বিশেষ প্ৰতিবেদন, 6 জুলাই : প্ৰতিবছৰে জুলাইৰ প্ৰথম শনিবাৰে আন্তৰ্জাতিক সমবায় দিৱস পালন কৰা হয় । প্ৰথমবাৰৰ বাবে এই দিৱসটো ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ পৃষ্ঠপোষকতাত 2005 চনত উদযাপন কৰা হৈছিল ।
অৱশ্যে ইয়াৰ উৎপত্তিৰ বিষয়ে জানিবলৈ 1923 চনলৈ উভতি যাব লাগিব, যেতিয়া প্ৰথমবাৰৰ বাবে এই দিৱসটো আন্তৰ্জাতিক সমবায় আন্দোলন আৰু আন্তৰ্জাতিক সমবায় মিত্ৰজোঁটৰ দ্বাৰা উদযাপন কৰা হৈছিল । প্ৰতিবছৰে আন্তৰ্জাতিক সমবায় দিৱসৰ বিষয়বস্তু সমবায়ৰ প্ৰচাৰ আৰু উন্নয়ন সমিতিয়ে (Committee on the Promotion and Advancement of Cooperatives, COPAC) নিৰ্ধাৰণ কৰে । ইয়াত আন্তৰাষ্ট্ৰীয় শ্ৰমিক সংগঠনো (আই এল অ') সদস্য ।
আন্তৰ্জাতিক সমবায় দিৱসৰ পটভূমি
আন্তৰ্জাতিক সমবায় দিৱস হৈছে সমবায় আন্দোলনৰ বাৰ্ষিকী উদযাপন । 1923 চনৰ পৰা আন্তৰ্জাতিক সমবায় মিত্ৰজোঁটৰ দ্বাৰা ইয়াৰ উদযাপন হৈ আহিছে । অৱশ্যে 1995 চনৰ পৰা ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সৈতে একেলগে এই দিৱস উদযাপন কৰা হৈছে । সমবায়ে ইয়াৰ অন্তৰ্ভুক্ত সদস্যসকলৰ দ্বাৰা অনুমোদিত নীতিৰ জৰিয়তে সেই সম্প্ৰদায়ৰ বহনক্ষম বিকাশৰ বাবে কাম কৰে ।
সমবায়বোৰ আত্মসহায়ক, আত্ম-দায়বদ্ধতা, গণতন্ত্ৰ, সমতা, এমতা আৰু সংহতিৰ মূল্যবোধৰ ওপৰত আধাৰিত । সমবায়ত পুৰুষ আৰু মহিলাই নিৰ্বাচিত প্ৰতিনিধি হিচাপে কাম কৰে আৰু তেওঁলোক সদস্যপদৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ । সাধাৰণতে মূলধন হৈছে সমবায়ৰ উমৈহতীয়া সম্পত্তি ।
সমবায়ৰ সদস্যসকলে তেওঁলোকৰ সেৱা ব্যৱহাৰ কৰে আৰু লিংগ, সামাজিক, বৰ্ণগত, ৰাজনৈতিক বা ধৰ্মীয় বৈষম্য অবিহনে সদস্যপদৰ দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰিবলৈ ইচ্ছুক । সমবায় হৈছে উমৈহতীয়া অৰ্থনৈতিক, সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ বাবে স্বেচ্ছাই একত্ৰিত হোৱা ব্যক্তিসকলৰ এক সংগঠন ।
সমবায় আন্দোলনৰ ইতিহাস
1844 চনত ৰোচডেল পাঅ'নিয়াৰ্ছে ইংলেণ্ডৰ লঙ্কাছায়াৰত আধুনিক সমবায় আন্দোলন প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল । ইয়াৰ উদ্দেশ্য আছিল সম্প্ৰদায়ক লাভান্বিত কৰিবলৈ যিকোনো অতিৰিক্ত সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ কৰি নিম্ন মানৰ আৰু ভেজাল খাদ্য আৰু ব্যৱস্থাৰ বাবে এক সুলভ বিকল্প প্ৰদান কৰা । তেতিয়াৰে পৰা সমবায় আন্দোলনে বিকাশ লাভ কৰিছে আৰু সমগ্ৰ বিশ্বতে প্ৰসাৰিত হৈ অৰ্থনীতিৰ সকলো ক্ষেত্ৰকে সামৰি লৈছে ।
