বিশ্বৰ শেহতীয়া ভূ-ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত ভাৰত-ৰাছিয়াৰ সম্পৰ্কই চাপৰ সৃষ্টি কৰিছে ৷ ভাৰত আৰু ৰাছিয়াই সুসম্পৰ্ক ৰক্ষা কৰি থকাৰ সময়তে ইউক্ৰেইন সংকটৰ পিচত আমেৰিকা-ৰাছিয়াৰ সংঘৰ্ষৰ ফলত বেইজিং-মস্কোৰ সম্পৰ্ক গভীৰ হয় ৷
ৰাছিয়াই চীনৰ সৈতে ‘‘ন’ লিমিটছ’’ অংশীদাৰিত্বৰ প্ৰতি নিজৰ বাধ্যবাধকতা আৰু নতুন দিল্লীৰ সৈতে ছয় দশকত গঢ় লৈ উঠা ভাৰতত নিজৰ প্ৰভাৱ সুৰক্ষিত কৰাৰ একেলগে থকা উদ্দেশ্যৰ মাজত জাম কৰি আছে ৷ ভৱিষ্যতে চীনৰ ওপৰত ৰাছিয়াৰ নিৰ্ভৰশীলতা হয়তো সম্পূৰ্ণ সামৰিক মিত্ৰতালৈ বৃদ্ধি পাব পাৰে, যিয়ে ভাৰত-ৰাছিয়াৰ সম্পৰ্কত বাধাৰ সৃষ্টি কৰিব ৷
তদুপৰি বিশেষজ্ঞসকলৰ মতে ভৱিষ্যতে ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত অধিক সীমা সংঘৰ্ষ বা পূৰ্ণাংগ যুদ্ধৰ সৃষ্টি হ’লে নতুন দিল্লীৰ সৈতে অংশীদাৰিত্ব বজাই ৰখাটো মস্কোৰ বাবে এক জটিল প্ৰত্যাহ্বান হ’ব । উক্ত পৰিস্থিতিৰ পটভূমিত প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ দুদিনীয়া ৰাছিয়া ভ্ৰমণে এটা স্পষ্ট সংকেত দিয়ে যে নতুন দিল্লী আৰু মস্কো দুয়োখনেই “বিশেষ আৰু বিশেষ সুবিধাপ্ৰাপ্ত কৌশলগত অংশীদাৰিত্ব”ৰ অবিৰত শক্তিশালী আৰু গভীৰতা বজাই ৰাখিব ৷
ব্যাপক ভূ-ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱ প্ৰদান কৰা ২২ সংখ্যক ভাৰত-ৰাছিয়া বাৰ্ষিক সন্মিলনত দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কৰ সকলো দিশৰ পৰ্যালোচনা কৰা হয় ৷ তদুপৰি বাণিজ্য, প্ৰতিৰক্ষা, শক্তি, পৰিবহণ আৰু সংযোগ, বাণিজ্য আৰু বিনিয়োগৰ দৰে খণ্ডত সহযোগিতা অধিক উন্নত কৰাৰ চিন্তা-চৰ্চা কৰা ৷ এই ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰো সহযোগিতা কথা আলোচনা কৰা হয় ৷
বৰ্তমান বায়ু, স্থল আৰু নৌসেনাৰ ৬০ৰ পৰা ৭০ শতাংশ অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ আৰু সঁজুলিৰ উৎপাদনৰ বাবে ৰাছিয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল । এইসমূহৰ ভিতৰত আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱস্থাসমূহৰ ভিতৰত আছে ৰাছিয়াত নিৰ্মিত টি-৯০ টেংক, মিগ-২৯-কে আৰু ছু-৩০-এম কে আই বিমান, কালাছনিকভ আক-২০৩ ৰাইফল, ‘ইগলা-এছ ভেৰী শ্বৰ্ট ৰেঞ্জ এয়াৰ ডিফেন্স চিষ্টেমছ’ (ভিশ্বোৰাড), কংকুৰছ এণ্টিটেংক গাইডেড মিছাইল, ভাৰতৰ মিগ-২৯ যুদ্ধ বিমান আৰু যৌথভাৱে উৎপাদিত ব্ৰাহমছ মিছাইলৰ ৰক্ষণাবেক্ষণৰ সুবিধা ।
