"ಜ್ಞಾನದ ತಾಯಿ, ಭಾರತವು ತನ್ನ ಪುರಾಣಗಳನ್ನು ತನ್ನ ನೆರೆಹೊರೆಯವರಿಗೆ ನೀಡಿತು. ಅವರು ಅದನ್ನು ಇಡೀ ಜಗತ್ತಿಗೆ ಕಲಿಸಿದರು. ಕಾನೂನು ಮತ್ತು ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ತಾಯಿಯಾದ ಭಾರತವು ಏಷ್ಯಾದ ಮುಕ್ಕಾಲು ಭಾಗಕ್ಕೆ ಒಂದು ದೇವರು, ಒಂದು ಧರ್ಮ, ಒಂದು ಸಿದ್ಧಾಂತ, ಒಂದು ಕಲೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು." ಎಂದು ರಾಮಾಯಣದ ಬಗ್ಗೆ ಫ್ರೆಂಚ್ ಇಂಡಾಲಜಿಸ್ಟ್ ಸಿಲ್ವೈನ್ ಲೆವಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಇಂಥದೊಂದು ರಾಮಾಯಣದ ಆವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಸುಮಾರು 2500 ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಋಷಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿಯವರು ಬರೆದರು.
ಜಾಗತಿಕ ಮೇರು ಮಹಾಕಾವ್ಯ : ರಾಮಾಯಣವು ಜಗತ್ತಿಗೆ ತಿಳಿದಿರುವ ಶ್ರೇಷ್ಠ ನೈತಿಕ ಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇದು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿದೆ. ವಿಶ್ವದ ಕೆಲ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ 1,500 ವರ್ಷಗಳು ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ರಾಮಾಯಣದ ನಾಟಕಗಳು, ಸಂಗೀತ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು, ರಾಮಾಯಣ ಬ್ಯಾಲೆಗಳು, ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳು, ಶಿಲ್ಪಗಳು, ರಾಜ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು, ಸಾಗಾಟದ ವಿಧಿಗಳು ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ ತತ್ವಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಹಿಂದೂ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳೊಳಗಿನ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಬೌದ್ಧರು ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಮರಲ್ಲಿಯೂ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿರುವ ರಾಮಾಯಣವು ಬಹುಶಃ ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಂಡ ನಾಟಕ ಕಥೆಯಾಗಿದೆ.
ಹಲವಾರು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಆಡಳಿತಗಾರರು ಭಗವಾನ್ "ರಾಮ" ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಗ್ರಹಶಾಸ್ತ್ರವು ಅವರ ರಾಜ ಚಿಹ್ನೆಯನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಹಲವಾರು ನಗರಗಳು ಮತ್ತು ಮಹಾನಗರಗಳಿಗೆ ಋಷಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಅಪ್ರತಿಮ ಸ್ಥಳಗಳ ಹೆಸರನ್ನು ಇಡಲಾಗಿದೆ. ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ರಾಮಾಯಣದ ನಿರಂತರ ಅನುವಂಶಿಕೀಕರಣದಿಂದಾಗಿ, ಹಿಂದೂ ಮಹಾಸಾಗರ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯದ ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕತೆಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ನೂರಾರು ಆವೃತ್ತಿಗಳನ್ನು ಆಚರಿಸಲು ಭಾರತೀಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಂಬಂಧಗಳ ಮಂಡಳಿ (Indian Council for Cultural Relations) ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ರಾಮಾಯಣ ಉತ್ಸವವನ್ನು ಆಯೋಜಿಸುತ್ತಿದೆ.
