सेमीकंडक्टरची 'महासत्ता' बनेल भारत! चीनशी होईल काटे की टक्कर - Indian Semiconductor Industry

Indian Semiconductor Industry : भारताच्या आर्थिक विकासाला आणि जागतिक स्पर्धात्मकतेला गती देण्यासाठी मजबूत सेमीकंडक्टर उद्योग महत्त्वाचा आहे. भारत या दिशेनं किती मेहनत घेतोय, या विषयावर डॉ. राधा रघुरामपत्रुनी (Dr. Radha Raghuramapatruni) यांचा लेख.

नवी दिल्ली Indian Semiconductor Industry : 2047 पर्यंत विकसित देशांच्या पंक्तीत पोहोचण्यासाठी भारत कठोर परिश्रम करत आहे. याच पार्श्वभूमीवर, भारत सेमीकंडक्टरच्या निर्मितीच्या दिशेनं वेगानं पावलं उचलत आहे. माहितीनुसार, भारत सरकार देशातील चिप उत्पादनाला प्रोत्साहन देण्याच्या उद्देशानं एकूण $21 अब्ज गुंतवणुकीच्या प्रस्तावांचा आढावा घेत आहे. या प्रस्तावात देशांतर्गत समूह आणि आंतरराष्ट्रीय टायकूनच्या विविध उपक्रमांचा समावेश आहे. यासोबतच इस्रायलच्या टॉवर सेमीकंडक्टर लिमिटेडचा गुजरातमध्ये सेमीकंडक्टर प्लांट उभारण्याचा मानस आहे. तज्ज्ञांच्या मते, इस्रायलनं 9 अब्ज डॉलर्सचा मोठा प्रस्ताव मांडलाय. त्याचप्रमाणे, भारताच्या टाटा समूहानं चिप उत्पादन युनिटसाठी $8 बिलियन योजनेचे अनावरण केले आहे. गेल्या काही वर्षांमध्ये, सेमीकंडक्टर क्षेत्र भू-राजकीय स्पर्धेचं एक महत्त्वाचं क्षेत्र बनलंय, ज्यामध्ये अमेरिका, जपान आणि चीनसह देश त्यांच्या देशांतर्गत चिप उद्योगांना बळकट करण्यासाठी प्रयत्न करत आहेत. मोदी सरकार भारताला जागतिक उत्पादन केंद्र म्हणून प्रस्थापित करण्याच्या उद्देशानं वाटचाल करत आहे. यासाठी केंद्र सरकार स्थानिक उद्योजकांच्या मदतीनं आंतरराष्ट्रीय चिप उत्पादकांना आकर्षित करण्यासाठी प्रयत्नशील आहे.

सेमीकंडक्टर उद्योगात भारताची गुंतवणूक :महागड्या आयातीवरील अवलंबित्व कमी करणे आणि स्मार्टफोन असेंबल सारख्या उद्योगांमध्ये भारताची पकड मजबूत करणे हा या प्रयत्नांचा उद्देश आहे. चिप उत्पादनासाठी भारताच्या प्रोत्साहन योजनेंतर्गत, सरकार मंजूर प्रकल्पांच्या निम्म्या किमतीवर सबसिडी देण्यास तयार आहे. हे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी, $10 बिलियनचे प्रारंभिक वाटप निश्चित करण्यात आलंय. Apple आणि Google सारख्या टेक दिग्गजांच्या मदतीनं भारतात मोठी गुंतवणूक झाली आहे, जी भारताच्या इलेक्ट्रॉनिक्स उत्पादन पर्यावरणाच्या विकासाला चालना देत आहे.

अशा प्रकारे भारत आत्मनिर्भर होईल :Apple Inc भारतात अब्जावधी डॉलर्सचे आयफोन तयार आणि निर्यात करत आहे, तर Alphabet Inc चे Google देखील यावर्षी देशात फोन असेंबल करण्याची तयारी करत आहे. असं असतानाच सेमीकंडक्टर फंडने अमेरिकन मेमरी उत्पादक मायक्रोन टेक्नॉलॉजी इंक ला गुजरातमध्ये $2.75 अब्जची असेंबली आणि चाचणी सुविधा उभारण्यासाठी मदत केली. तसंच धोलेरा शहर देखील भविष्यातील चिप उत्पादन केंद्र म्हणून विकसित केलं जातंय. टॉवर सेमीकंडक्टर एका दशकात दर महिन्याला 80 हजार सिलिकॉन वेफर्सचे उत्पादन करण्यासाठी त्याच्या प्रस्तावित प्लांटला वाढवण्याचा विचार करत आहे, हे संभाव्यतः एका मोठ्या कंपनीद्वारे चालवले जाणारे भारतातील पहिले उत्पादन युनिट म्हणून एक महत्त्वपूर्ण टप्पा म्हणून ओळखले जात आहे. त्याचप्रमाणे, टाटा समूहाचा उपक्रम पॉवर चिप सेमीकंडक्टर मॅन्युफॅक्चरिंग कॉर्पोरेशनच्या सहकार्यानं होणं अपेक्षित आहे. दोन्ही प्रकल्प ग्राहक इलेक्ट्रॉनिक्स, ऑटोमोटिव्ह आणि संरक्षण यासह विविध क्षेत्रांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरल्या जाणाऱ्या परिपक्व चिप च्या निर्मितीवर लक्ष केंद्रित करतात. तसंच टाटा समूह पूर्व भारतात $3 अब्ज चिप-पॅकेजिंग प्लांट स्थापन करण्याकडे लक्ष देत आहे. हे उपक्रम टाटाच्या उच्च तंत्रज्ञान क्षेत्रातील गुंतवणुकीत विविधता आणण्यासाठी, स्मार्टफोन घटक आणि असेंब्लीमधील विद्यमान उपक्रमांवर आधारित टाटाच्या व्यापक धोरणाशी सुसंगत आहेत.

