Chinas win over the Maldives : मालदीववर चीनचा विजय : भारताचा धोरणात्मक प्रतिसाद

Chinas win over the Maldives : मालदीवमधील नवीन सरकारने भारताचे सैन्य माघारी घेण्याचा निर्णय घेतला आणि माले बंदरात 'झिआंग यांग हाँग 3' या चिनी संशोधन जहाजाला नांगर टाकण्यास गोदीसाठी मंजुरी दिली. याला श्रीलंका, भारत आणि मालदीवनंही यापूर्वी परवानगी नाकारली होती. यातून चीनसाठी एक मार्ग खुला झाला. तर भारत-मालदीव संबंधांना आणखी एक धक्का बसला आहे. मुक्त लष्करी सहाय्यासाठी अलीकडील संरक्षण सहकार्य करार आणि मालदीवचे अध्यक्ष मोहम्मद मुइझ्झू यांनी भारतासोबत जलविज्ञान सर्वेक्षण करण्याच्या कराराचे नूतनीकरण न करण्याचा निर्णय घेतल्याने चीनच्या या क्षेत्रातील मजबूत प्रवेशाचा मार्ग आणखी सुकर झाला. (Ravella Bhanu Krishna Kiran) यासंदर्भात डॉ. रावेल भानू कृष्णा किरण यांचा माहितीपूर्ण लेख.

हैदराबादChinas win over the Maldives :हिंदी महासागरात वाढत्या सागरी शत्रुत्वामुळे, भारत सरकार भारतीय व्यापारासाठी महत्त्वाच्या असलेल्या आंतरराष्ट्रीय जलक्षेत्रातील जलविहाराच्या स्वातंत्र्याबद्दल चिंतित आहे. वुड मॅकेन्झीच्या म्हणण्यानुसार, भारत आपली 88% तेलाची मागणी सागरी आयातीद्वारे पूर्ण करतो. जी समुद्राच्या मार्गावरील कोणत्याही व्यत्ययास अत्यंत असुरक्षित आहे. ज्या सागरी मार्गांमधून भारताचा व्यापार होतो त्या मार्गांचे संरक्षण करणे आणि चीनच्या या प्रदेशातील वाढत्या उपस्थितीला तोंड देणे ही भारतासाठी मुख्य चिंतेची बाब बनली आहे. सध्या, चीनसाठी, भारताला वेढा घालण्यासाठी मालदीव त्याच्या “स्ट्रिंग ऑफ पर्ल्स” मध्ये एक महत्त्वपूर्ण दुवा सादर करतो. पाकिस्तानमधील ग्वादर येथे चीनचा तळ जो अरबी समुद्राला लागून आहे आणि भारताच्या दक्षिण-पश्चिम किनारपट्टीवरील मालदीवशी जोडू शकतो. त्यापुढे श्रीलंकेतील हंबनटोटा बंदराशीही जोडू शकतो. याव्यतिरिक्त, हिंदी महासागर क्षेत्रामध्ये (IOR) भारताला खाली ढकलण्यासाठी, चीन नियमितपणे हिंदी महासागराच्या विविध भागांमध्ये सागरी डेटा गोळा करण्यासाठी संशोधन आणि सर्वेक्षण जहाजे आणि मानवरहित पाण्याखालील वाहने (UUV) पाठवते. तर, चिनी संशोधन जहाज शियांग यांग हाँग 3 मालदीवमध्ये (Maldives) नांगर टाकण्यावर भारताने आक्षेप घेतला आहे. त्यांच्यातील बंधनामुळे आणखी सर्वेक्षणे होऊ शकतात. ज्यामुळे दीर्घकाळ भारताच्या सुरक्षेला धोका निर्माण होईल. शिवाय, राजधानी मालेपासून सर्वात जवळचे मालदीव बेट Feydhoo Finolhu चा चिनी कंपनीला 50 वर्षांसाठी भाड्याने देणे भारतासाठी धोक्याचे आहे. मिनिकॉय बेटापासून 900 किमी आणि भारताच्या मुख्य भूमीपासून 1000 किमी अंतरावर असलेल्या फेयधू फिनोल्हू बेटांवर चिनी लष्करी तळाची स्थापना केल्याने भारताच्या सुरक्षेला थेट धोका निर्माण झाला आहे. कारण हा तळ हिंदी महासागरात भारतीय नौदलाच्या हालचालींचा मागोवा घेण्यासाठी लष्करी चौकी म्हणून वापरला जाऊ शकतो. तसंच आण्विक पाणबुड्यांसाठी देखील त्याचा वापर होऊ शकतो. IOR मध्ये भारताचे कोणतेही लष्करी तळ नाहीत. फक्त सेशेल्स, मादागास्कर आणि मॉरिशसमध्ये पाळत ठेवण्याची यंत्रणा स्थापन केली आहे.

