ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਣੇ 20 ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਲੱਦਾਖ ਵਿਚ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ 'ਤੇ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚ 1962 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੰਕਟ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ 'ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ। ਅਕਸਰ, ਆਮ ਲੋਕ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਅਧਾਰ ਕੀ ਹਨ, ਖੇਤਰ ਦਾ ਭੂਗੋਲ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੌਜੂਦਾ ਤਣਾਅ ਦਾ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਏਗਾ। ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ।
ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ
1962 ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਚੀਨੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 38 ਹਜ਼ਾਰ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਚੀਨੀ ਕਬਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਜੋ ਅਸਲ ਸਰਹੱਦ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ। ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਨਾ ਤਾਂ ਨਕਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਸੀਮਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਸੀਮਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਐਲਏਸੀ ਬਾਰੇ ਵੱਖਰੀ ਧਾਰਨਾ ਹੈ।
ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸੈਨਾਵਾਂ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਤਭੇਦ ਹਨ ਉੱਥੇ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਦੇ ਗਸ਼ਤ ਦਲ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਆਹਮੋ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀਰਪੂਰਵਕ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕਾ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਸਮਝੌਤੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ 2013 ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਰਹੱਦ ਰੱਖਿਆ ਸਹਿਯੋਗ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਆਰਟੀਕਲ VIII ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:
"ਦੋਵੇਂ ਪੱਖ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਰੱਖਿਆ ਬਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਟਕਰਾਅ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਥੇ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਵੈ-ਸੰਜਮ ਵਰਤਣਗੀਆਂ, ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੀਆਂ। ਅਸੀਂ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ, ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਣ ਅਤੇ ਫਾਇਰਿੰਗ ਜਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਚਾਂਗੇ।"
ਸਾਲ 1975 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ 4 ਭਾਰਤੀ ਜਵਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰੋਟੋਕਾਲ ਦੀ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਨੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣੀ ਰਹੇ। ਹਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣੀ ਵੀ ਰਹੀ ਪਰ ਮਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਚੀਨੀ ਘੁਸਪੈਠ ਨਾਲ ਅਚਾਨਕ ਸਭ ਕੁੱਝ ਬਦਲ ਗਿਆ।
ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਭੂਗੋਲ
ਲੱਦਾਖ ਨੂੰ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤਿੱਬਤੀ ਪਠਾਰ ਨਾਲ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੈਂਗੋਂਗ ਤਸੋ ਝੀਲ ਅਤੇ ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਘਾਟੀ 14 ਹਜ਼ਾਰ ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹੌਟ ਸਪਰਿੰਗ ਦਾ ਖੇਤਰ ਲਗਭਗ 15,500 ਫੁੱਟ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਤਣਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਪੈਂਗੋਂਗ ਤਸੋ ਅਤੇ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਪੈਨਗੋਂਗ ਤਸੋ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੀ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਚੀਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਫਿੰਗਰ 4 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਫਿੰਗਰ 8 ਉੱਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਭੌਤਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਬਾਰੇ ਸਾਡੀ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿਚ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਰਤੀ ਸੜਕ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 6 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ ਜੋ ਦੌਲਤ ਬੇਗ ਓਲਡੀ (ਡੀਬੀਓ) ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਹਵਾਈ ਪੱਟੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਸੜਕ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੀ ਡੀਬੀਓ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਤਾਇਨਾਤ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੜਕ ਡਾਰਬੁਕ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਡੀਬੀਓ ਤੋਂ 255 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸੜਕ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਸ਼ਿਓਕ ਨਗੀ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਪੁਲ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੈਨਾ ਦੇ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉੱਤੇ ਰੋਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਪੁਲ ਨੂੰ 2019 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ। ਸੜਕ ਰਣਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹੁਣ ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਫੌ਼ਜ ਦੇ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜੇ ਚੀਨੀ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸੜਕ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਚੀਨੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਖਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਇਹ ਟਕਰਾਅ 15 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ 20 ਜਵਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ।
ਸਥਿਤੀ ਕਿੰਨੀ ਗੰਭੀਰ ਹੈ ?
ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਹਮਲੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨੇ 2013 ਵਿੱਚ ਡੇਪਸਾਂਗ, 2014 ਵਿੱਚ ਚੁਮਾਰ ਅਤੇ 2017 ਵਿੱਚ ਡੋਕਲਾਮ ਵਰਗੇ ਤਣਾਅ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਥਾਨਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਚੀਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ।
ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਨਾਲ ਚੀਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਚੀਨੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹਿੰਸਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਟੋਕਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।
ਚੀਨੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਮੁੜ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਐਲਏਸੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਵਧੇਰੇ ਹਮਲਾਵਰ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਪਾਬੰਦ ਹਾਂ। ਸਰਹੱਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਨ ਅਤੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਮਾਹੌਲ ਹੋਰ ਗਰਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਮਿਜ਼ਾਜ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਉੱਤੇ ਵੀ ਗਹਿਰਾ ਨਾਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਹੁਣ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਚੀਨ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫ਼ੈਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਚੀਨ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੈਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਦੀ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣਗੇ ਨਹੀਂ।
ਲੈਫ਼ਟਿਨੈਂਟ ਜਨਰਲ (ਰਿਟਾ.) ਡੀਐਸ ਹੁੱਡਾ
ਸੈਨਾ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਕਮਾਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ (ਉਰੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2016 ਵਿੱਚ ਸਰਜੀਕਲ ਸਟ੍ਰਾਈਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ)