সমবায় দিৱস, 2024ৰ বিষয়বস্তু
এই বছৰৰ আন্তৰ্জাতিক সমবায় দিৱসৰ বিষয়বস্তু হৈছে- ‘‘সকলোৰে বাবে এক উন্নত ভৱিষ্যত গঢ়ি তোলাৰ বাবে সমবায়’’ ।
বহনক্ষম উন্নয়নৰ বাবে 2030 কাৰ্যসূচী
সমবায়বোৰ হৈছে লিংগ সমতা গঢ়াৰ বাবে আদৰ্শ ব্যৱস্থা : সমবায় আৰ্হিটো মহিলাৰ অৰ্থনৈতিক অংশগ্ৰহণক তিনিটা মুখ্য উপায়েৰে আগুৱাই নিয়াৰ বাবে উপযুক্ত । সেইকেইটা হৈছে নিযুক্তি আৰু কামৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ বৃদ্ধি কৰা, অৰ্থনৈতিক গণতন্ত্ৰ আৰু সংস্থাগতভাৱে সক্ষম কৰা আৰু নেতৃত্ব আৰু ব্যৱস্থাপনা অভিজ্ঞতা বৃদ্ধি কৰা ।
সমবায় হৈছে এনে স্থান, য'ত মহিলাসকলে তেওঁলোকৰ নিজৰ কামৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰিব পাৰে আৰু অৰ্থনৈতিক বৰ্জন অতিক্ৰম কৰিব পাৰে । উদাহৰণ স্বৰূপে, অনানুষ্ঠানিক অৰ্থনীতিত জীৱিকা অৰ্জন কৰা মহিলা, যেনে গৃহ-ভিত্তিক শ্ৰমিক, ঘৰুৱা শ্ৰমিক আৰু চাফাই কৰ্মীয়ে প্ৰায়ে তেওঁলোকৰ জীৱিকা উন্নত কৰিবলৈ, সামগ্ৰী, বজাৰ আৰু সেৱালৈ (যেনে বীমা) তেওঁলোকৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ বৃদ্ধি কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকৰ সামূহিক প্ৰচেষ্টাৰ জৰিয়তে কাম কৰাৰ প্ৰচেষ্টাত ব্ৰতী হ'বলৈ সমবায় আৰ্হিৰ জৰিয়তে একত্ৰিত হোৱাটো বাছি লয় ।
এনেদৰে সমবায়বোৰে অনানুষ্ঠানিক অৰ্থনীতিত মহিলাসকলক তেওঁলোকৰ উপাৰ্জন স্থিৰ কৰি আৰু তেওঁলোকৰ কামৰ পৰিস্থিতি উন্নত কৰি আনুষ্ঠানিক অৰ্থনীতিলৈ পৰিৱৰ্তন কৰাৰ বাবে কেইবাটাও পথ প্ৰদান কৰিছে ।
দৰিদ্ৰতা হ্ৰাসত সমবায়ৰ ভূমিকা
দৰিদ্ৰতা দূৰ কৰিবলৈ আৰু মানুহৰ জীৱনক সন্মানজনক কৰিবৰ বাবে সমবায়বোৰক মানৱ-কেন্দ্ৰিক ব্যৱসায় হিচাপে অনন্যভাৱে স্থাপন কৰা হৈছে । ই ইয়াৰ সদস্যসকলৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিবলৈ সদায় বদ্ধপৰিকৰ । দৰিদ্ৰতা নিৰ্মূলৰ ক্ষেত্ৰত অৱদানত সমবায়বোৰে মানুহক প্ৰত্যক্ষ মজুৰি নিযুক্তি, সদস্যসকলক স্ব-নিযুক্তি আৰু তেওঁলোকৰ উপাৰ্জন সৃষ্টিকাৰী কাৰ্যকলাপৰ জৰিয়তে পৰোক্ষ নিযুক্তি প্ৰদান কৰি উপাৰ্জনৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰে ।
ভাৰতত সমবায় আন্দোলন
ভাৰতত 19 শতিকাৰ অন্তিম ত্ৰৈমাসিকত কৃষকসকলক সুদখোৰৰ কবলৰ পৰা সকাহ দিয়াৰ প্ৰচেষ্টাত সমবায়ৰ উৎপত্তি হৈছিল । সমবায় আন্দোলনটো ভাৰতত ৰাজ্যিক নীতি হিচাপে প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল আৰু আৰম্ভণি সমবায় সমিতি আইন, 1904 প্ৰণয়নৰ বাবে হৈছিল । স্বাধীনতাৰ পূৰ্বৰ যুগত এই আন্দোলন বিকাশৰ বিভিন্ন পৰ্যায়ৰ মাজেৰে পাৰ হৈ গৈছে আৰু বহু উত্থান-পতন দেখা গৈছে ।