maldives india strategic response

सुरक्षित स्थान गमावले -खरे तर, असं दिसत आहे की चीनच्या योजना आणि डावपेचांमुळे भारताने मालदीवमधील आपले सुरक्षित स्थान गमावले आहे. परिणामी, IOR मध्ये चीनच्या विस्तारवादी कारवायांचा मुकाबला करण्यासाठी, भारताने मालदीवला पर्याय म्हणून अरबी समुद्रात स्थित लक्षद्वीप बेटांवर आपले संरक्षण मजबूत करून प्रत्युत्तर दिले आहे. त्याची पकड ठेवण्यासाठी IOR, भारतीय नौदलाने 6 मार्च रोजी मालदीवच्या उत्तरेस सुमारे 125 किलोमीटर (78 मैल) अंतरावर असलेल्या मिनीकोय बेटावर INS जटायूचा नवीन नौदल तळ सुरू केला आणि कोचीमधील नौदल हवाई पथकात मल्टीरोल MH 60 हेलिकॉप्टरचा समावेश केला. आयएनएस जटायू, लक्षद्वीपमध्ये भारताचा दुसरा तळ म्हणून काम करत आहे. कावरत्तीमधील INS द्विप्ररक्षक नंतर, लक्षद्वीपच्या दक्षिणेकडील बेटावर असलेल्या मिनीकोय बेटावर धोरणात्मकदृष्ट्या तैनात आहे. ज्यामुळे भारतीय नौदलाची ऑपरेशनल क्षमता आणि सागरी पाळत ठेवणे अधिक तीव्र होते. लक्षद्वीप मालदीवच्या जवळपास असल्याने, लढाऊ विमाने, युद्धनौका आणि इतर नौदल मालमत्तेचा ताफा तैनात करण्याची क्षमता असलेला नवीन तळ, भारतीय नौदलाला चीनच्या पश्चिम सीमेवरील नियंत्रणासाठी आयओआर मध्ये उत्तम आहे. सुएझ कालवा आणि पर्शियन गल्फच्या मार्गावरील प्रमुख व्यावसायिक शिपिंग मार्गांना एकमेकांशी जोडणारा, लक्षद्वीप आणि मिनिकॉय, 9-डिग्री चॅनेलमधून जाणारा मार्ग, विशेषत: धोकादायक सागरी मार्गांचे रक्षण करण्यात ते महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावेल. INS जटायू पश्चिम अरबी समुद्रात चाचेगिरी आणि अंमली पदार्थ विरोधी ऑपरेशन्सच्या दिशेने ऑपरेशनल पाळत ठेवण्यास सुलभ करेल. यामुळे या क्षेत्रातील भारतीय नौदलाची क्षमता वाढवेल आणि वाढेल.

