বিশেষ প্ৰতিবেদন, ১৭ জুন : প্ৰতি বছৰে ১৭ জুনৰ দিনটোত বিশ্ব মৰুভূমিকৰণ আৰু খৰাং বিৰোধী দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয় । মৰুভূমিকৰণ প্ৰতিৰোধৰ বাবে বন-আধাৰিত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সন্মিলনৰ ৩০ সংখ্যক বৰ্ষপূৰ্তি উদযাপন কৰা হৈছে । যি ভূমি ব্যৱস্থাপনা আৰু খৰাঙৰ ওপৰত একমাত্ৰ আইনীভাৱে বাধ্যতামূলক আন্তৰ্জাতিক চুক্তি; জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ সৈতে তিনিটা ৰিঅ' সন্মিলনৰ অন্যতম ।
মৰুভূমিকৰণ আৰু খৰাং দিৱস : ১৯৯৪ চনত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সাধাৰণ সভাই আনুষ্ঠানিকভাৱে ঘোষণা কৰা (এ/আৰইএছ/৪৯/১১৫), মৰুভূমিকৰণ আৰু খৰাং বিৰোধী দিৱসৰ উদ্দেশ্যবোৰ হৈছে :
- মৰুভূমিকৰণ, ভূমিৰ অৱক্ষয় আৰু খৰাঙৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বিষয়বোৰৰ বিষয়ে জনসজাগতা বৃদ্ধি কৰা
- মৰুভূমিকৰণ প্ৰতিৰোধ কৰিবলৈ আৰু তীব্ৰ খৰাং প্ৰতিৰোধ কৰিবলৈ মানৱকেন্দ্ৰিক সমাধান প্ৰদৰ্শন কৰা
- মৰুভূমিকৰণৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সন্মিলনৰ ৰূপায়ণ শক্তিশালী কৰা
২০২৪ ৰ বিষয়বস্তু :
এই বছৰৰ মৰুভূমিকৰণ আৰু খৰাং বিৰোধী দিৱসৰ বাবে বাছনি কৰা বিষয়বস্তু - "ভূমিৰ বাবে সংযুক্ত: আমাৰ উত্তৰাধিকাৰী । আমাৰ ভৱিষ্যত ।" – বহনক্ষম ভূমি পৰিচালনাৰ সমৰ্থনত সমাজৰ সকলো অংশক একত্ৰিত কৰিব বিচাৰে ।
মৰুভূমিকৰণ কি ?
মৰুভূমিকৰণ হৈছে এক প্ৰকাৰৰ ভূমি অৱক্ষয় য'ত তুলনামূলকভাৱে শুষ্ক ভূমি এলেকা অধিক শুষ্ক হৈ পৰে, সাধাৰণতে ইয়াৰ বন্যপ্ৰাণী আৰু গছ-গছনিৰ শৰীৰৰ পানী হ্ৰাস হয় । এয়া বিভিন্ন কাৰকৰ ফলাফল, যেনে জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আৰু মানৱ কাৰ্যকলাপ ।
মৰুভূমিকৰণ আৰু খৰাঙৰ প্ৰভাৱ
২০১৫-২০১৯ বৰ্ষৰ পৰা মৰুভূমিকৰণৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সন্মিলনৰ (UNCCD) তথ্য অনুসৰি, বিশ্বই প্ৰতি বছৰে কমেও ১০০ নিযুত হেক্টৰ সাৰুৱা আৰু উৎপাদনশীল ভূমি হেৰুৱাইছে ।
মৰুভূমিকৰণ, ভূমিৰ অৱক্ষয় আৰু খৰাং হৈছে আমাৰ সময়ৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ পাৰিপাৰ্শ্বিক প্ৰত্যাহ্বানবোৰৰ ভিতৰত বিশ্বব্যাপী সকলো ভূমিৰ ৪০ শতাংশ ইতিমধ্যে অৱনমিত বুলি গণ্য কৰা হৈছে ।
জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ফলত অনিয়মীয়া আৰু অত্যাধিক বতৰ পৰিৱৰ্তন বৃদ্ধি হোৱাৰ ফলত মৰুভূমিকৰণ আৰু খৰাং পৰিস্থিতি অৱনমিত হৈছে, যাৰ ফলত প্ৰতি বছৰে লাখ লাখ লোক স্থানচ্যুত হোৱাৰ আশংকা আছে ।
এক অনিশ্চিত ভৱিষ্যতৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ সিদ্ধান্ত লওঁতাসকলে ভূমি পৰিচালনাৰ বাবে অধিক বহনক্ষম দৃষ্টিভংগীৰ অংশ হিচাপে স্থিতিস্থাপক জল ব্যৱস্থাপনা কৌশল আৰু প্ৰযুক্তি গ্ৰহণ কৰিব লাগিব ।
ভূমিয়ে আমাৰ জীৱনৰ প্ৰতিটো দিশ বজাই ৰাখে । ই হৈছে আমাৰ খাদ্য প্ৰণালীৰ আধাৰ, বিশ্বৰ ৯৫ শতাংশ খাদ্য কৃষিভূমিত উৎপাদিত হয় । অৱশ্যে, ইয়াৰে এক তৃতীয়াংশ ভূমি বৰ্তমান অৱনমিত হৈছে ।
ভূমিৰ অৱক্ষয়ে বিশ্বব্যাপী ৩.২ বিলিয়ন লোকক প্ৰভাৱিত কৰে, বিশেষকৈ গ্ৰাম্য সম্প্ৰদায় আৰু ক্ষুদ্ৰ কৃষকসকলক প্ৰভাৱিত কৰে যি তেওঁলোকৰ জীৱিকাৰ বাবে ভূমিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, যাৰ ফলত ক্ষুধা, দৰিদ্ৰতা, নিবনুৱা আৰু বলপূৰ্বক প্ৰব্ৰজন বৃদ্ধি হয় ।
জলবায়ু পৰিৱৰ্তনে এই বিষয়বোৰ অধিক বৃদ্ধি কৰে, বহনক্ষম ভূমি ব্যৱস্থাপনা আৰু কৃষিৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰত্যাহ্বান সৃষ্টি কৰে আৰু পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ স্থিতিস্থাপকতা হ্ৰাস কৰে ।
ভূমি পুনৰুদ্ধাৰৰ গুৰুত্ব
তথ্য আৰু পৰিসংখ্যা :
- ২.৬ বিলিয়ন লোক পোনপটীয়াকৈ কৃষিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, কিন্তু কৃষিৰ বাবে ব্যৱহৃত ভূমিৰ ৫২ শতাংশ ভূমিৰ অৱক্ষয়ৰ দ্বাৰা মধ্যমীয়া বা গুৰুতৰভাৱে প্ৰভাৱিত হয় ।
- ভূমিৰ অৱক্ষয়ে বিশ্বব্যাপী ১.৫ বিলিয়ন লোকক প্ৰভাৱিত কৰে ।
- কৃষি ভূমিৰ ক্ষতি ঐতিহাসিক হাৰৰ ৩০ ৰ পৰা ৩৫ গুণ বুলি অনুমান কৰা হৈছে ।
- খৰাং আৰু মৰুভূমিকৰণৰ ফলত প্ৰতি বছৰে ১২ নিযুত হেক্টৰ হেৰুৱায় (২৩ হেক্টৰ/মিনিট !), য'ত ২০ নিযুত টন শস্য খেতি কৰিব পাৰিলেহেঁতেন ।
- ৭৪ শতাংশ দৰিদ্ৰ লোক (অতি দৰিদ্ৰৰ ৪২ শতাংশ আৰু মধ্যমীয়া দৰিদ্ৰৰ ৩২ শতাংশ) বিশ্বব্যাপী ভূমিৰ অৱক্ষয়ৰ দ্বাৰা প্ৰত্যক্ষভাৱে প্ৰভাৱিত হয় ।
