বিশেষ প্ৰতিবেদন, ৪ ছেপ্টেম্বৰ :সংবাদ মাধ্যমৰ শেহতীয়া প্ৰতিবেদন অনুসৰি, ৰাষ্ট্ৰীয় দুৰ্যোগ ব্যৱস্থাপনা কৰ্তৃপক্ষই (NDMA) হিমালয়ৰ উচ্চ বিপদাশংকাযুক্ত হিমবাহ হ্ৰদসমূহ নিৰীক্ষণ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছে । হিমবাহ হ্ৰদৰ বিস্ফোৰণে হিমালয়ত এক ডাঙৰ বিপদাশংকাৰ সৃষ্টি কৰিছে যাৰ বাবে সম্ভৱত এই সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছে ।
হিমালয়ত ৫০০০তকৈও অধিক হিমবাহ হ্ৰদ আছে আৰু প্ৰায় ২০০ টা হ্ৰদৰ বৰফ গলি ওফন্দি উঠাৰ উপক্ৰম হৈছে । জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আৰু বৰ্ধিত মানৱ ধ্বংসযজ্ঞৰ ফলত বৰ্ধিত বায়ুমণ্ডলীয় উষ্ণতাই হিমবাহ হ্ৰদৰ বিস্ফোৰণৰ ফলত হোৱা বানৰ (GLOF)ৰ কাৰক হিচাপে বিবেচিত হৈছে ।
হিমবাহ হ্ৰদৰ বিস্ফোৰণৰ ফলত হোৱা বানক বৈজ্ঞানিক ভাষাত GLOF শব্দৰ দ্বাৰা জনা যায় । সাধাৰণতে অতিৰিক্ত বৰষুণৰ ফলত হোৱা বানৰ তুলনাত ই অধিক ক্ষতি আৰু ধ্বংসৰ সৃষ্টি কৰে । শেহতীয়াকৈ কেইবাটাও হিমবাহ হ্ৰদৰ বিস্ফোৰণৰ ঘটনা সংঘটিত হৈছে ।
২০১৩ চনৰ কেদাৰনাথ দুৰ্যোগ হিমবাহ হ্ৰদৰ ফলত হোৱা বানৰ আটাইতকৈ বিধ্বংসী উদাহৰণ আছিল, য'ত ৬,০০০ লোকৰ মৃত্যু হৈছিল । ২০১৪ চনৰ ৬ আগষ্টৰ মাজনিশা লাডাখৰ গিয়া ভিলেজত অনুৰূপ ঘটনা সংঘটিত হৈছিল, যাৰ ফলত দলং, ঘৰ আৰু খেতিপথাৰৰ বিস্তৰ ক্ষতি হৈছিল । এয়া হিমস্খলন বা ভূমিস্খলনৰ বাবে নহয় বৰফবোৰ গলি যোৱাৰ ফলত হৈছিল ।
২০২১ চনৰ ৭ ফেব্ৰুৱাৰীত উত্তৰাখণ্ডৰ চামোলীৰ ঋষিগংগা আৰু ধৌলিগংগা উপত্যকাত আন এক একে ধৰণৰ ঘটনা সংঘটিত হয় ৷ যাৰ ফলত ২০০ৰো অধিক লোকৰ মৃত্যু হয় আৰু দুটা জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প ক্ষতিগ্ৰস্ত হয় । ২০১৩ চনৰ কেদাৰনাথৰ আকস্মিক বানৰ বিপৰীতে, লাডাখ আৰু চামোলীৰ ঘটনাবোৰে পৰ্বতৰ শীৰ্ষত হিমবাহ হ্ৰদ সম্প্ৰসাৰণৰ কোনো প্ৰমাণ নিদিয়ে ।
তথাপিও, এই সকলোবোৰ ঘটনা মৌলিক স্তৰৰ সৈতে সম্পৰ্কিত ট্ৰিগাৰিং প্ৰণালী বুলি ধৰা হয় । যাক স্থায়ী বৰফ গলি যোৱা, অন্যথা পাৰ্মাফ্ৰষ্ট (মাটি বা পলস গোট মাৰি হোৱা অংশ) বুলি কোৱা হয় । পৰ্বত পাৰ্মাফ্ৰষ্ট হৈছে শিলবোৰৰ মাজৰ ফাট আৰু ফাটবোৰৰ বৰফ যি সেইবোৰক একেলগে ধৰি ৰাখে আৰু তীব্ৰ ঢালবোৰ স্থিৰ কৰাত সহায় কৰে ।
