নিউজ ডেস্ক, ১০ এপ্ৰিল: বিদেশী মুদ্ৰাৰ আদান-প্ৰদান প্ৰাথমিক মানৱ সভ্যতা তথা বাণিজ্যিক পথ আৰু বাণিজ্যৰ আগমনৰ পৰাই আৰম্ভ হয় । ১৯৫০ চনত সংযুক্ত আৰব আমিৰশ্বাহী, কুৱেইট, বাহৰেইন, ওমান, কাটাৰ আদি দেশত ভাৰতীয় টকাক আইনী নিবিদা হিচাপে বহুলভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল । কিন্তু ১৯৬৬ চনৰ ভিতৰত ভাৰতৰ মুদ্ৰাৰ বিমুদ্ৰাকৰণৰ ফলত ভাৰতীয় টকাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰিবলৈ এই দেশসমূহত সাৰ্বভৌম মুদ্ৰাৰ প্ৰচলন হয় ।
দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ শেষৰ পৰা ১৯৭১ চনৰ আগষ্টলৈকে আমেৰিকান ডলাৰ আৰু ষ্টাৰলিং পাউণ্ড আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰধান মুদ্ৰা আছিল । ১৯৭১ চনৰ ১৫ আগষ্টত ৰাষ্ট্ৰপতি নিক্সনে আমেৰিকান ডলাৰক গোল্ডৰ সৈতে ডি-লিংকিং কৰাৰ কথা ঘোষণা কৰে । ডলাৰৰ সৈতে সোণৰ সংযোগ বিচ্ছিন্ন হোৱাৰ পিছত লাহে লাহে কিন্তু ক্ৰমাগতভাৱে জাৰ্মান মাৰ্ক আৰু জাপানীজ য়েনেও তেতিয়াৰ আগশাৰীৰ মুদ্ৰা ইউ এছ ডলাৰ আৰু ব্ৰিটিছ পাউণ্ডৰ সৈতে প্ৰতিযোগিতাত অৱতীৰ্ণ হ’বলৈ আৰম্ভ কৰে ।
১৯৭৪ চনৰ পেট্ৰ'লিয়াম সংকটে মুদ্ৰাৰ সমস্যা আৰু অধিক ভয়াৱহ কৰি তুলিছিল । বহু দেশে মুদ্ৰাৰ ভাসমান আৰু প্ৰতিযোগিতামূলক বিভাজনৰ আশ্ৰয় লৈছিল । আৰ বি আইয়ে ১৯৯৪ চনত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ সৈতে জড়িত চলিত একাউণ্ট লেনদেনত ভাৰতীয় টকা সম্পূৰ্ণৰূপে পৰিৱৰ্তনযোগ্য কৰি তুলিছিল ।
সম্পূৰ্ণ পৰিৱৰ্তনশীলতাৰ অৰ্থ হ’ল কেন্দ্ৰীয় কৰ্তৃপক্ষৰ কোনো পূৰ্ব অনুমোদন অবিহনে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰত ভাৰতীয় টকা বিনিময় কৰি যিকোনো বিদেশী মুদ্ৰা ক্ৰয় কৰিব পাৰি ।
টকাৰ আন্তৰ্জাতিককৰণে ভাৰতৰ ভূ-ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰিব পাৰে । ই অন্য দেশৰ সৈতে অৰ্থনৈতিক সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰিব পাৰে, দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যিক চুক্তিৰ সুবিধা প্ৰদান কৰিব পাৰে, কূটনৈতিক সম্পৰ্কক প্ৰসাৰিত কৰিব পাৰে । ট্ৰিফিনৰ দ্বিধাদ্বন্দ্ব ভাৰতৰ ঘৰুৱা অৰ্থনীতিৰ স্থিতিশীলতা বজাই ৰখা আৰু টকাৰ বিশ্বব্যাপী চাহিদা পূৰণৰ মাজৰ সংঘাত হিচাপে প্ৰকাশ পাব পাৰে ।