দৰিদ্ৰতা আৰু ক্ষুধা নিবাৰণ কৰা, খাদ্য সুৰক্ষা লাভ কৰা আৰু লাখ লাখ লোকৰ জীৱিকা উন্নত কৰাৰ বাবে, বিশেষকৈ উন্নয়নশীল দেশবোৰত অৱনমিত ভূমিৰ সুৰক্ষা আৰু পুনৰুদ্ধাৰ কৰাটো অত্যাৱশ্যকীয় । আমাৰ সময়ৰ দুটা আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰত্যাহ্বানৰ মোকাবিলা কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ভূমি পুনৰুদ্ধাৰ এক অন্যতম সঁজুলি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে: জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ ক্ষতি ।
যিহেতু আমি পৰিৱেশৰ ওপৰত মানৱ কাৰ্যকলাপৰ সুদূৰপ্ৰসাৰী প্ৰভাৱ দেখিছো, অৱনমিত ভূমি পুনৰুদ্ধাৰ কৰাটো এক শক্তিশালী প্ৰতিকাৰ হিচাপে প্ৰমাণিত হৈছে যি কেৱল জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াত সহায় কৰাই নহয় পৃথিৱীৰ সমৃদ্ধ জৈৱ বৈচিত্ৰ্যকো সুৰক্ষিত কৰে ।
ভাৰতত মৰুভূমিকৰণ :
২০১৫-২০১৯ বৰ্ষৰ পৰা মৰুভূমিকৰণৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সন্মিলনৰ (ইউএনচিচিডি) তথ্য অনুসৰি, ভাৰতৰ মুঠ প্ৰতিবেদিত ভূমিৰ ৩০.৫১ নিযুত হেক্টৰ ভূমি অৱনমিত হৈছিল । ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে যে ২০১৯ চনলৈকে দেশৰ ৯.৪৫ শতাংশ ভূমিখণ্ড অৱনমিত হৈছিল । ২০১৫ চনত এইটো ৪.৪২ শতাংশ আছিল ।
২০২৩ চনৰ ২৫ অক্টোবৰত মুকলি কৰা ইউএনচিচিডি ডাটা ডেশ্বব'ৰ্ডে এইটোও প্ৰতিফলিত কৰিছে যে একে সময়ছোৱাত দেশৰ জনসংখ্যাৰ ১৮.৩৯ শতাংশ গঠন কৰা ২৫১.৭১ নিযুত ভাৰতীয় ভূমিৰ অৱক্ষয়ৰ সন্মুখীন হৈছিল । তদুপৰি ২০১৫-২০১৮ বৰ্ষৰ পৰা দেশৰ ৮৫৪.৪ নিযুত লোক খৰাঙৰ সন্মুখীন হৈছিল ।
খৰাং স্থিতিস্থাপকতা গঢ়াত গুৰুত্ব :
জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ফলত খৰাঙৰ সঘনতা আৰু তীব্ৰতা বৃদ্ধি হোৱাৰ সৈতে এই পৰিস্থিতিবোৰৰ বিৰুদ্ধে স্থিতিস্থাপকতা গঢ়ি তোলাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ । দক্ষ জলসিঞ্চন প্ৰণালী যেনে ড্ৰিপ জলসিঞ্চনে উদ্ভিদৰ শিপালৈ পোনপটীয়াকৈ পানী যোগান ধৰে, পানীৰ অপচয় হ্ৰাস কৰে আৰু হাইড্ৰেচন অনুকূলিত কৰাও গুৰুত্বপূৰ্ণ ।