ಥೈಲ್ಯಾಂಡ್ ತನ್ನದೇ ಆದ ರಾಮಕಿನ್ ಹೆಸರಿನ ರಾಮಾಯಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಇಲ್ಲಿನ ಖೋನ್ ನೃತ್ಯ ರಾಮಾಯಣವನ್ನೇ ಆಧರಿಸಿದೆ. ಫಿಲಿಪೈನ್ಸ್ ರಾಮಾಯಣದ ಫಿಲಿಪಿನೋ ಆವೃತ್ತಿಯಾದ ಮಹಾರಾಡಿಯಾ ಲಾವಾನಾವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ಸಿಂಗಿಲ್ ನೃತ್ಯ ಪ್ರಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಜಾವಾ ದ್ವೀಪವು ಕಾಕವಿನ್ ರಾಮಾಯಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರೆ, ಕಾಕವಿನ್ ಮೀಟರ್, ಲಾವೋಸ್, ಮ್ಯಾನ್ಮಾರ್ ಮತ್ತು ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ ತಮ್ಮ ನಾಟಕೀಯ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ದೇಶೀಯ ನಿರೂಪಣೆಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ರಾಮಾಯಣ ಬ್ಯಾಲೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಮ್ಯಾನ್ಮಾರ್, ಲಾವೋ ಪೀಪಲ್ಸ್ ಡೆಮಾಕ್ರಟಿಕ್ ರಿಪಬ್ಲಿಕ್, ಸಿಂಗಾಪುರ್, ಮಲೇಷ್ಯಾ ಮತ್ತು ವಿಯೆಟ್ನಾಂ ಕೂಡ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ರಾಮಾಯಣ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.
ಬೌದ್ಧ ರಾಮಾಯಣಗಳು: ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಥೇರವಾಡ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ಮ್ಯಾನ್ಮಾರ್, ಲಾವೋಸ್, ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ ಮತ್ತು ಥೈಲ್ಯಾಂಡ್ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳು - ಬೌದ್ಧ ಒಳನೋಟಗಳು, ಮರುವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳು, ಮಧ್ಯಂತರಗಳು ಮತ್ತು ರೂಪಾಂತರಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಮುಖ ರಾಮಾಯಣ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.
ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಬರ್ಮೀಸ್ ಆವೃತ್ತಿಯಾದ ಯಮಯಾನ ಅಥವಾ ಯಮ ಜತ್ಡಾವ್, ಥೆರವಾಡ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಕ್ಯಾನನ್ ನಲ್ಲಿ ಜಾತಕ ಕಥೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ರಾಮನನ್ನು ಯಮನಾಗಿ ಮತ್ತು ಸೀತೆಯನ್ನು ತಿಡನಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಹನ್ನೊಂದನೇ ಶತಮಾನದ ರಾಜ ಅನವ್ರಥನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪರಿಚಯಿಸಲಾದ ಮೌಖಿಕ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳಿಗೂ ಹಿಂದಿನದು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಇಂದು ದೇಶದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿರುವ ರಾಮಾಯಣದ ಆವೃತ್ತಿಯು ಹದಿನೆಂಟನೇ ಶತಮಾನದ ಅಯುತ್ತಾಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಜನಪ್ರಿಯವಾದ ಥಾಯ್ ಆವೃತ್ತಿಯಾದ ರಾಮಕಿನ್ ನಿಂದ ಪಡೆದ ಹಲವಾರು ಸ್ಫೂರ್ತಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಹದಿನಾರನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಹತ್ತೊಂಬತ್ತನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಇಂಡೋನೇಷ್ಯಾ ಮತ್ತು ಮಲೇಷ್ಯಾದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳ ಬೌದ್ಧೇತರ ಎಳೆಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಬರ್ಮೀಸ್ ನೃತ್ಯ ಪ್ರಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ವೇಷಭೂಷಣಗಳಿಂದ ಉತ್ಸಾಹಭರಿತ ಮತ್ತು ಅಥ್ಲೆಟಿಕ್ ಸೌಂದರ್ಯದ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸುವಲ್ಲಿ ಯಮ ಜತ್ಡಾವ್ ಅನ್ನು ಏಕರೂಪಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ರಾಮಾಯಣದ ಇತರ ರೂಪಾಂತರಗಳಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ.
