হয় ৷
বজাৰৰ পুনৰ গঠন আৰু প্ৰব্ৰজনৰ ধাৰাঃ
লক্ ডাউনৰ সাম্প্ৰতিক স্থিতিয়ে ভাৰতবৰ্ষত শ্ৰমিকৰ প্ৰব্ৰজনৰ ধাৰাটোৰ লগতে বজাৰ পুনঃগঠনৰ বিষয়টোক অনিশ্চিত কৰিব ৷ বিশেষজ্ঞ সকলে প্ৰকাশ কৰা মতে লক্ ডাউন প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ পিছত প্ৰায়ভাগ প্ৰব্ৰজনকাৰী শ্ৰমিকে এটা নিৰ্দিষ্ট দুৰত্বত তথা নিৰাপদ স্থানত কম মজুৰি হ’লেও কাম কৰিবলৈ প্ৰস্তুত হ’ব ৷ ইপিনে, শ্ৰমিকৰ অভাৱৰ বাবে প্ৰভাৱিত হ’ব উৎপাদন খণ্ডসমূহ, যাৰ বাবে সামগ্ৰীৰ বজাৰ মূল্য বৃদ্ধি পোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে ৷ কিয়নো উৎপাদন খণ্ডই অধিক মজুৰীত স্থানীয় শ্ৰমিক নিয়োগ কৰিবলগীয়া হ’ব পাৰে ৷
লক্ ডাউনৰ পূৰ্বৰ স্থিতিঃ
লক্ ডাউন আৰম্ভ হোৱাৰ পূৰ্বেই দেশৰ নিবনুৱা সমস্যা অধিক হাৰত বৃদ্ধি পাইছিল ৷ কিন্তু সেই সময়ত সমালোচকসকলে পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল যে, শ্ৰম-মজুৰীৰ ক্ষেত্ৰখনত লক্ ডীউনে পৰিস্থিতি আৰু অধিক জটিল কৰি তুলিব ৷
Centre for Monitoring Indian Economy (CMIE) য়ে প্ৰকাশ কৰা তথ্য অনুসৰি 22 মাৰ্চৰ শেষৰ সপ্তাহৰ তুলনাত 26 এপ্ৰিলৰ তথ্য মতে দেশত শ্ৰমিকৰ অংশীদাৰত্ব তুলনা মূলকভাৱে হ্ৰাস পাইছে ৷ লক্ ডাউনৰ ঠিক আগে আগে 22 মাৰ্চৰ 42.6 শতাংশৰ বিপৰীতে 26 এপ্ৰিললৈ শ্ৰমিকৰ অংশীদাৰত্ব 35.4 শতাংশলৈ নিম্নগামী হয় ৷ এই তথ্যৰ হিচাপত লক্ ডাউনৰ সময়ত ভাৰতবৰ্ষত 72 মিলিয়ন লোক কৰ্মহীন হয় ৷
CMIE য়ে পুনৰ আঙুলিয়াই দিছে যে লক্ ডাউনে কেৱল 72 মিলিয়ন লোককে কৰ্মহীন কৰা নাই,ইয়াৰ উপৰিও আন 85 মিলিয়ন লোকক বিকল্প কৰ্মস্থানৰ সন্ধানৰ বাবে বাধ্য় কৰাইছে ৷
ভাৰতত শ্ৰমিকঃ
শ্ৰমিক সংস্থাৰ তথ্য মতে ভাৰতবৰ্ষৰ মুঠ 46.5 কোটি কৰ্ম শক্তিৰ ভিতৰত 12 কোটিয়ে হৈছে প্ৰব্ৰজনকাৰী শ্ৰমিক ৷ ইয়াৰে গ্ৰামাঞ্চলৰ 25 শতাংশ আৰু নগৰ অঞ্চলৰ 12 শতাংশ পৰিয়ালে হৈছে অস্থায়ী শ্ৰমিকৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল ৷ এওঁলোকৰ ভিতৰত নগৰাঞ্চলৰ 40 শতাংশ লোক নিয়মীয়া শ্ৰমিক যদিও তেওঁলোকৰ কৰ্ম সংস্থাপনৰ নিৰাপত্তা নাই ৷ নিয়মীয়া বেতনভোগী শ্ৰমিক সকলৰ নাই কোনো সামাজিক নিৰাপত্তাৰ লগতে স্বাস্থ্য সেৱাৰ নিৰাপত্তা ৷
Periodic Labour Force Survey (PLFS) ৰ 2017-18 বৰ্ষৰ ৰাষ্ট্ৰীয় তথ্য মতে দেশৰ 71 শতাংশ শ্ৰম শক্তিৰ নাই কোনো লিখিত চুক্তি, 54 শতাংশই নাপায় বেতনযুক্ত ছুটী আৰু গ্ৰামাঞ্চলৰ 57 শতাংশ তথা নগৰাঞ্চলৰ 80 শতাংশই দৈনিক 8 ঘণ্টাৰ অধিক কাম কৰিবলগীয়া হয় ৷ প্ৰতিবেদনত প্ৰকাশিত তথ্য মতে 52 শতাংশ শ্ৰম শক্তিয়ে হৈছে স্ব-নিয়োজিত ৷
লগতে চাওকঃ ভাৰতৰ COVID-19ৰ শেহতীয়া তথ্য !