পানীৰ অভাৱ থকা অঞ্চলবোৰত এই পদ্ধতিটো বিশেষভাৱে লাভজনক । ইয়াৰ উপৰিও সেমেকা বতৰত বৰষুণৰ পানী সংগ্ৰহ কৰিলে খৰাঙৰ সময়ত এক নিৰ্ভৰযোগ্য পানীৰ উৎস প্ৰদান কৰে, বাহ্যিক উৎসৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰে আৰু খৰাং স্থিতিস্থাপকতা বৃদ্ধি কৰে ।
মৰুভূমিকৰণ প্ৰতিৰোধৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰৰ পদক্ষেপ
- ৰাষ্ট্ৰীয় বনানীকৰণ আৰু পৰিৱেশ-উন্নয়ন ব'ৰ্ডে (এনএইবি) জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ জৰিয়তে অৱনমিত বনাঞ্চল আৰু কাষৰীয়া অঞ্চলবোৰৰ পাৰিপাৰ্শ্বিক পুনৰুদ্ধাৰৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় বনানীকৰণ কাৰ্যসূচী (এনএইবি) ৰূপায়ণ কৰি আছে । ৰাজ্যিক পৰ্যায়ত ৰাজ্যিক বন উন্নয়ন সংস্থা (এছএফডিএ)ৰ ৩ টা স্তৰৰ প্ৰতিষ্ঠানৰ জৰিয়তে এই আঁচনিখন ৰূপায়ণ কৰা হয় ।
- নেশ্যনেল মিছন ফৰ গ্ৰীণ ইণ্ডিয়াৰ (জিআইএম) লক্ষ্য হৈছে বন আৰু অ-বনাঞ্চলত বৃক্ষৰোপণ কাৰ্যকলাপৰ জৰিয়তে ভাৰতৰ বনাঞ্চল সুৰক্ষিত, পুনৰুদ্ধাৰ আৰু বৃদ্ধি কৰা । ২০১৫-১৬ বিত্তীয় বৰ্ষত জিআইএম কাৰ্যকলাপ আৰম্ভ কৰা হৈছিল । অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ, অৰুণাচল প্ৰদেশ, ছত্তীশগড়, হিমাচল প্ৰদেশ, কৰ্ণাটক, কেৰালা, মণিপুৰ, মিজোৰাম, ওড়িশা, পাঞ্জাব, উত্তৰাখণ্ড, মধ্য প্ৰদেশ, মহাৰাষ্ট্ৰ, ছিকিম, পশ্চিমবংগ আৰু এটা কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চল জম্মু-কাশ্মীৰত ১,১৭,৫০৩ হেক্টৰ এলেকাত বৃক্ষৰোপণ কৰাৰ বাবে ৫৯৪.২৮ কোটি টকা মুকলি কৰা হৈছে । যোৱা ৩ বছৰত (২০১৮-১৯ বৰ্ষৰ পৰা ২০২০-২১ চনলৈ) ২৯৮.১০ কোটি টকা মুকলি কৰা হৈছে, যাৰ ভিতৰত ২৩৩.৪৪ কোটি টকা ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে ।
- ৰাষ্ট্ৰীয় হিমালয় অধ্যয়ন অভিযানৰ (এনএমএইচএছ) অধীনত প্ৰকল্পৰ জৰিয়তে চাহিদাপূৰ্ণ কাৰ্যমুখী গৱেষণাৰ কাম সম্পন্ন কৰা হয় । কিছুমান প্ৰকল্পৰ ভিতৰত আছে ভূমি পুনৰুদ্ধাৰ, ভূমি সংৰক্ষণ আৰু জল বিভাজিকা ব্যৱস্থাপনা আদিৰ বাবে মডেলৰ বিকাশ ।
- প্ৰধানমন্ত্ৰী কৃষি সিঞ্চন যোজনাৰ জলবিভাজিকা বিকাশ উপাদানৰ অধীনত একত্ৰিত জলবিভাজিকা ব্যৱস্থাপনা কাৰ্যসূচী ৰূপায়ণ কৰা হয়, যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে বৰষুণ পানী ধৰি ৰখা আৰু অৱনমিত ভূমি বিকাশ কৰা ।