सेमीकंडक्टर उत्पादनाच्या दिशेनं भारत उदयास येतोय :सेमीकंडक्टर उत्पादनाच्या दिशेनं भारत वेगानं काम करत असताना, जपानचे रेनेसास इलेक्ट्रॉनिक्स कॉर्पोरेशन भारताच्या वाढत्या चिप-पॅकेजिंग विभागामध्ये सहकार्याच्या संधी शोधत आहे. सर्व चिप प्रस्तावांना केंद्रीय मंत्रिमंडळाची मंजुरी आवश्यक असून ती आठवड्याभरात मिळण्याची शक्यता आहे. या सबसिडीसाठी पात्र होण्यासाठी, अर्जदारांनी तांत्रिक भागीदारी, वित्तपुरवठा व्यवस्था तसंच ते बनवणार असलेल्या सेमीकंडक्टरचे प्रकार आणि वैशिष्ट्ये, त्यांच्या लक्ष्यित बाजारपेठांसह सर्वसमावेशक तपशील सादर करणं आवश्यक आहे. दरम्यान, 20 वे शतक तेलाचे शतक होते आणि 21 वे शतक हे चिप्स चे शतक आहे, आज चिपचा वापर कार, उपकरणे, स्मार्ट फोन, इलेक्ट्रॉनिक गॅझेट्स, गेमिंग कन्सोल तसंच अनेक उपकरणांमध्ये होतो.

सर्वात मोठा चिप बाजार कोणता देश असेल? :आज चिप बाजाराची किंमत सुमारे 570 अब्ज डॉलर्स आहे आणि दशकाच्या अखेरीस ते 1 ट्रिलियन डॉलर्सपर्यंत पोहोचण्याची अपेक्षा आहे. त्यामुळे प्रत्येक देशाला चिप पुरवठा व्यवसायात सहभागी व्हायचे आहे. जागतिक स्तरावर चिप मार्केट तीन प्रमुख क्षेत्रांमध्ये विभागले जाऊ शकते: डिझाइनिंग, मॅन्युफॅक्चरिंग आणि असेंबलिंग. तसं पाहिलं तर, संपूर्ण जग सध्या या प्रक्रियेला गती देण्याच्या दिशेने काम करत आहे. तसे, अमेरिका चिप डिझाइनिंगमध्ये अग्रेसर आहे. अमेरिकन कंपन्यांचा सध्या जागतिक चिप डिझाइन विक्रीत 46 टक्के वाटा आहे आणि चिप डिझाइन सॉफ्टवेअर आणि परवाना विक्रीत लक्षणीय 72 टक्के वाटा आहे. मात्र, आता हे डिझाईन्स तैवान, दक्षिण कोरिया, चीन आणि जपानमध्येही बनवले जात आहेत.

भारतापुढं मोठं आव्हान? :दक्षिण कोरिया 17 टक्के चिप्सचे उत्पादन करतो. त्यानंतर जपान आणि चीनचा क्रमांक लागतो. या चिप्सचे असेंब्ली चीन, तैवान आणि दक्षिण कोरियासारख्या देशांमध्ये केले जाते. भारतापेक्षा अधिक कारखाने आणि अधिक असेंबली युनिट्ससह चीन या कामात मैल पुढे आहे. तथापि, सध्या भारताचे चिप बाजार मूल्य $35.18 अब्ज आहे. 2026 पर्यंत, तो अंदाजे 64 अब्ज डॉलर्स इतका असेल. त्यामुळं येत्या तीन वर्षांत चिप उद्योग दुप्पट होण्याची अपेक्षा आहे.