পৰ্বতৰ পাৰ্মাফ্ৰষ্ট গলি যোৱাৰ ফলত ভগা শিল পৃষ্ঠৰ বৰফৰ সৈতে বান্ধি ৰখা এক গোটে পৰ্বতৰ ঢালবোৰৰ খহনীয়া আৰম্ভ কৰে । যোৱা কেইটামান দশকত তাপমাত্ৰা বৃদ্ধি নিশ্চয় পাৰ্মাফ্ৰষ্ট গলি যোৱাৰ কাৰণ আছিল ।
২০২৩ চনৰ ৪ অক্টোবৰত পুৱাৰ ভাগত ছিকিমত সংঘটিত হিমবাহ বিস্ফোৰণ সম্পৰ্কীয় দুৰ্যোগৰ ফলত প্ৰায় ৪০ গৰাকী লোকৰ মৃত্যু হৈছিল আৰু বহু লোক সন্ধানহীন হোৱাৰ খবৰ পোৱা গৈছিল । ধাৰাসাৰ বৰষুণৰ ফলত ছিকিমৰ হিমবাহ দক্ষিণ লোনাক হ্ৰদ বিস্ফোৰণ হৈছিল যাৰ ফলত সমতলৰ অঞ্চলবোৰত প্ৰলয়ংকৰী বানৰ সৃষ্টি হৈছিল ।
লাচেন উপত্যকাৰ তিস্তা নৈৰ সোঁত ইমানেই শক্তিশালী আছিল যে ই কেইবাখনো দলং আৰু ৰাস্তাৰ বিস্তৰ ক্ষতি কৰিছিল আৰু এই সোঁতে ছিকিমৰ চুংথাঙৰ তিস্তা-৩ বান্ধ নামৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পটোক আঘাত কৰিছিল । ফলস্বৰূপে জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ কিছু অংশৰ ক্ষতি হৈছিল ।
ডাৱৰ বিস্ফোৰণৰ ফলত হোৱা কৃত্ৰিম বানৰ দ্বাৰা সাগৰ পৃষ্ঠৰ পৰা ৫,২০০ মিটাৰ উচ্চতাত থকা লোনাক হিমবাহ হ্ৰদটো ওপচি পৰিছিল । অৱশেষত ইয়াৰ এটা অংশ খহি বিভিন্ন অঞ্চল প্লাৱিত কৰিছিল । ছিকিম দুৰ্যোগ হৈছে হিমালয়ৰ এনে ঘটনাৰ পুনৰাবৃত্তি যি গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিৰ উৰ্ধমুখী প্ৰৱণতা আৰু পৰ্বতৰ হিমবাহ আৰু পাৰ্মাফ্ৰষ্ট নিৰন্তৰ গলি যোৱাৰ ফলত হোৱা বৰ্ধিত বিপদাশংকা । অনিয়ন্ত্ৰিত নিৰ্মাণ, জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প আৰু মানৱ সমাজৰ কাৰ্যকলাপৰ দ্বাৰা এই ঘটনাবোৰ বৃহৎ দুৰ্যোগলৈ পৰিণত হৈছে ।
মেৰু অঞ্চলৰ পিচত হিমালয়ত সৰ্বাধিক পৰিমাণৰ হিমবাহ আৰু বৰফ আছে । 'তৃতীয় মেৰু'ত হিমবাহৰ এক বিশাল ভাণ্ডাৰ আছে যি এছিয়াৰ কিছুমান মুখ্য নদীৰ উৎপত্তিস্থল । ই এছিয়াৰ সাধাৰণ গোলকীয় জলবায়ুৰ এক মুখ্য নিয়ন্ত্ৰক । চীন, ভাৰত, পাকিস্তান আৰু অন্যান্য দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ দেশবোৰত এই নদীবোৰৰ সমীপত বাস কৰা এক বিলিয়ন লোকে তেওঁলোকৰ জল সংকট দূৰ কৰিবলৈ হিমালয় আৰু তিব্বতীয় মালভূমিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে ।