উদাহৰণস্বৰূপে, ভাৰতীয় সেনাই এতিয়াও ৰাছিয়াত নিৰ্মিত ৩৭৪০ টা টেংকৰ ৯৭ শতাংশ টেংকৰ ওপৰত গভীৰভাৱে নিৰ্ভৰশীল ৷ 2024ৰ 7 জুলাইত ৰাছিয়াৰ কোম্পানী ৰষ্টেকে টি-৯০ টেংকৰ বাবে ভাৰতত উন্নত কৱচ বিন্ধিব পৰা ‘আম’ টেংক শ্বেল নিৰ্মাণৰ চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰে ৷ ৰাছিয়া-ভাৰত সন্মিলনত মোদী-পুটিনৰ আলোচনাৰ পিচত এই সহযোগিতাই গতি লাভ কৰিব আৰু মস্কোৱে মেক-ইন-ইণ্ডিয়াৰ অধীনত যৌথ উদ্যোগৰ জৰিয়তে স্পেয়াৰ পাৰ্টছ যোগানৰ সমস্যাসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিব৷
নতুন দিল্লী আৰু মস্কোৱে শক্তিখণ্ডত শক্তিশালী আৰু ব্যাপক সহযোগিতাৰ গুৰুত্বক “বিশেষ আৰু বিশেষ সুবিধাপ্ৰাপ্ত কৌশলগত অংশীদাৰিত্ব”ৰ এক উল্লেখযোগ্য স্তম্ভ হিচাপে পুনৰবাৰ উল্লেখ কৰে । আমেৰিকা আৰু মিত্ৰশক্তিয়ে ৰাছিয়াৰ খাৰুৱা তেলৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰাৰ পিচত যথেষ্ট ৰেহাই মূল্যত ৰাছিয়াৰ তেল ক্ৰয় কৰি নতুন দিল্লী লাভৱান হৈছে ৷
ইউক্ৰেইন যুদ্ধৰ পিচত ২০২১ চনত ২.৫ বিলিয়ন ডলাৰৰ পৰা ২০২৩ চনত ৪৬.৫ বিলিয়ন ডলাৰলৈ বৃদ্ধি পাইছে ৰাছিয়াৰ খাৰুৱা তেলৰ ভাৰতীয় আমদানি । শীৰ্ষ সন্মিলনত ২০২৩ চনত দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যৰ উল্লেখযোগ্য বৃদ্ধিৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে যিটো ২০২৫ চনৰ বাবে নিৰ্ধাৰণ কৰা দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যৰ লক্ষ্য ৩০ বিলিয়ন মাৰ্কিনৰ প্ৰায় দুগুণ ৷ তদুপৰি দুয়োখন দেশে ৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰা ব্যৱহাৰ কৰি দ্বিপাক্ষিক নিষ্পত্তি ব্যৱস্থাক প্ৰসাৰিত কৰাৰ বাবে একেলগে কাম কৰি যাবলৈ সন্মত হয় ।
আন্তঃগাঁথনিৰ ক্ষমতা বৃদ্ধিৰ বাবে মোদী আৰু পুটিনে চেন্নাই-ভ্লাডিভষ্টক (পূব সামুদ্ৰিক) কৰিড’ৰ আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় উত্তৰ-দক্ষিণ পৰিবহণ কৰিড’ৰ (আইএনএছটিচি)ৰ দৰে পৰিবহণ আৰু সংযোগ সম্প্ৰসাৰণৰ লগতে ৰাছিয়া আৰু ভাৰতৰ মাজত জাহাজ পৰিবহণৰ বিকাশৰ বাবে আগ্ৰহী । তেওঁলোকে উত্তৰ সাগৰীয় পথত সহযোগিতাৰ বাবে আই আৰ আই জি চি-টি ই চিৰ ভিতৰত এক যৌথ কৰ্মগোট আৰম্ভ কৰিব বিচাৰে । ইয়াৰ দ্বাৰা ৰাছিয়া আৰু ভাৰতৰ মাজত হাইড্ৰ’কাৰ্বন সম্পৰ্ক বৃদ্ধি পাব । জুন মাহৰ শেষ সপ্তাহত ৰাছিয়াই প্ৰথমবাৰৰ বাবে কয়লাভৰ্তি দুখন ৰে’ল ভাৰতলৈ প্ৰেৰণ কৰিছিল ইৰাণ হৈ ৰাছিয়াক ভাৰতৰ সৈতে সংযোগ কৰা INSTCৰ জৰিয়তে ।
