বিশেষ প্ৰতিবেদন, 16 মে’ : যোৱা সপ্তাহত মালয়েছিয়াৰ পুত্ৰজায়াত অনুষ্ঠিত হোৱা দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সংগঠন (ASEAN)-ভাৰত বাণিজ্য সামগ্ৰী চুক্তি (AITIGA)ৰ পুনৰীক্ষণৰ বাবে চতুৰ্থ যুটীয়া সমিতিৰ বৈঠকত, ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলটোৱে কি ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে তাৰ ওপৰত পুনৰ গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছে ৷ কাৰণ এই অঞ্চলটোৱেই হৈছে আছিয়ান দেশসমূহৰ ভৌগোলিকভাৱে আটাইতকৈ ওচৰৰ অঞ্চল ৷ এই ভৌগোলিক সান্নিধ্যৰ লাভ উঠাবলৈ নতুন দিল্লীয়ে 1990 চনৰ আৰম্ভণিতে লুক ইষ্ট পলিচি আৰু 2014 চনত এক্ট ইষ্ট পলিচি প্ৰণয়ন কৰিছিল ৷
শ্বিলংস্থিত এছিয়ান কনফ্লুয়েন্স থিংক টেংকৰ ফেলো কে য়হোমৰ মতে, ভাৰত চৰকাৰ আৰু আছিয়ানৰ উদ্দেশ্য হৈছে নতুন দিল্লী আৰু 10খন ৰাষ্ট্ৰৰ ব্লকৰ মাজত দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰাৰ বাবে উত্তৰ-পূবত সুযোগ অন্বেষণ কৰা ৷ য়হোমে ইটিভি ভাৰতক কয়- "উত্তৰ-পূবে নিশ্চিতভাৱে বৃহত্তৰ নীতি পৰিকাঠামোত কেন্দ্ৰীয়তা বিচাৰি পায় ৷"
ভাৰতৰ বিশ্ব বাণিজ্যত 11 শতাংশ অংশীদাৰিত্বৰে দেশখনৰ অন্যতম প্ৰধান বাণিজ্যিক অংশীদাৰ দেশ আছিয়ান ৷ কিন্তু কথাটোৰ সত্যটো হ’ল ভাৰত আৰু আছিয়ানৰ মাজত দ্বিপাক্ষিক অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক সম্পৰ্ক বৃদ্ধিৰ বাবে উত্তৰ-পূবৰ সম্ভাৱনাক এতিয়াও ব্যৱহাৰ কৰা হোৱা নাই ৷
উদাহৰণস্বৰূপে, যদিও 2023-24 চনত ভাৰত-আছিয়ানৰ দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্য 122.67 বিলিয়ন ডলাৰ আছিল, ইয়াৰ মাত্ৰ পাঁচ শতাংশহে উত্তৰ-পূবৰ আছিল ৷ বাকী ব্যৱসায়ৰ উৎপত্তি ভাৰতৰ অন্যান্য প্ৰান্তৰ ৰাজ্যৰ পৰা হৈছিল ৷ এতিয়া চতুৰ্থখন এ আই টি আই জি এ পৰ্যালোচনা বৈঠক অনুষ্ঠিত হোৱাৰ লগে লগে জল্পনা-কল্পনাৰ সৃষ্টি হৈছে যে উত্তৰ-পূবে বাণিজ্যৰ কাঠামোত কেনেকৈ অধিক বিশিষ্ট ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে ৷
বাণিজ্য আৰু উদ্যোগ মন্ত্ৰালয়ে জাৰি কৰা এক বিবৃতি অনুসৰি, সমগ্ৰ অঞ্চলটোৰ ব্যৱসায়ীসকলৰ বাবে ইয়াক অধিক বাণিজ্যিক সুবিধাজনক আৰু উপকাৰী কৰি তুলিবলৈ এ আই টি জি এৰ পৰ্যালোচনাৰ বাবে আলোচনা 2023 চনৰ মে’ মাহৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল ৷
বিবৃতিটোত কোৱা হৈছে যে, “পৰ্যালোচনাত চুক্তিখনৰ বিভিন্ন নীতিগত ক্ষেত্ৰৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ বাবে মুঠ আঠখন উপ-সমিতি গঠন কৰা হৈছে আৰু ইয়াৰে পাঁচখন উপ-সমিতিয়ে আলোচনা আৰম্ভ কৰিছে ৷”