বৈজ্ঞানিক অধ্যয়নে আমাক দেখুৱাইছে যে এই তৃতীয় প্ৰকাৰৰ শক্তি, যাক এতিয়া গোলকীয় উষ্ণতাৰ মুখ্য চালক হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হৈছে, প্ৰাকৃতিক ভাৰসাম্যক প্ৰভাৱিত কৰে আৰু পৰ্বতমালাত পৰিৱেশ পৰিৱৰ্তন ত্বৰান্বিত কৰে । চীন, ভাৰত, পাকিস্তান আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াত সমতল ভূমিত বাস কৰা প্ৰায় এক বিলিয়ন লোক পানীৰ বাবে হিমালয় আৰু তিব্বতীয় মালভূমিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে ।
- গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিৰ পৰিণতি
শেহতীয়া অধ্যয়নসমূহে সূচায় যে গ্ৰীণহাউচ গেছ নিৰ্গমনৰ ফলত হোৱা তাপ মাত্ৰ বৃদ্ধিৰ ফলত মাউণ্ট এভাৰেষ্টৰ চাৰিওফালৰ অঞ্চলটোৱে ২১০০ চনৰ ভিতৰত হিমবাহৰ ৭০-৯৯ শতাংশ হেৰুৱাব পাৰে । পৰ্যটন ক্ষেত্ৰৰ উন্নয়নৰ ফলত গধুৰ যান-বাহনৰ নিৰ্গমন আৰু ক'লা কাৰ্বন আদি হিমবাহ গলি যাব পাৰে আৰু পৰিৱেশৰ অৱক্ষয় হ'ব পাৰে । অধ্যয়নবোৰে দেখুৱাইছে যে কেৱল ক'লা কাৰ্বনৰ ফলত হিমালয়ত মুঠ হিমবাহৰ প্ৰায় ৩০ শতাংশ গলিব পাৰে । এই ফলাফলবোৰে এটা অতি উদ্বেগজনক পৰিস্থিতিক সূচায় ।
অধ্যয়নবোৰে দেখুৱাইছে যে নিৰন্তৰ হিমবাহ গলি হিমালয়ত হিমবাহ হ্ৰদ উৎপন্ন কৰে যি সম্ভাৱ্য অস্থিৰ মোৰাইনৰ (হিমবাহৰ দ্বাৰা পৰিবহণ কৰা আৱৰ্জনা) দ্বাৰা আৱদ্ধ হৈ পৰে । এই হ্ৰদবোৰ বৰফ বা আৱৰ্জনা পৰাৰ ফলত বা ভূমিকম্প বা বৰষুণৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা তৰংগৰ দ্বাৰা উদ্ভৱ হোৱা বিস্ফোৰণৰ সম্ভাৱনা থাকে । এনে হোৱাৰ ফলত কেই মিনিটমান বা ঘণ্টাৰ ভিতৰতে বোকা আৰু পানী তললৈ নামি আহে আৰু ইয়াৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত সকলোবোৰ ধ্বংস কৰি যায় ।
অধ্যয়নবোৰে এইটোও সূচায় যে হিমবাহ হ্ৰদবোৰৰ সংখ্যা বহু বেছি আৰু ১৯৯০ চনৰ পৰা পৰ্বতমালাৰ আন অংশবোৰৰ তুলনাত মধ্য আৰু পূৱ হিমালয়ৰ গোটবোৰত এইবোৰ উৎপত্তি হৈছে । অধিক উচ্চতাত শিল খহি পৰাৰো সম্ভাৱনা থাকে ।