নতুন দিল্লী আৰু মস্কো দুয়োৱেই সুদূৰ পূব আৰু ৰাছিয়াৰ আৰ্কটিক অঞ্চলত বাণিজ্য আৰু বিনিয়োগৰ সহযোগিতা তীব্ৰতৰ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয় । এই সন্দৰ্ভত তেওঁলোকে ২০২৪ -২০২৯ চনৰ বাবে ৰাছিয়াৰ সুদূৰ পূবত বাণিজ্য, অৰ্থনৈতিক আৰু বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰত-ৰাছিয়াৰ সহযোগিতাৰ কাৰ্যসূচীত স্বাক্ষৰ কৰাৰ লগতে ৰাছিয়াৰ আৰ্কটিক অঞ্চলত সহযোগিতা নীতিৰ কাৰ্যসূচীত স্বাক্ষৰ কৰাৰ বাবে মেপিং কৰি আছে বিশেষকৈ কৃষি, শক্তি, খনন, জনশক্তি, হীৰা, ঔষধ, সামুদ্ৰিক পৰিবহণ আদি খণ্ডত তেওঁলোকৰ মাজত অধিক সহযোগিতাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় কাঠামো প্ৰদান কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ।
নতুন দিল্লী আৰু মস্কোৰ বাবে বহুমেৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থাৰ উত্থানৰ কাৰণে ৰাষ্ট্ৰসংঘ, ব্ৰিকছ, জি-২০, পূব এছিয়া শীৰ্ষ সন্মিলন আৰু চাংহাই সহযোগিতা সংস্থাৰ দৰে বিভিন্ন বহুপক্ষীয় মঞ্চৰ জৰিয়তে তেওঁলোকৰ সংযোগৰ বাবে এক উমৈহতীয়া কৌশলগত যুক্তি ভাগ-বতৰা কৰি যাবলৈ সক্ষম হৈছিল (এছচিঅ’) জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, চাইবাৰ সুৰক্ষা, ড্ৰাগছ সৰবৰাহ, সীমা অতিক্ৰম কৰি সংগঠিত অপৰাধ, বিচ্ছিন্নতাবাদ আৰু সন্ত্ৰাসবাদ বিৰোধী আদি পাৰস্পৰিক চিন্তাৰ বিষয়সমূহত সহযোগিতা আৰু সহযোগিতা আগবঢ়াব ৷
ইয়াৰ উপৰিও দুয়োজন নেতাই বিভিন্ন আঞ্চলিক মঞ্চৰ ভিতৰত সহযোগিতা শক্তিশালী কৰাৰ গুৰুত্ব আলোকপাত কৰে ৷ ইয়াৰ ভিতৰত আছে এছিয়ান আঞ্চলিক নিৰাপত্তা মঞ্চ (এ আৰ এফ) আৰু এছিয়াৰ প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰীসকলৰ বৈঠক প্লাছ (এ ডি এম এম-প্লাছ)। ৰাছিয়াই ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ নিৰাপত্তা পৰিষদৰ ভাৰতৰ স্থায়ী সদস্যপদৰ প্ৰতি অদম্য সমৰ্থন নবীকৰণ কৰাৰ কথা দৃঢ়তাৰে প্ৰকাশ কৰে ৷
দুয়োগৰাকী নেতাই বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত সহযোগিতা, নাগৰিক পাৰমাণৱিক সহযোগিতা, মহাকাশত সহযোগিতা আৰু লগতে ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা উপদেষ্টা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা পৰিষদৰ পৰ্যায়ত পাৰস্পৰিক চিন্তাৰ দ্বিপাক্ষিক, আঞ্চলিক আৰু বিশ্বব্যাপী বিষয়সমূহৰ ওপৰত নিৰাপত্তা আলোচনাৰ গুৰুত্বৰ ওপৰতো আলোকপাত কৰে ।