এই বিৰোধী দাবীসমূহৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰাটো দেশৰ অৰ্থনৈতিক স্থিতিশীলতাত বিৰূপ প্ৰভাৱ নেপেলোৱাকৈ টকাক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰা হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ প্ৰক্ৰিয়াত এক প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে । ইয়াত এখন দেশৰ ঘৰুৱা মুদ্ৰানীতিৰ লক্ষ্য আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংৰক্ষিত মুদ্ৰা ইছ্যুকাৰী হিচাপে ইয়াৰ ভূমিকাৰ মাজৰ সংঘাতৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে ।
বিশ্বৰ সকলো ঠাইতে ডলাৰ একমাত্ৰ গ্ৰহণযোগ্য মুদ্ৰা হোৱাৰ বাবে এছিয়াৰ বজাৰসমূহে আমেৰিকান ডলাৰৰ কাৰ্যকৰী বিকল্প হিচাপে অন্য মুদ্ৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত ইয়াৰ গুৰুত্ব আৰু শক্তিশালীকৰণ অবিৰত ।
১ জুন, ২০২৩ তাৰিখে দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ কেপ টাউনত অনুষ্ঠিত বৈঠকৰ পিচত প্ৰকাশিত (ব্ৰাজিল, ৰাছিয়া, ভাৰত, চীন আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকা) ব্ৰিকছ বৈদেশিক পৰিক্ৰমা আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক দপ্তৰৰৰ মন্ত্ৰীসকলৰ যুটীয়া বিবৃতিত ইয়াৰ সদস্যসকলৰ লগতে তেওঁলোকৰ বাণিজ্যিক অংশীদাৰসকলৰ মাজত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য আৰু বিত্তীয় লেনদেনত স্থানীয় মুদ্ৰাৰ ব্যৱহাৰত উদগনি দিয়াৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়।
আই এম এফে চীনৰ আৰ এম বি (ৰেনমিনবি)ৰ সমান্তৰালভাৱে ভাৰতীয় টকা (আই এন আৰ)ক সম্ভাৱ্য আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰা হিচাপে চিনাক্ত কৰে । গ্ৰহণযোগ্য আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰাৰ অৰ্থ হ’ল ভাৰতীয় টকাক আৱাসী আৰু অনাবাসীসকলৰ লেনদেনত আৰু বিশ্ব বাণিজ্যৰ বাবে সংৰক্ষিত মুদ্ৰা হিচাপে মুক্তভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব ।
সকলো ৰপ্তানি আৰু আমদানি লেনদেন ভাৰতীয় টকাত চালান কৰিব লাগিব । ইয়াৰ দ্বাৰা মূলধনী-একাউণ্ট লেনদেনৰ সুবিধাও কৰা হ’ব । ভাৰতীয় টকাৰ আন্তৰ্জাতিককৰণৰ সুফল একাধিক ।
৫ জুলাই, ২০২৩ তাৰিখে, ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ (আৰবিআই) আন্তঃ-বিভাগীয় গোটে (আইডিজি) ভাৰতৰ মুদ্ৰা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ বাবে এক ৰোডমেপ উপস্থাপন কৰে । ভাৰতে মূলধন-একাউণ্ট লেনদেনবোৰো সক্ষম কৰিছে, যেনে কৰ্প'ৰেট প্ৰতিষ্ঠানবোৰক বাহ্যিক বাণিজ্যিক ঋণ আৰু মচলা বণ্ডৰ জৰিয়তে সম্পদ সংগ্ৰহ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া (ভাৰতৰ বাহিৰৰ ভাৰতীয় প্ৰতিষ্ঠানবোৰে জাৰী কৰা টকা-নিৰ্ধাৰিত বণ্ড)।
