ਦੇਹਰਾਦੂਨ/ਉੱਤਰਾਖੰਡ: 17 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 28 ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਰਾਤ ਕਰੀਬ 8 ਵਜੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਦੇ ਸਿਲਕਿਆਰਾ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚ ਫਸੇ 41 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸੂਬਾ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਹੁਣ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਉੱਠਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹਰ ਵੱਡੀ ਸੰਸਥਾ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਚਾਅ ਲਈ ਇੰਨੇ ਦਿਨ ਕਿਉਂ ਲੱਗ ਗਏ? ਨਾਲ ਹੀ, ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਕਿਵੇਂ ਅਸਫਲ ਹੋਈ? ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨੇ ਪੈਣਗੇ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਜਾਣਨ ਲਈ ਈਟੀਵੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੁਝ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਲਈ।
ਇੰਝ ਰਿਹਾ ਹੈ ਲੰਮਾ ਰੈਸਕਿਊ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ: ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਸਿਲਕਿਆਰਾ ਟਨਲ ਰੈਸਕਿਊ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਦਰਅਸਲ, 12 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਸਵੇਰ ਕਰੀਬ 5.30 ਵਜੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਿਲਕਿਆਰਾ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਾਣ ਅਧੀਨ ਚਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਰੀਬ 200 ਮੀਟਰ ਅੰਦਰ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਰਾਤ ਦੀ ਸ਼ਿਫਟ 'ਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ 41 ਮਜ਼ਦੂਰ ਉਥੇ ਹੀ ਫਸ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ 17 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ।
ਆਖਿਰ ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ ਆਈ ਕੰਮ: ਸੁਰੰਗ 'ਚ ਫਸੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਪਰ 60 ਮੀਟਰ ਲੰਬੇ ਮਲਬੇ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ 'ਚ ਸਾਰੀਆਂ ਅਸਫਲ ਸਾਬਤ ਹੋਈਆਂ। ਅਮਰੀਕੀ ਔਗਰ ਮਸ਼ੀਨ ਨੇ ਵੀ ਆਖਰਕਾਰ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਪੁਰਾਣੀ ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਮਾਈਨਿੰਗ ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗ੍ਰੀਨ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਯਾਨੀ ਐਨਜੀਟੀ ਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਯੂਸੀਏਐਸਟੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਡਾ. ਦੁਰਗੇਸ਼ ਪੰਤ ਦੀ ਰਾਏ: ਆਖਰਕਾਰ, ਚੂਹਾ ਮਾਈਨਿੰਗ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ 10 ਮੀਟਰ ਮਲਬਾ ਹਟਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ 41 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਜਦੋਂ UCAST (ਉਤਰਾਖੰਡ ਸਟੇਟ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਸਾਈਟ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ) ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਡਾ ਦੁਰਗੇਸ਼ ਪੰਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਡਾਕਟਰ ਦੁਰਗੇਸ਼ ਪੰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਡ੍ਰਿਲਿੰਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਯਾਨੀ ਵੱਡੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਕੰਮ ਹੱਥੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ।
ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ: ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਆਫ਼ਤ ਖੋਜ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪੀ.ਕੇ. ਜੋਸ਼ੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਚਾਅ ਟੀਮ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚ ਫਸੇ 41 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਸਫ਼ਲ ਰਹੀ। ਇਸ ਬਚਾਅ ਅਭਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪੀ.ਕੇ.ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਚਾਅ ਦਲ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਨਵੀਨਤਮ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੇਅਸਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਮਾਈਨਿੰਗ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਸਿਲਕਿਆਰਾ ਟਨਲ ਰੈਸਕਿਊ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪੀ ਕੇ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 17 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਇਸ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਨਾ ਤਾਂ ਬਚਾਅ ਦਲ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅੰਦਰ ਫਸੇ 41 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਬਰ ਨਹੀਂ ਗੁਆਇਆ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਇਸ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਹਾਦਸਾ ਸਿਰਫ਼ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਸਬਕ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਹਾਦਸੇ ਨਾ ਵਾਪਰਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁਰੰਗਾਂ ਦਾ ਸੇਫਟੀ ਆਡਿਟ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਰੇਲ ਅਤੇ ਸੜਕ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਈ ਸੁਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰੇਗੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਖੁਦ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੁਸ਼ਕਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਨੇ ਦਿੱਤੀ।