नवीन एअरफील्ड बांधण्याची योजना -भारत मिनिकॉय बेटावर अत्यावश्यक पायाभूत सुविधा विकसित करण्याची योजना आखत आहे (India Strategic Response). ज्याचा उद्देश अर्थव्यवस्था वाढवणे पर्यटन विकसित करणे हा आहे. त्याचबरोबर पर्यटनावर अर्थव्यवस्था अवलंबून असलेल्या मालदीवला इशारा देण्यासाठीही हा प्रयत्न आहे. सुरुवातीला हा तळ नौदलाच्या लहान तुकड्यांसह तयार केला जाईल. तथापि, सुविधा वाढविण्याचे नियोजित आहे आणि विविध प्रकारच्या लष्करी विमानांना सामावून घेण्यासाठी नवीन एअरफील्ड बांधण्याची योजना सुरू आहे. यामुळे आयओआरच्या पश्चिम भागात राफेलसारखी लढाऊ विमाने चालवता येतील. याव्यतिरिक्त, जवळच्या अगट्टी बेटावर विद्यमान एअरफील्डचा विस्तार करण्याची योजना आहे. परिणामी, आयएनएस जटायू हे अंदमान बेटांमधील अत्याधुनिक नौदल तळ असलेल्या आयएनएस बाजच्या बरोबरीचे असेल. आयएनएस बाज प्रमाणे हे सर्व प्रकारची लढाऊ विमाने आणि इतर विमाने हाताळण्यास सक्षम असेल. हे लक्षात घेऊन, याच्या कमिशनिंग समारंभात नौदल प्रमुख डमिरल आर हरी कुमार म्हणाले होते की, पूर्वेला अंदमानात आयएनएस बाज आणि पश्चिमेला आयएनएस जटायू आमच्या राष्ट्रीय हिताचे रक्षण करण्यासाठी नौदलाचे डोळे आणि कान म्हणून काम करतील.

नौदलाच्या सागरी कार्यात वाढ -भारत सरकारने फेब्रुवारी 2020 मध्ये युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिकाशी 24 चौथ्या पिढीतील (व्हर्जनची) MH 60 हेलिकॉप्टर घेण्याचा करार केला आणि त्यापैकी सहा हेलिकॉप्टर आतापर्यंत वितरित केली गेली आहेत. हे 'सीहॉक्स' 6 मार्च 2024 रोजी कोची येथे INS गरुडा येथे INAS 334 स्क्वॉड्रन म्हणून कार्यान्वित करण्यात आले. जगातील हे सर्वात आकर्षक मल्टी-रोल हेलिकॉप्टर त्यांच्या अत्याधुनिक सेन्सर्ससह आणि बहु-मिशन क्षमता असल्यानं भारतीय नौदलाच्या सागरी कार्यात वाढ करतील. IOR मधील प्रतिस्पर्ध्यांकडून पाणबुडीविरोधी हल्ल्यांना तोंड देण्यासाठी पाळत ठेवणे, शोध आणि बचाव कार्ये तसंच पाणबुडीविरोधी युद्ध क्षमता यातून येईल. प्रगत शस्त्रे आणि सेन्सर्सने सुसज्ज सीहॉक्स तैनात केल्याने IOR मधील पारंपारिक आणि अपारंपरिक दोन्ही धोक्यांचा प्रभावीपणे सामना करता येईल. या धोरणात्मकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण क्षेत्रात संभाव्य धोक्यांपासून सागरी सुरक्षेची हमी मिळेल.

अनेक पायाभूत सुविधा -त्याचबरोबर लक्षद्वीप बेटांना संघर्ष किंवा युद्धासाठी सज्ज बनवण्याची प्रक्रिया आणि MH 60 हेलिकॉप्टर समाविष्ट करणे भारतीय नौदलाला या प्रदेशातील चीनच्या प्रभावाचा प्रतिकार करण्यासाठी पुढे जाण्यास अटकाव करेल. कर्नाटकातील कारवार येथे भारतीय नौदलाच्या मोक्याच्या ठिकाणी असलेल्या अनेक पायाभूत सुविधा प्रकल्पांचे नुकतेच उद्घाटन केले. ते IOR मध्ये भारताच्या दीर्घकालीन सुरक्षेचे हितसंबंध वाढवेल. वाढते नौदल सामर्थ्य केवळ या क्षेत्रातील भारताच्या पाळत ठेवण्याच्या क्षमतेला चालना देण्यासाठीच नाही तर, या प्रदेशात सुरक्षा आणि स्थैर्य राखण्यासाठीच्या प्रयत्नांना बळकटी देते. तसंच हिंदी महासागरातील इतरांनाही यामुळे सुरक्षा मिळते.

हे वाचलंत का...