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য নিষ্পত্তিৰ বাবে টকাৰ তাৎপৰ্যই ২০২২ চনৰ জুলাই মাহৰ আৰ বি আইৰ আঁচনিৰ জৰিয়তে অধিক মনোযোগ লাভ কৰিছিল, ভাৰতীয় বণ্ড বজাৰত উদ্বৃত্ত টকা বিনিয়োগৰ নমনীয়তাকে ধৰি অধিক ব্যাপক কাঠামো সৃষ্টি কৰি বহিঃবাণিজ্যৰ টকা নিষ্পত্তিৰ অনুমতি দিছিল । ছোভিয়েট কমিউনিষ্ট যুগত ভাৰতৰ এটা নিৰ্দিষ্ট টকা-ৰাবলৰ সম্পৰ্ক আছিল ।
ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ বিভাজনৰ পিচত সেই সম্পৰ্ক পৰিত্যাগ কৰা হৈছিল । ২০২২ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত ভাৰতে আৰ বি আইৰ দ্বাৰা আৰম্ভ কৰা ভাৰতীয় টকাৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য নিষ্পত্তি (আই এন আৰ) ব্যৱস্থাৰ অংশ হিচাপে ৰাছিয়াৰ সৈতে টকাৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ প্ৰথম নিষ্পত্তিৰ পথ প্ৰদৰ্শক হয় । এই মাইলৰ খুঁটিৰ লেনদেনে খাৰুৱা তেল আমদানিৰ ওপৰত আনুমানিক ৩০ বিলিয়ন ডলাৰৰ ডলাৰৰ বহিঃপ্ৰবাহ ৰাহি কৰাৰ কথা ।
তেল ৰপ্তানিকাৰী দেশ বা ভাৰতৰ বাণিজ্যঘাটি থকা দেশবোৰৰ সৈতে ভাৰতীয় টকাত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য লেনদেনৰ চালান আৰু নিষ্পত্তিৰ ফলত ভাৰতৰ চলিত একাউণ্ট ঘাটি (চিএডি) হ্ৰাস হ'ব আৰু বৃহৎ বৈদেশিক মুদ্ৰা সঞ্চয় বজাই ৰখাৰ বোজা হ্ৰাস হ'ব । ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেঙ্কে 22 খন দেশৰ বেংকক ভাৰতীয় টকাত পৰিশোধ নিষ্পত্তি কৰাৰ বাবে বিশেষ ভষ্ট্ৰো টকা একাউণ্ট (এছভিআৰএ) খোলাৰ অনুমতি দিছিল ।
এই পদক্ষেপে ভাৰতীয় ব্যৱসায়ীসকলক সকলো আমদানিৰ বাবে টকাত পৰিশোধ কৰাত সহায় কৰিব, আনহাতে ভাৰতীয় ৰপ্তানিকৰ্তাসকলক নিৰ্ধাৰিত ভষ্ট্ৰো একাউণ্টৰ বেলেন্সৰ পৰা পৰিশোধ কৰা হ'ব ।
ভাৰত আৰু ইৰাণৰ মাজত ভাৰতীয় টকা ব্যৱহাৰ কৰি যোগ্য বাণিজ্যিক লেনদেন কৰিবলৈ চুক্তি স্বাক্ষৰিত হয় । ভাৰত আৰু ইৰাণৰ মাজত দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যিক ধন পৰিশোধৰ ব্যৱস্থা (২০১৮) অনুসৰি ইৰাণৰ বেংকৰ ভাৰতীয় টকাৰ ভষ্ট্ৰো একাউণ্টত ভাৰতীয় আমদানিকাৰকসকলে ইৰাণৰ সত্তাসমূহৰ পৰা সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ যোগানৰ বাবে প্ৰদান কৰিবলগীয়া চালানৰ বিপৰীতে ভাৰতীয় টকাত ১০০ শতাংশ জমা কৰে ।