"পাঁচখন উপ-সমিতিয়ে চতুৰ্থ এ আই টি জি এৰ যুটীয়া সমিতিক তেওঁলোকৰ আলোচনাৰ ফলাফলৰ প্ৰতিবেদন দিছিল ৷ ৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱহাৰ আৰু বজাৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ', 'উৎপত্তিৰ নিয়মাৱলী', 'মানদণ্ড, কাৰিকৰী নিয়মাৱলী আৰু সামঞ্জস্য মূল্যায়ন প্ৰক্ৰিয়া' আৰু 'আইনী আৰু প্ৰতিষ্ঠানগত সমস্যা'ৰ সৈতে সম্পৰ্কিত ইয়াৰে চাৰিখন উপ-সমিতিয়ে চতুৰ্থ এ আই টি আই জি এ যুটীয়া সমিতিৰ সৈতে মালয়েছিয়াৰ পুত্ৰজায়াত মিলিত হৈছিল ৷ চেনিটাৰী আৰু ফাইটোচেনিটাৰী সম্পৰ্কীয় উপ-সমিতিখন 3 মে’ 2024 তাৰিখে মিলিত হৈছিল ৷ যুটীয়া সমিতিয়ে উপ-সমিতিসমূহক প্ৰয়োজনীয় নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰিছিল ৷"
এ আই টি আই জি এ কি আৰু কেতিয়া কাৰ্যকৰী হৈছিল?
এ আই টি আই জি এ হৈছে আছিয়ান আৰু ভাৰতৰ মাজত এক ব্যাপক বাণিজ্য চুক্তি, যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্য আৰু অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা বৃদ্ধি কৰা ৷ চুক্তিখনৰ বাবে আলোচনা 2003 চনত আৰম্ভ হৈছিল আৰু 2009 চনত সমাপ্ত হৈছিল ৷ চুক্তিখন 1 জানুৱাৰী, 2010 তাৰিখৰ পৰা এই চুক্তি কাৰ্যকৰী হৈছিল ৷
এ আই টি আই জি এৰ এটা কেন্দ্ৰীয় উদ্দেশ্য হ'ল আছিয়ান সদস্য ৰাষ্ট্ৰ আৰু ভাৰতৰ মাজত ব্যৱসায় কৰা সামগ্ৰীৰ ওপৰত শুল্ক হ্ৰাস আৰু শেষত নাইকিয়া কৰা ৷ চুক্তিৰ অধীনত, দুয়োপক্ষই নিৰ্ধাৰিত সময়ত বিভিন্ন সামগ্ৰীৰ ওপৰত শুল্ক ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছে ৷ এই পদক্ষেপবোৰৰ ভিতৰত আছে শুল্ক প্ৰক্ৰিয়াবোৰ সৰল কৰা, স্বচ্ছতা বৃদ্ধি কৰা আৰু বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত শুল্ক বিহীন বাধা হ্ৰাস কৰা ৷ যাৰ ফলত ব্যৱসায়বোৰৰ বাবে সীমা অতিক্ৰম কৰি বাণিজ্যত জড়িত হোৱাটো সহজ আৰু কম খৰছী হয় ৷
এই চুক্তিত উৎপত্তিৰ মাপকাঠী নিয়ম স্থাপন কৰা হৈছে, য’ত সামগ্ৰীসমূহ আছিয়ান বা ভাৰতৰ পৰা উৎপত্তি হোৱা বুলি গণ্য কৰা চৰ্তসমূহৰ সংজ্ঞা নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে ৷ চুক্তিখনৰ অধীনত অগ্ৰাধিকাৰ শুল্ক ব্যৱহাৰৰ বাবে যোগ্যতা নিৰ্ধাৰণৰ বাবে এইটো গুৰুত্বপূৰ্ণ ৷
