লেহ:লাডাখৰ লেহৰ মাজমজিয়াত অৱস্থিত ছাছ ছ’মা মছজিদ ৷ ১৭ শতিকাৰ এক উল্লেখযোগ্য ঐতিহাসিক স্মৃতিসৌধ হিচাবে বিবেচিত এই মছজিদটো । যি সময়ত লেহ প্ৰাচীন ৰেচম বাণিজ্যৰ এক সমৃদ্ধিশালী কেন্দ্ৰ আছিল, সেই সময়ত ইয়াক নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল ৷ মধ্য এছিয়া, কাশ্মীৰ, পঞ্জাব আৰু ইয়াৰ বাহিৰৰ ব্যৱসায়ীসকলক আকৰ্ষণ কৰিছিল লেহৰ ৰেচম বাণিজ্যই ।
এই ব্যৱসায়ীসকলৰ বহুতেই আছিল মুছলমান সম্প্ৰদায়ক ৷ সেয়ে তেওঁলোকক গোট খাবলৈ আৰু নামাজ পঢ়িবলৈ ঠাইৰ প্ৰয়োজন হৈছিল, যাৰ ফলত ছাছ ছ’মা মছজিদটো স্থাপন কৰা হৈছিল । এই মছজিদটো মহিলাসকলে উপাসনাথলী (worship by women) হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ লগতে মাদ্ৰাছা হিচাপেও ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল ।
আজিও স্থানীয় মুছলমান সমাজৰ বাবে ছাছ ছ’মা মছজিদে উপাসনাৰ স্থান হিচাপে কাম কৰি আহিছে । এই মছজিদটোৱে লাডাখৰ বৈচিত্ৰময় আৰু আন্তঃসংযোগী অতীতৰ সোঁৱৰণী হিচাপে থিয় দিছে, য’ত বাণিজ্য, বিশ্বাস আৰু সংস্কৃতি একত্ৰিত হৈছিল ।
২০০৭ চনত তিব্বত হেৰিটেজ ফাণ্ডে (Tibet Heritage Fund চমুকৈ THF) অঞ্জুমান মইন উল ইছলাম ছ’চাইটিৰ সৈতে সহযোগিতা কৰি পুৰণি চহৰখনৰ চুটাই ৰন্থাক অঞ্চলৰ ছাছ ছ’মা বাগিচাত অৱস্থিত লেহৰ আটাইতকৈ পুৰণি মছজিদ মছজিদ শ্বৰীফ পুনৰুদ্ধাৰ কৰে ।
আঞ্জুমান মই উল ইছলামৰ সভাপতি ড৹ আব্দুল কায়মে কয়, "লেহ এই বাণিজ্যিক নেটৱৰ্কৰ মূলতে আছিল লেহছা, পঞ্জাব, কাশ্মীৰ আৰু সম্ভৱতঃ চীনৰ পৰাও ব্যৱসায়ীক আকৰ্ষণ কৰিছিল । ইৰাণ আৰু ইউৰোপৰ পৰাও ব্যৱসায়ী আহিছিল ৷ আনহাতে মধ্য এছিয়াৰ বহু ব্যৱসায়ীয়ে বিশেষকৈ নুব্ৰা পানামিক অঞ্চলৰ পৰা নিয়মীয়াকৈ ভ্ৰমণ কৰিছিল ।"
"এই ব্যৱসায়ীসকলৰ বৃহৎ সংখ্যক মুছলমান আছিল আৰু তেওঁলোকে উটকে ধৰি নিজৰ কাৰাভানসমূহৰ সৈতে ছাছ ছ'মাত গোট খাইছিল । মধ্য এছিয়াত পৰিচিত 'তন্দুৰ' বেকাৰীসমূহ লেহত অস্তিত্ব অব্যাহত আছে । আমি ইয়াক পুনৰুদ্ধাৰ আৰু সংৰক্ষণৰ বাবে কাম কৰিছো । মছজিদ ইয়াৰ পৰম্পৰাগত ৰূপত (আজান) আৰু পাঁচটা দৈনিক নামাজ (নামাজ) ইয়াত এতিয়াও পঢ়া হয় ।’’
অঞ্জুমান মইন উল ইছলামৰ কাৰ্যবাহী সদস্য ডাঃ নূৰ মহম্মদে কয়, "এই মছজিদটো লেহ চহৰৰ অন্যতম পুৰণি ৰাজহুৱা মছজিদ । এই ছাছ ছ'মা অঞ্চলটো আগতে মধ্য এছিয়াৰ কাৰাভানৰ অন্যতম কেম্পিং গ্ৰাউণ্ড আছিল । ইয়াৰ ওচৰতে আন এটা কেম্পিং গ্ৰাউণ্ড আছিল । এই তিনিটা টেক্সি ষ্টেণ্ডৰ ওচৰত আছিল জাংষ্টি আৰু তেওঁলোকৰ জীৱ-জন্তুবোৰো তাতেই ৰখা হৈছিল ।’’