વિશ્વ સાડી દિવસ 2024: કચ્છ-જામનગરની બાંધણી અને પાટણનું પટોળું કેમ આજે પણ વિશ્વનું બજાર ગજવે છે?

બાંધણી ગુજરાતના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસાની અભિવ્યક્તિ, પટોળું ગુજરાતની નારીઓનું પ્રિય ઓઢણું- GUJARATI SAREE HISTORY

ગાંધીનગરઃ આપણાં ગુજરાતની ધરતીમાં હજારો વર્ષથી કલા, સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિથી ધબકતી રહી છે. ગુજરાતનો સુતરાઉ, ઊની અને રેશમી વસ્ત્રવણાટ ઉદ્યોગો હજારો વર્ષ જૂના છે. ગુજરાતમાં પ્રાચીન પરંપરાને લીધે ઘણાં વસ્ત્રોના નામો આજે પણ યથાવત જોવા મળે છે. ત્યારે આજે 21 ડિસેમ્બરના વિશ્વ સાડી દિવસ નિમિત્તે વાત ગુજરાતના પટોળા અને બાંધણી વિશે...

• વિશ્વ સાડી દિવસ નિમિત્તે વાત ગુજરાતના પટોળા અને બાંધણી વિશે : સાડી એ લાવણ્ય, વારસો અને સંસ્કારિતાનું પ્રતીક
• પટોળું ગુજરાતની નારીઓનું પ્રિય ઓઢણું : પટોળું કલાત્મક કૌશલ્ય અને ધૈર્યનું પ્રતિક
• બાંધણીએ સદીઓથી વિશ્વભરના લોકોને મોહિત કર્યા, કચ્છના વાઇબ્રન્ટ પ્રદેશ અને ઐતિહાસિક શહેર જામનગરમાંથી ઉદ્દભવેલી ભારતમાં સૌથી વધુ પ્રખ્યાત હસ્તકલા તરીકે વિકસિત થઈ
• બાંધણી ગુજરાતના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસાની અભિવ્યક્તિ

જેના માટે આપણું રાજ્ય વિશ્વ વિખ્યાત છે એવું પટોળું ગુજરાતની નારીઓનું પ્રિય ઓઢણું છે. પટોળાં માટે એક કહેવત જાણી છે કે, “પડી પટોળે ફાટે પણ ફીટે નહીં”. ઐતિહાસિક નગર પાટણની ઓળખ પટોળું છે. પટોળું કલાત્મક કૌશલ્ય અને ધૈર્યનું પ્રતિક છે.

900 વર્ષ જુનો છે ઈતિહાસ

પટોળા વણાંટની કળાનો સમૃદ્ધ ઈતિહાસ છે, જે સોલંકી વંશના સમયથી 900 વર્ષ પહેલાંનો હોવાનું માનવામાં આવે છે. તેમાં બેવડી ઇક્કત શૈલીનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમાં તાણાંવાણાંને વણતા પહેલાં અગાઉથી નક્કી કરી શૈલી મુજબ કાળજીપૂર્વક રંગવામાં આવે છે. એક પટોળું બનાવતા ચાર માણસો સાથે કામ કરે તો ચારથી છ મહિના જેટલો સમય લાગી જાય છે. જોકે આ પટોળાંમાં જે ડિઝાઇન બનાવવામાં આવે છે તે રેસમના તારથી બનાવવામાં આવે છે. આ પટોળું બંને બાજુએ પહેરી શકાય છે. પટોળાં ગુજરાત અને ભારત ઉપરાંત વિદેશમાં પણ ઘણું લોકપ્રિય છે.