এ আই টি আই জি এত এনে কিছুমান ক্ষেত্ৰত সুৰক্ষা ব্যৱস্থা প্ৰয়োগ কৰাৰ অনুমতি দিয়া বিধান অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে য’ত কিছুমান সামগ্ৰীৰ আমদানিয়ে ঘৰুৱা উদ্যোগসমূহক গুৰুতৰ আঘাতৰ সৃষ্টি কৰে বা হোৱাৰ ভাবুকি দিয়ে ৷ এই ব্যৱস্থাসমূহৰ উদ্দেশ্য হৈছে ক্ষতিগ্ৰস্ত উদ্যোগসমূহক সাময়িকভাৱে সকাহ দিয়াৰ লগতে সালসলনি কৰিব পৰাকৈ অনুমতি দিয়া ৷
চুক্তিখনত ইয়াৰ ব্যাখ্যা বা কাৰ্যকৰীকৰণৰ সন্দৰ্ভত উদ্ভৱ হ’ব পৰা বিবাদসমূহৰ সমাধানৰ বাবে বিবাদ নিষ্পত্তিৰ ব্যৱস্থা অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে ৷ এই ব্যৱস্থাই আলোচনা আৰু আলোচনাৰ জৰিয়তে বিবাদ সমাধানৰ বাবে এক গাঁথনিগত প্ৰক্ৰিয়া প্ৰদান কৰে ৷ প্ৰয়োজন হ’লে বিষয়টো মধ্যস্থতালৈ উন্নীত কৰাৰ সম্ভাৱনা থাকে ৷
এ আই টি আই জি এয়ে আছিয়ান আৰু ভাৰতৰ মাজত বাণিজ্যৰ সুবিধা, শুল্ক প্ৰশাসন আৰু কাৰিকৰী মানদণ্ডৰ দৰে ক্ষেত্ৰত সহযোগিতা আৰু সামৰ্থ্য বিকাশৰ ব্যৱস্থাও অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছে ৷ ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে চুক্তিখনে সৃষ্টি কৰা সুযোগসমূহৰ পৰা দুয়োপক্ষই সম্পূৰ্ণৰূপে লাভৱান হোৱাৰ ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰা ৷
2010 চনতে কাৰ্যকৰী হোৱা এ আই টি আই জি এ-য়ে ভাৰত-আছিয়ান বাণিজ্য বৃদ্ধি কৰিবলৈ কিয় সক্ষম হোৱা নাই ?
এ আই টি জি এৰ এটা প্ৰধান সমস্যা হ’ল ওলোটা কৰ্তব্যৰ গাঁথনি ৷ ইয়াৰ দ্বাৰা কেঁচামালৰ ওপৰত শুল্ক সম্পূৰ্ণ সামগ্ৰীতকৈ বেছি হোৱা পৰিস্থিতিৰ কথা বুজোৱা হয় ৷ ভাৰতলৈ ৰপ্তানি কৰা সম্পূৰ্ণ সামগ্ৰীৰ ওপৰত শুল্কৰ তুলনাত ভাৰতৰ পৰা আহৰণ কৰা কেঁচামালৰ ওপৰত আছিয়ান ৰাষ্ট্ৰসমূহে অধিক কৰ আৰোপ কৰাৰ উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰিছে ভাৰতীয় ব্যৱসায়ীসকলে ৷ এই বৈষম্যই ভাৰতীয় কেঁচামাল অধিক ব্যয়বহুল আৰু কম প্ৰতিযোগিতামূলক কৰি তোলে, যাৰ ফলত ভাৰতীয় ব্যৱসায়ীসকলক চুক্তিখনৰ লাভ উঠাবলৈ নিৰুৎসাহিত কৰে ৷
কঠোৰ মানদণ্ড, জটিল শুল্ক পদ্ধতি আৰু নিয়ন্ত্ৰণমূলক প্ৰয়োজনীয়তাৰ দৰে অশুল্ক বাধাসমূহে (এন টি বি) যথেষ্ট প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে ৷ এ আই টি জি এ-য়ে শুল্ক হ্ৰাস কৰাত গুৰুত্ব দিয়াৰ বিপৰীতে এন টি বিয়ে সামগ্ৰীৰ মসৃণ প্ৰবাহত বাধা অব্যাহত ৰাখিছে ৷ এই বাধাসমূহৰ ভিতৰত আছে চেনিটাৰী আৰু ফাইটোচেনিটাৰী ব্যৱস্থা, বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত কাৰিকৰী বাধা আৰু অন্যান্য প্ৰশাসনিক আৰু আমোলাতন্ত্ৰিক বাধা যিয়ে ব্যৱসায় প্ৰক্ৰিয়াক জটিল কৰি তোলে ৷