ರಾಮಾಯಣದ ಮತ್ತೊಂದು ಬೌದ್ಧ ಪುನರಾವರ್ತನೆಯು ಫ್ರಾ ಲಕ್ ಫ್ರಾ ರಾಮ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಲಾವೋ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯವಾಗಿದೆ. ಈ ರಾಮಾಯಣದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಕಥೆಯನ್ನು ಮೆಕಾಂಗ್ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮೆಕಾಂಗ್ ನದಿಯ ದಡವು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಮುಖ್ಯ ಭೂಭಾಗವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಭಾರತದ ಗಂಗಾ ನದಿಗೆ ಹೋಲಿಸಬಹುದು. ಲಾವೋ ಜನರು ಜಾತಕ ಕಥೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿರುವ, ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಮುಖ್ಯ ಪಾತ್ರಧಾರಿ ಫ್ರಾ ರಾಮ್ ಅಥವಾ ರಾಮನ ಲಾವೋ ಆವೃತ್ತಿಯು ಗೌತಮ ಬುದ್ಧನ ದೈವಿಕ ಪೂರ್ವವರ್ತಿ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ನೈತಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಪರಿಪೂರ್ಣತೆಯ ಪರಾಕಾಷ್ಠೆಯನ್ನು ಸಾಕಾರಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಅಂತೆಯೇ, ರಾವಣನ ಲಾವೋ ಆವೃತ್ತಿಯಾದ ಹಪ್ಪನಸೌನೆ, ಬುದ್ಧನ ಮೋಕ್ಷದ ಹಾದಿಯನ್ನು ತಡೆಯಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದ ರಾಕ್ಷಸ ಘಟಕವೆಂದು ಹೇಳಲಾದ ಮಾರನ ಪೂರ್ವವರ್ತಿ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.
ಕಾಂಬೋಡಿಯನ್ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯವಾದ ರೀಮ್ಕರ್, ರಾಮನನ್ನು ಪ್ರೀ ರೀಮ್, ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ಪ್ರೀ ಲೀಕ್ ಎಂದು ಮತ್ತು ಸೀತೆಯನ್ನು ನಿಯಾಂಗ್ ಸೇಡಾ ಎಂದು ಚಿತ್ರಿಸಿದೆ. ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಸಂಗಗಳು ಇದರಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಬರುತ್ತವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಪ್ರೀಹ್ ರೀಮ್ನ ಕೋತಿ ಸೇವಕ ಹನುಮಾನ್ ಮತ್ತು ಮತ್ಸ್ಯಕನ್ಯೆ ಸೋವನ್ ಮಚ್ಚಾ ನಡುವಿನ ಅಪ್ರತಿಮ ಮುಖಾಮುಖಿ. ರೀಮ್ಕರ್ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕವಾಗಿ ಏಳನೇ ಶತಮಾನದಷ್ಟು ಹಿಂದಿನದು ಮತ್ತು ಇಂದು, ಖಮೇರ್ ಜನರಿಗೆ ತಮ್ಮ ನೃತ್ಯ ಪ್ರಕಾರವಾದ ಲಖೋನ್ ಅನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಲು ಇದು ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.
ರೀಮ್ಕರ್ ಅವರ ಐಕಾನೋಗ್ರಫಿಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳು ಖಮೇರ್ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ರಾಯಲ್ ಪ್ಯಾಲೇಸ್ ಮತ್ತು ಆಂಗ್ಕೋರ್ ವಾಟ್ ಮತ್ತು ಬಾಂಟೆ ಶ್ರೀ ದೇವಾಲಯಗಳ ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಜನಪ್ರಿಯಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ. ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದ ಉತ್ತರಕಾಂಡದಂತೆ, ರೀಮ್ಕರ್ ಕೂಡ ನಿಯಾಂಗ್ ಸೆಡಾಳ ವಿಲಕ್ಷಣತೆಯನ್ನು ಬೆಂಕಿಯ ಪರೀಕ್ಷೆಯ ಮೂಲಕ ಪರೀಕ್ಷಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ಪರೀಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ಅವಳು ತೇರ್ಗಡೆಯಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಆದರೆ ಅವಳ ಮೇಲಿನ ನಂಬಿಕೆಯ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ತೀವ್ರ ಅವಮಾನವಾಗುತ್ತದೆ. ವಿಚಾರಣೆಯ ನಂತರ, ಅವಳು ಅವನನ್ನು ತೊರೆದು ಋಷಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿಯ ಆಶ್ರಮದಲ್ಲಿ ಆಶ್ರಯ ಪಡೆಯುತ್ತಾಳೆ. ಅಲ್ಲಿ ಅವಳು ಪ್ರೀಹ್ ರೀಮ್ ನ ಅವಳಿ ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಜನ್ಮ ನೀಡುತ್ತಾಳೆ. ನಂತರ ಅವರು ತಮ್ಮ ತಂದೆಯೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಒಂದಾಗುತ್ತಾರೆ.