পুটিন আৰু ছি জিনপিঙৰ মাজত সীমাহীন বন্ধুত্ব থকাৰ পিচতো পুটিনে বেইজিঙৰ পৰা কিছু দূৰত্ব বজাই ৰাখি আলিংগন আৰু সৰ্বোচ্চ অসামৰিক বঁটা প্ৰদানৰ জৰিয়তে মোদীৰ সৈতে বনহ’মি নিৰ্দিষ্ট কৰিছে ৷ ৰাছিয়াৰ বিশ্লেষকসকলৰ মতে, বেইজিঙত পুটিনৰ উত্তৰ কোৰিয়া ভ্ৰমণক সঠিকভাৱে গ্ৰহণ কৰা হোৱা নাছিল আৰু এতিয়া ভাৰতৰ সৈতে এই ভাৰসাম্যই নিশ্চিত কৰিছে যে মস্কো বেইজিঙৰ ওচৰত সম্পূৰ্ণৰূপে বশ নহয় ।
তদুপৰি আৰ্কটিক, মধ্য আৰু উত্তৰ-পূব এছিয়াত মস্কো আৰু বেইজিং দুয়োখন দেশৰ নিজস্ব স্বাৰ্থ আছে । নতুন দিল্লীৰ ক্ষেত্ৰত ৰাছিয়াৰ সৈতে নিজৰ সম্পৰ্ক এনেদৰে চম্ভালিব লাগিব যাতে ৰাছিয়াই নিজৰ বিৰোধী চীনৰ ওপৰত অত্যধিক নিৰ্ভৰশীল নহয় । ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতিত মস্কো যেন পূব আৰু পশ্চিমৰ মাজত বহল ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ কাৰ্যৰ অংশ ।
ৰাছিয়াত ভাৰতৰ প্ৰাক্তন ৰাষ্ট্ৰদূত তথা উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা উপদেষ্টা পংকজ সাৰণৰ মতে ৰাছিয়াৰ সৈতে ভাৰতৰ সৌহাৰ্দ্যতা মস্কো আৰু পশ্চিমৰ মাজত সম্ভাব্য আলোচক হিচাপে উপযোগী বুলি প্ৰমাণিত হ’ব পাৰে । লগতে কাৰ্নেগী মস্কো চেণ্টাৰৰ সঞ্চালক ডিমিট্ৰি ট্ৰেনিনে বিশ্বাস কৰে যে QUAD ৰ জৰিয়তে ভাৰতৰ সৈতে জড়িত আমেৰিকা আৰু জাপানৰ সৈতে ইউৰেছিয়ান আৰু ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় বিষয়সমূহৰ সৈতে কাৰ্যকৰীভাৱে মোকাবিলা কৰাত নতুন দিল্লীৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক গঢ়াটো মস্কোৰ বাবে উপযোগী ।
শীতল যুদ্ধৰ অন্ত পৰাত আমেৰিকা-ভাৰতৰ সহযোগিতাই শেহতীয়া বছৰবোৰত সৰ্বোচ্চ স্তৰত উপনীত হোৱাৰ পিচতো ৰাছিয়া এক জটিল অংশীদাৰ হৈয়েই আছে আৰু অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ লগতে শেহতীয়াকৈ ৰেহাই মূল্যত তেলৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ যোগানকাৰী হৈয়েই আছে । পশ্চিমীয়া শিবিৰত যোগদান কৰি পুটিনক পৃথক কৰিবলৈ ভাৰত সাজু নহয় বুলি মস্কোক স্পষ্ট কৰিবলৈ মোদীয়ে নিৰ্বাচনৰ পিচত প্ৰথমে দক্ষিণ এছিয়াৰ চুবুৰীয়া দেশলৈ প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে যোৱাৰ পৰম্পৰা ভংগ কৰিছিল । তদুপৰি ভাৰত আৰু ৰাছিয়াৰ মাজত থকা আটাইতকৈ শক্তিশালী বন্ধুত্বই পশ্চিম আৰু ৰাছিয়াৰ সংকটজনক পৰিস্থিতিত আলোচনা বা কথোপকথনত অংশ লোৱাৰ বাবে ভৱিষ্যতে উপযোগী হ’ব ।