1947 চনত স্বাধীনতাৰ আৰম্ভণি আৰু পৰিকল্পিত অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ আগমনে সমবায়সমূহৰ বাবে এক নতুন যুগৰ সূচনা কৰিছিল । সমবায়ক পৰিকল্পিত অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ এক আহিলা হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল ।
প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী পণ্ডিত জৱাহৰলাল নেহৰু সমবায়ৰ এগৰাকী মুখ্য সমৰ্থক আছিল আৰু তেওঁ সমবায়ৰ জৰিয়তে দেশত জাগৰণ আনিবলৈ পৰিকল্পনা কৰিছিল । সেয়ে পঞ্চম বাৰ্ষিক পৰিকল্পনাত কৃষিখণ্ডক সৰ্বাধিক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হৈছিল আৰু ইয়াৰ ফলস্বৰূপে সমবায়বোৰে বিভিন্ন খণ্ডত বৃহৎ সম্প্ৰসাৰণ ঘটাইছিল ।
দেশৰ 29 টা বিভিন্ন খণ্ডত প্ৰায় 8,02,639 খন সমবায় সমিতি আছে । ইয়াৰে ভিতৰত গুজৰাট, অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ আৰু ঝাৰখণ্ডৰ সমবায় সমিতিৰ সংখ্যা ক্ৰমান্বয়ে 81307, 17659 আৰু 11448 । 2021 চনৰ 6 জুলাইত প্ৰতিষ্ঠাৰে পৰা সমবায় মন্ত্ৰণালয়ে ‘‘সাহাকাৰ-সে-সমৃদ্ধি’’ৰ দৃষ্টিভংগী উপলব্ধি কৰিবলৈ আৰু দেশৰ প্ৰাথমিক স্তৰৰ পৰা শীৰ্ষ পৰ্যায়ৰ সমবায়লৈকে সমবায় আন্দোলন শক্তিশালী আৰু গভীৰ কৰাৰ বাবে 54 টা পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে ।
বৰ্তমান ভাৰতীয় সমবায় ব্যৱস্থা সমগ্ৰ বিশ্বৰ ভিতৰতে অন্যতম বৃহৎ । এইটো এটা শক্তিশালী স্তম্ভ, যাৰ ওপৰত কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক খণ্ডবিলাক বিকশিত হৈ আছে । সমবায়সমূহে ভাৰতৰ অৰ্থনীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে ।
গ্ৰাম্য ভাৰতত 98 শতাংশক সামৰি লৈ সমবায়বোৰ হৈছে গ্ৰাম্য অৰ্থনীতিৰ মুখ্য আধাৰ, যিয়ে মানুহৰ বাবে বহনক্ষম জীৱিকা আৰু উপাৰ্জন নিশ্চিত কৰে । কৃষি, দুগ্ধজাত সামগ্ৰী, বনাঞ্চল, মীনপালন, ঋণ আৰু বেংকিং, গৃহ আৰু নিৰ্মাণকে ধৰি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত থকা সমবায়সমূহে কৃষক, মহিলা, যুৱ, দৰিদ্ৰ আৰু উপেক্ষিত লোকসকলকে ধৰি সমাজৰ বিশাল অংশক সেৱা আগবঢ়ায় ।
ভাৰতীয় সমবায় আন্দোলন উন্নয়নমূলক সমস্যা সমাধান আৰু আনুষ্ঠানিক আৰু অনানুষ্ঠানিক দুয়ো প্ৰকাৰৰ অৰ্থনীতিত সাধাৰণ পুৰুষ আৰু মহিলাক শক্তিশালী কৰিবলৈ প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ ।