কিউবা আৰু লাক্সেমবাৰ্গেও টকা ভিত্তিক বাণিজ্যিক নিষ্পত্তিৰ প্ৰতি আগ্ৰহী । কিন্তু ভাৰত বহুলাংশে নিকা আমদানিকাৰক আৰু ডলাৰৰ বিপৰীতে ভাৰতীয় টকাৰ মূল্য ঐতিহাসিকভাৱে হ্ৰাস পাই আহিছে । ভাৰতীয় টকা কিছু পৰিমাণে ছিংগাপুৰ, মালয়েছিয়া, ইণ্ডোনেছিয়া, হংকং, শ্ৰীলংকা, সংযুক্ত আৰব আমিৰশ্বাহী (ইউ এ ই), কুৱেইট, ওমান, কাটাৰ আৰু যুক্তৰাজ্য আদি দেশত গ্ৰহণ কৰা হয় ।
নেপাল, ভূটান আৰু মালয়েছিয়াৰ কেন্দ্ৰীয় বেংকবোৰেও ভাৰত চৰকাৰৰ চিকিউৰিটি আৰু ট্ৰেজাৰী বিল ৰাখে । যিকোনো বেলেন্স-অফ-পেমেণ্ট সমস্যাৰ ক্ষেত্ৰত সমৰ্থনৰ বেকষ্টপ লাইন হিচাপে ভাৰতত বৰ্তমান জাপানৰ সৈতে 75 বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰ লৈকে দ্বিপাক্ষিক অদল-বদল ব্যৱস্থা (বিএছএ) আছে ।
দ্বিপাক্ষিক মুদ্ৰা শ্বেপৰ ব্যৱস্থাই বাণিজ্যিক লেনদেন নিষ্পত্তিৰ বাবে আমেৰিকান ডলাৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰাৰ বাবে ব্লুপ্ৰিণ্ট প্ৰদান কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত বিনিময় হাৰৰ স্থিতিশীলতা আৰু লিকুইডিটিৰ মিল কম হয় । আইডিজিৰ প্ৰতিবেদনত উল্লেখ কৰা অনুসৰি ভাৰতক এক মানক পদ্ধতিৰ প্ৰয়োজন আৰু স্থানীয় মুদ্ৰা নিষ্পত্তি, শ্বেপ আৰু লাইন অৱ ক্ৰেডিট (এলচি)ৰ বাবে আগ্ৰহী কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ সৈতে জড়িত হ’বলৈ সাজু হ’ব লাগিব ।
ইয়াৰ উপৰিও আৰ বি আইয়ে ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় পেমেণ্ট কৰ্প’ৰেশ্যন (এন পি চি আই)ৰ সহযোগত ৰেমিটেন্সকে ধৰি সীমা অতিক্ৰম কৰি লেনদেনৰ সুবিধাৰ বাবে ইউ পি আই ব্যৱস্থাৰ বিশ্বব্যাপী প্ৰসাৰ বৃদ্ধিৰ বাবে ন্যায়িক অধিকাৰক্ষেত্ৰসমূহৰ সৈতে যোগাযোগ কৰিছে । ভাৰতৰ খুচুৰা পেমেণ্ট ব্যৱস্থা ইউনিফাইড পেমেণ্টছ ইন্টাৰফেচ আৰু ছিংগাপুৰৰ সমতুল্য নেটৱৰ্ক পেনাউ ২০২৩ চনৰ ২১ ফেব্ৰুৱাৰীত একত্ৰিত কৰা হৈছিল ।
এই সংযোগে দুয়োখন দেশৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলক সীমা অতিক্ৰম কৰি দ্ৰুত আৰু অধিক খৰচী ৰেমিটেন্সৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে । একেদৰে ২০২৩ চনৰ ১৫ জুলাইত আৰ বি আইয়ে ভাৰত আৰু ইউ এ ইৰ মাজত সীমা অতিক্ৰম কৰি লেনদেনৰ বাবে স্থানীয় মুদ্ৰা ব্যৱহাৰৰ কাঠামো স্থাপনৰ বাবে বুজাবুজি চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰে ।