সংবাদ মাধ্যমৰ প্ৰতিবেদনে দেখুৱাইছে যে ২৫ জুলাইত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে অনুমোদন জনোৱা ৰাষ্ট্ৰীয় হিমবাহ হ্ৰদ বিস্ফোৰণ বানৰ বিপদাশংকা প্ৰশমন কাৰ্যসূচীয়ে ছিকিমৰ ৬ টা হ্ৰদৰ আকাৰ, গভীৰতা আৰু দ্ৰাঘিমাংশৰ প্ৰ'ফাইল মূল্যায়ন কৰিব, যাক উচ্চ বিপদাশংকা হিচাপে চিনাক্ত কৰা হৈছে । অধ্যয়নৰ জৰিয়তে ইলেকট্ৰিকেল ৰেজিছটিভিটি ট'ম'গ্ৰাফী চাৰ্ভে (Electrical Resistivity Tomography Survey) আৰু গ্ৰাউণ্ড পেনিট্ৰেটিং ৰাডাৰ জৰীপ ব্যৱহাৰ কৰি তেওঁলোকৰ স্থিৰতা আৰু বিপদাশংকাৰ কাৰকবোৰ মূল্যাঙ্কন কৰিবলৈ এই আৱৰ্জনা ভৰ্তি বান্ধবোৰৰ এক ভৌগোলিক মূল্যাংকন কৰা হ'ব ।
হিমবাহ হ্ৰদত পানীৰ পৰিমাণ হ্ৰাস কৰাৰ উপায় বিচাৰি উলিওৱাটো হৈছে জিএলঅ'এফৰ বিপদাশংকা হ্ৰাস কৰাৰ এক উপায় । যদিও এতিয়া এক উন্নত হিমবাহ হ্ৰদৰ তালিকা উপলব্ধ, বিপদাশংকা বিশ্লেষণৰ বাবে হ্ৰদৰ পৰিমাণৰ অধিক সঠিক অনুমানৰ বাবে এই হ্ৰদবোৰৰ বাথিমেট্ৰিক তথ্যৰ প্ৰয়োজন ।
সম্ভাৱ্য বিপদজনক হিমবাহ হ্ৰদৰ মেপিং আৰু সেইবোৰৰ জিএলঅ'এফ সংকট মূল্যায়নৰ ফলত অঞ্চলটোত এনে দুৰ্যোগৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস কৰিবলৈ উপযুক্ত প্ৰশমন পদ্ধতি প্ৰস্তুত কৰা উচিত । মানুহৰ বাসস্থানত বৰ্ধিত প্ৰৱণতা আৰু হিমালয়ত জল-বৈদ্যুতিক প্ৰকল্প, দলং, সুৰংগ আৰু ৰাস্তা-ঘাটৰ দৰে অভিযন্তা গাঁথনিৰ ব্যাপক নিৰ্মাণৰ ফলত ক্ৰাইঅ'স্ফিয়াৰৰ বিপদৰ সৈতে মানৱ ক্ষেত্ৰৰ সংস্পৰ্শ সম্প্ৰসাৰিত হয় ।
জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আৰু বৰ্ধিত দুৰ্যোগৰ সম্ভাৱনাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত অনিয়ন্ত্ৰিত তীৰ্থস্থন পৰ্যটনকে ধৰি হিমালয়ৰ ৰাজ্যসমূহৰ বাবে বৰ্তমানৰ উন্নয়নমূলক আৰ্হিসমূহৰ ওপৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ চিন্তা কৰা উচিত ।
লগতে পঢ়ক :হিমালয়ৰ হিমবাহ হ্ৰদৰ সম্প্ৰসাৰণ, ভাৰতৰ বাবে ই কিয় উদ্বেগজনক ? - Glacial Lakes in Himalayas
