ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਹਰ ਸਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋ ਇੱਕ ਹੈ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕ ਮਰ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਮੱਛਰਾਂ, ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਬੀਜ਼, ਨਿਪਾਹ ਵਾਇਰਸ, ਬਰਡ ਫਲੂ, ਸਵਾਈਨ ਫਲੂ, ਮਲੇਰੀਆ ਅਤੇ ਡੇਂਗੂ ਵਰਗੀਆਂ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨਾਂ ਕਾਰਨ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਲਈ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਲਾਗਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਟੀਕਾਕਰਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਲਾਜ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਹਰ ਸਾਲ 6 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦਿਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਿਗਿਆਨੀ ਲੂਈ ਪਾਸਚਰ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1885 ਵਿਚ ਰੇਬੀਜ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਟੀਕਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕੀ ਹੈ?: ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਰਵਿੰਦਰ ਡੇ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸੰਪਰਕ, ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ, ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਮੱਛਰ ਜਾਂ ਚਿੱਚੜ ਵਰਗੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ:ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵਾਇਰਸ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ, ਉੱਲੀ ਅਤੇ ਪਰਜੀਵੀਆਂ ਕਾਰਨ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:-
ਵਾਇਰਲ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ:ਇਸ ਵਿੱਚ ਰੇਬੀਜ਼, ਏਵੀਅਨ ਫਲੂ ਅਤੇ ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਬੈਕਟੀਰੀਅਲ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਲਮੋਨੇਲਾ, ਲਾਈਮ ਰੋਗ ਅਤੇ ਐਂਥ੍ਰੈਕਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਫੰਗਲ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿਸਟੋਪਲਾਸਮੋਸਿਸ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕੋਕਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਪਰਜੀਵੀ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਲੇਰੀਆ, ਟੌਕਸੋਪਲਾਸਮੋਸਿਸ ਅਤੇ ਸਕਿਸਟੋਸੋਮਿਆਸਿਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ: ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਰੋਗਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:-
ਰੇਬੀਜ਼: ਰੇਬੀਜ਼ ਇੱਕ ਘਾਤਕ ਵਾਇਰਸ ਹੈ ਜੋ ਸੰਕਰਮਿਤ ਜਾਨਵਰਾਂ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੁੱਤਿਆਂ) ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰੇਬੀਜ਼ ਦੇ ਕੇਸ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹਨ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਟੀਕਾਕਰਨ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ।
ਬਰੂਸੈਲੋਸਿਸ: ਇਹ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਦੂਸ਼ਿਤ ਦੁੱਧ, ਮੀਟ, ਜਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਸੇਵਨ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭੇਡਾਂ) ਵਿੱਚ ਗਰਭਪਾਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਖਾਰ, ਥਕਾਵਟ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਲਾਈਮ ਰੋਗ: ਲਾਈਮ ਰੋਗ ਟਿੱਕ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਖਾਰ, ਥਕਾਵਟ, ਸਿਰ ਦਰਦ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਦੇ ਧੱਫੜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਲਾਈਮ ਰੋਗ ਦਾ ਇਲਾਜ ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਾਲਮੋਨੇਲੋਸਿਸ: ਸਾਲਮੋਨੇਲਾ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਇੱਕ ਆਮ ਭੋਜਨ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੂਸ਼ਿਤ ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤ, ਬੁਖਾਰ ਅਤੇ ਪੇਟ ਦਰਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਾਅ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।
ਏਵੀਅਨ ਫਲੂ/ਬਰਡ ਫਲੂ: ਏਵੀਅਨ ਫਲੂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਰਡ ਫਲੂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਵਾਇਰਲ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੋਲਟਰੀ ਉਦਯੋਗ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਬਰਡ ਫਲੂ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਖਾਰ, ਖੰਘ, ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਖਰਾਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਸਵਾਈਨ ਫਲੂ:ਸਵਾਈਨ ਫਲੂ, ਜਿਸਨੂੰ H1N1 ਫਲੂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੂਰਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਵਾਇਰਲ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਵਾਈਨ ਫਲੂ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਲੱਛਣ ਆਮ ਫਲੂ ਵਰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੁਖਾਰ, ਖੰਘ, ਗਲੇ ਵਿਚ ਦਰਦ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਦਰਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਨਿਪਾਹ ਵਾਇਰਸ: ਨਿਪਾਹ ਵਾਇਰਸ ਚਮਗਿੱਦੜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਖਾਰ, ਸਿਰ ਦਰਦ, ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੈਨਿਨਜਾਈਟਿਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਕਿਵੇਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨੀ ਹੈ?: ਡਾ: ਰਵਿੰਦਰ ਡੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜ਼ੂਨੋਸਿਸ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਕਈ ਉਪਾਅ ਅਪਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸਫਾਈ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਨਿਯਮਤ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਟੀਕਾਕਰਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਾਵਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਬਾਰੇ ਅਣਜਾਣਤਾ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਿਹਤ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ, ਛੋਟੇ ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਮਹਾਨਗਰਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਹੈਲਥ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