আইডিজিয়ে কল্পনা কৰা বহল উদ্দেশ্যটো হ’ল যে, যিহেতু পেমেণ্ট ব্যৱস্থাটো সীমা অতিক্ৰম কৰি বাণিজ্যিক লেনদেনৰ বাবে লিভাৰেজ কৰা হয়, সেয়েহে ই শেষত একে ধৰণৰ ৰেখাৰে ভাৰতীয় ক্লিয়াৰিং ব্যৱস্থা (আইচিএছ)ৰ বিকাশ সাধন কৰে ।
এছিয়ান ক্লিয়াৰিং ইউনিয়নে (এচিইউ) এচিইউৰ লেনদেন নিষ্পত্তিৰ বাবে সদস্যসকলৰ স্থানীয় মুদ্ৰা ব্যৱহাৰ কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল, যাৰ ফলত ভাৰতীয় টকাক নিষ্পত্তিৰ অন্যতম মুদ্ৰা হিচাপে অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ ধাৰণাটো উত্থাপন কৰা হৈছিল । এচিইউৰ প্ৰস্তাৱিত সম্প্ৰসাৰণে অধিক দেশক সামৰি এই প্ৰক্ৰিয়াটোক আগুৱাই নিব, যাৰ ফলত এচিইউ ব্যৱস্থাৰ ভৌগোলিক প্ৰসাৰতা বৃদ্ধি পাব ।
যদি ভাৰতৰ অন্য এ চি ইউ দেশৰ সৈতে বাণিজ্যিক উদ্বৃত্ত থাকে তেন্তে সেই আন দেশসমূহৰ মুদ্ৰা অধিগ্ৰহণ কৰে, যিবোৰ নিজ নিজ দেশৰ বিত্তীয় বজাৰত নিয়োজিত হ’ব পাৰে ।
এই সকলোবোৰে হয়তো ডলাৰৰ আধিপত্যক প্ৰত্যাহ্বান জনাব নোৱাৰে কিন্তু ভাৰতৰ ক্ৰমবৰ্ধমান ভূ-ৰাজনৈতিক লিভাৰেজ আৰু সম্ভাৱ্য অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিয়ে, যিটো কেইবাটাও আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাই প্ৰকল্প কৰিছে, আগন্তুক বছৰবোৰত ভাৰতীয় টকাক নিশ্চিতভাৱে এক গ্ৰহণযোগ্য আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰা কৰি তুলিব।
বিত্তীয় ঘাটি, মুদ্ৰাস্ফীতিৰ হাৰ, বেংকিং অকাৰ্যক্ষম সম্পত্তি হ্ৰাস কৰাকে ধৰি তাৰাপুৰ সমিতিৰ পৰামৰ্শসমূহ টকাৰ আন্তৰ্জাতিককৰণৰ দিশত এক প্ৰাথমিক পদক্ষেপ হিচাপে গ্ৰহণ কৰা উচিত । লগতে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাসমূহত টকাক চৰকাৰী মুদ্ৰা হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ পোষকতা কৰিলে ইয়াৰ প্ৰফাইল আৰু গ্ৰহণযোগ্যতা বৃদ্ধি পাব ।
শ্ৰীলংকাৰ দৰেই ভাৰতেও ডলাৰৰ দৰে সংৰক্ষিত মুদ্ৰাৰ আশ্ৰয় নোলোৱাকৈ টকাত বাণিজ্য আৰু বিনিয়োগৰ লেনদেন নিষ্পত্তি কৰিবলৈ অনুমতি দিব লাগিব । ভাৰতে আস্থাত প্ৰভাৱ পেলাব পৰা বিমুদ্ৰাকৰণ বা বিমুদ্ৰাকৰণৰ দৰে হঠাৎ বা কঠোৰ পৰিৱৰ্তন পৰিহাৰ কৰা উচিত । একে সময়তে নোট আৰু মুদ্ৰাৰ সামঞ্জস্যপূৰ্ণ আৰু ভৱিষ্যদ্বাণীযোগ্য জাৰি/উদ্ধাৰ নিশ্চিত কৰিব ।
লগতে পঢ়ক: ১০ গ্ৰামত সোণৰ মৃল্য় ৭১,৭০০ টকাৰে নতুন অভিলেখ - Gold price record