પટોળાં સાડી ગુજરાતમાં સાંસ્કૃતિક મહત્વ ધરાવે છે. પરંપરાગત રીતે ખાસ પ્રસંગોએ મહિલાઓ દ્વારા પહેરવામાં આવે છે, ઘણીવાર લગ્નો, તહેવારો અને મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક વિધિઓ જેવી ઉજવણીઓ સાથે સંકળાયેલું છે. સાડીએ લાવણ્ય, વારસો અને સંસ્કારિતાનું પ્રતીક છે. પટોળું ગુજરાતની સદીઓ જૂની વણાટ પરંપરાઓને પ્રતિબિંબિત કરે છે. તેની જટિલ ડિઝાઇન, ઉદ્યમી ઉત્પાદન પ્રક્રિયા અને સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક મહત્વ તેને વિશ્વના સૌથી કિંમતી કાપડમાંથી એક છે.

બાંધણીની આજે પણ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે માગ

ગુજરાતની બાંધણી સમગ્ર દેશનું ગૌરવ છે. કચ્છ અને જામનગરની પ્રખ્યાત બાંધણીની દેશ વિદેશમાં ખૂબ ચાહના છે. વિવિધ જુદી-જુદી કલાત્મક ડિઝાઇન બાંધણીઓ જોવા મળે છે. બાંધણી પર મનમોહક રંગો આંખે ઊડીને વળગે તેવા હોય છે. બાંધણીએ સદીઓથી વિશ્વભરના લોકોને મોહિત કર્યા છે. કચ્છના વાઇબ્રન્ટ પ્રદેશ અને ઐતિહાસિક શહેર જામનગરમાંથી ઉદ્દભવેલી ભારતમાં સૌથી વધુ પ્રખ્યાત હસ્તકલા તરીકે વિકસિત થઈ છે.

બાંધણીઓમાં જુદી-જુદી કલાત્મક ડિઝાઇન જોવા મળે છે. તેમાં ટપકાની, ફૂલની, ફળની, ભૌમિતિક, પાંદડાની ભાત, કે હાથી ઘોડા જેવા પ્રાણીની ભાત પણ જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત રેશમી સોનેરી અને ઝરીવાળી પટ્ટીઓની કિનારી બનાવી બાંધણી અને સુંદરતામાં ભવ્યતા લાવવામાં આવે છે. મલમલ (ફાઇન મલમલ), હેન્ડલૂમ અથવા રેશમી કાપડ પરંપરાગત પસંદગીઓ હતી, પરંતુ હવે શિફોન, જ્યોર્જેટ અને ક્રેપનો પણ બાંધણી માટેના બેઝ ફેબ્રિક્સ તરીકે ઉપયોગ થાય છે. બાંધણીમાં વપરાતા રંગો આકર્ષક હોય છે. બાંધણીના કાપડમાં લાલ, પીળો, લીલો, વાદળી અને જાંબુડિયાના વાઇબ્રન્ટ રંગછટા વારંવાર જોવા મળે છે, જે દરેક જીવન અને સંસ્કૃતિના વિવિધ પાસાંઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. બાંધણીના વાઇબ્રન્ટ રંગો અને ડિઝાઇનની માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ વધુ માંગ રહે છે.

બાંધણી ગુજરાતના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસાની અભિવ્યક્તિ છે. બાંધણી ફેબ્રિક બનાવનારા કારીગરો એક પ્રાચીન પરંપરાના રક્ષક છે, તેઓ તેમની કુશળતા અને જ્ઞાન પેઢી દર પેઢી પસાર કરે છે. કલાનું સ્વરૂપ રાજ્યની અર્થવ્યવસ્થાનો નોંધપાત્ર ભાગ છે, કારણ કે તે સ્થાનિક કારીગરોને ટેકો આપે છે અને ટેક્સટાઇલ ઇનોવેશનના હબ તરીકે ગુજરાતની પ્રતિષ્ઠામાં ફાળો આપે છે.

વિશ્વ સાડી દિવસના અવસરે, આ અસાધારણ હસ્તકલા પાછળના કારીગરોનું સન્માન કરવું તે ખૂબ મહત્વપૂર્ણ છે. બાંધણી, પટોળાની સાડીઓએ ગુજરાતની કારીગરીનું સાચું પ્રતિબિંબ છે, જે કલા, સંસ્કૃતિ અને પરંપરાને જાળવી રાખીને વિશ્વભરના લોકોને સતત પ્રેરણા આપે છે.