भारत आपल्या श्रमशक्तीनं मजबूत होईल :आता प्रश्न असा आहे की चिप उद्योगाशी संबंधित अडचणींमध्ये भारत याचा फायदा कसा घेऊ शकेल? तर याचं उत्तर की, भारतात कामगारांची कमतरता नाही. सध्याची परिस्थिती पाहता बहुतेक देश चिप मार्केटमध्ये तैवानच्या वर्चस्वाबद्दल खूप चिंतेत आहेत. चीन आणि तैवानमधील तणाव सर्वश्रुत आहे. जर चीनने तैवानवर हल्ला केला तर तेथील चिप मार्केट कोसळेल. त्यामुळं चिप मार्केटमध्ये विविधता आणण्यासाठी जागतिक दबाव आहे. या जागतिक दबावाचा भारत फायदा घेऊ शकतो. त्याचप्रमाणे, मार्च 2023 मध्ये सेमीकंडक्टर क्षेत्रात लवचिक पुरवठा साखळी निर्माण करण्यासाठी भारत-अमेरिकेने यापूर्वीच एक सामंजस्य करार केला होता. प्रत्यक्षात मात्र तो अजूनही पुढे सरकला नाही.

चिप मार्केटमध्ये भारत आणि चीनमधील स्पर्धा :क्वाड ग्रुपनं 2021 मध्ये पुरवठा साखळी प्रकल्पाचे अनावरण करण्याची घोषणा केली. जगातील चिप्सची प्रचंड मागणी पूर्ण करण्यात भारत महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतो. दुसरीकडं भारताला चीनकडून कडव्या स्पर्धेला सामोरं जावं लागणार आहे. कारण चीन ही एक मोठी चिप मार्केट आहे, जिथे प्रवेश करणे आणि बाहेर पडणे कठीण आहे. त्यामुळे भारताला अत्यंत सावधपणे पुढे जावे लागेल. तथापि, आत्मनिर्भर भारत आणि आत्मनिर्भरता हे ध्येय लक्षात घेऊन भारताने जुलै 2023 मध्ये SEMICON India-2023 च्या दुसऱ्या आवृत्तीसह चांगली सुरुवात केली होती. सेमीकंडक्टर उद्योगात 3 ते 4 टक्के बाजारपेठेसह 2035 पर्यंत $1 ट्रिलियन बाजारपेठ बनण्याच्या उद्दिष्टासह उदयोन्मुख भारताच्या सेमीकंडक्टर धोरणाची जगाला ओळख करून देण्यासाठी, भारत सरकारनं जागतिक सेमीकंडक्टरला संबोधित करण्यासाठी इंडिया सेमीकंडक्टर लॉन्च केले. ज्याचा उद्देश उत्पादकांना त्यांच्या सेमीकंडक्टर सुविधा भारतात उभारण्यासाठी प्रोत्साहित करणे हा आहे.

भारतात डिस्प्ले फॅबची स्थापना करण्यासाठी कोणती योजना? :भारतात कंपाऊंड सेमीकंडक्टर आणि एटीएमपी सुविधा उभारण्यासाठी सुधारित योजना आणि डिझाइन लिंक्ड प्रोत्साहन योजना आहे. इंडिया सेमीकंडक्टर मिशनला (ISM) पाठिंबा देण्याच्या दृष्टीकोनातून, भारतातील काही राज्यांनी सेमीकंडक्टर उद्योगासाठी विशिष्ट धोरणं देखील तयार केली आहेत, 2022 मध्ये समर्पित सेमीकंडक्टर धोरण आणणारे गुजरात हे पहिले राज्य होते, त्यानंतर उत्तर प्रदेश आणि ओडिशा हे राज्य होते. आर्थिक प्रभाव आणि रोजगार निर्मितीच्या दृष्टीनं, गुजरातमधील सेमीकंडक्टर प्लांट हा केवळ तांत्रिक प्रयत्न नाही तर आर्थिक वाढीसाठी एक उत्प्रेरक आहे. यामुळं प्रादेशिक विकासाला चालना देताना 20 हजाराहून अधिक प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष कुशल नोकऱ्या निर्माण होण्याची अपेक्षा आहे. एवढ्या मोठ्या गुंतवणुकीचा परिणाम देशातील रोजगार आणि कौशल्य विकासाला मोठा हातभार लावतो. या सेमीकंडक्टर प्लांटला मान्यता देऊन, भारतानं केवळ तंत्रज्ञानातच गुंतवणूक केली नाही तर देशातील लोकांचे भविष्य सकारात्मक दिशेनं नेण्याच्या दिशेनं महत्त्वपूर्ण योगदान दिलंय. जरी जागतिक चिप निर्माता बनण्याचा प्रवास खूप गुंतागुंतीचा असला तरी, दृढनिश्चय, धोरणात्मक नियोजन आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्यानं, भारत आपल्या तांत्रिक परिदृश्यात बदल करण्याच्या मार्गावर आहे.

हेही वाचा-