1917 ଏପ୍ରିଲ । ଚମ୍ପାରଣର ମାଟି । ସତ୍ୟ ଓ ଅହିଂସାର ଏକ ଉପନ୍ୟାସର ପ୍ରୟୋଗ । ନାୟକ ଥିଲେ ମୋହନ ଦାସ କରମ ଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀ ନାମକ ଜଣେ ଅର୍ଦ୍ଧ ନଗ୍ନ ଫକୀର । ପୂର୍ବରୁ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଏହାର (ସତ୍ୟାଗ୍ରହ) ପ୍ରୟୋଗରେ ସଫଳର ଉପଲବ୍ଧି ମିଳିସାରିଥିଲା । ସମାନ ଭାବେ ଭାରତରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ବିଚାରଧରା ତାଙ୍କୁ ନୂଆ ପରିଚୟ ଦେଲା ।
ଚମ୍ପାରଣର ଜଣେ କୃଷକ ରାଜକୁମାର ଶୁକ୍ଲା ଅନ୍ୟ ସମକାଳୀନ ନେତାଙ୍କ ସହ ମିଶି ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ନିଜ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଆମନ୍ତ୍ରିତ କରିଥିଲେ । ଯଦି ଆମେ 1917ର ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଚ୍ଛଦପଟକୁ ଅବଲୋକନ କରିବା ତେବେ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ବର ପ୍ରଥମ ଅଧ୍ୟାୟରେ ନଥିବା ଜଣାପଡିଛି । କିନ୍ତୁ ହେଲେ ବି ଦେଶର କୃଷକ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଉପରେ ଯେଉଁ ବିଶ୍ବାସ ଦେଖାଇଥିଲେ ତାହା ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ରହିଥିଲା । ଏ ନେଇ ଗାନ୍ଧୀ ନିଜ ଆତ୍ମକଥାରେ ଚମ୍ପାରଣକୁ ନେଇ ବିସ୍ତାରରେ ଲେଖିଥିଲେ । ସେ କହିଥିଲେ ଯେ, ଚମ୍ପାରଣରେ ‘ଅହିଂସାର ଦେବୀ’ଙ୍କ ସାମ୍ନା କରିବାକୁ ପଡିଥିଲା । ‘ସତ୍ୟାଗ୍ରହ’ର ପ୍ରଥମ ସାକ୍ଷୀ ଥିଲା ଏହି ମାଟି । 1917 ରେ ଚମ୍ପାରଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ସଂଗ୍ରାମର ମାର୍ଗ ବଦଳାଇଦେଇଥିଲା । ଏହା ପରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ସହ କଂଗ୍ରେସରେ ମଧ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାନ ହାସଲ କରିଥିଲେ ।
ଯେବେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଚମ୍ପାରଣ ଆସିଥିଲେ , ସେ ଆଦୌ ଭାବିନଥିଲେ କି ଏପରି ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆରମ୍ଭ କରିବେ । ଏଥିଯୋଗୁଁ ସେ ବହୁତ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏଠାରେ ରହିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଚମ୍ପାରଣ ଯାତ୍ରା ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଇତିହାସରେ ଏକ ନୂଆ ଅଧ୍ୟାୟ ଯୋଡିଥିଲା ।
‘ସତ୍ୟାଗ୍ରହ’ ଏହି ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି ବୁଝାଇବା ପୂର୍ବରୁ ଏହା ଏକ ବିଷୟ ପାଲଟିଯାଇଥିଲା । ବିଷୟର ଅର୍ଥ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଜ୍ଞାନ ଦୁନିଆରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ନାଁ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏପରିକି ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ଏହାର ରୂପରୁ ଚିହ୍ନିପାରିନଥିଲେ । ସମସ୍ତେ ଗୁଜୁରାତି ଭାଷାରେ ଏହାର ଇଂରେଜୀ ନା ‘Passive resistance’କୁ ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥିଲେ ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ନୂଆ କିମ୍ବା ମୌଳିକ ଘଟଣାକୁ ସମ୍ବେଧିତ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ନୂଆ ଶବ୍ଦର ଆବଶ୍ୟକତା ହୋଇଥାଏ । ଗୋଟିଏ ଘଟଣା ଯାହା ତାହାର ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଯଥାର୍ଥକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିପାରେ । କେବେ କେବେ ନୂଆ ଘଟଣା ପୁରୁଣା ଶବ୍ଦରେ ନୂଆ ଅର୍ଥ ଯୋଡିଥାଏ । ସେତେବଳେ ପୁରୁଣା ଶବ୍ଦ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଆଉ ନୂଆ ଶବ୍ଦ ତାସହ ଦୃଢତାର ସହ ଯୋଡିହୋଇଯାଏ ।
ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଇଁ ନିଜର ସଂଘର୍ଷକୁ ପରିଭାଷିତ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ନୂଆ ଶବ୍ଦର ଯୋଜନା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ରହିଛି । ହେଲେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଏଥିପାଇଁ ଏକ ଉପଯୁକ୍ତ ଓ ବିଶେଷ ଶବ୍ଦର ସନ୍ଧାନ କରିପାରିନଥିଲେ । ଏଥିଯୋଗୁଁ ‘Indian Opinion’ପାଠକଙ୍କ ପାଇଁ ନାମୀ ପୁରସ୍କାରର ସହ ଏକ ପ୍ରତିଯୋଗୀତାର ଘୋଷଣା କଲେ । ଆଉ ଏହି ପୁରସ୍କାର ମଦନଲାଲ ଗାନ୍ଧୀ ଜିତିଥିଲେ । ସେ ସତ + ଆଗ୍ରହ ଶବ୍ଦର ସଂଶ୍ଲେଷଣ କରି ସତଗ୍ରାହ ଶବ୍ଦକୁ ବାଛିଥିଲେ । ଏଥିରେ 'y’ ଅକ୍ଷର ଯୋଡିଦେଇ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ଏହା ପରେ ସଂଘର୍ଷର ପରିଭାଷା ଗୁଜୁରାତି ଭାଷାରେ ‘ସତ୍ୟାଗ୍ରହ’ ନାମରେ ବୁଝାଗଲା । ଶେଷରେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଏହା ସମ୍ପ୍ରସାରିତ ହୋଇ ଅହିଂସା ଆନ୍ଦୋଳର ବଡ ଖୁରାକ ବନିଯାଇଥିଲା ।
ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ‘ସତ୍ୟାଗ୍ରହ’ ପରେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଗଲା ଯେ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିଚାର ସତ୍ୟ ଓ ଅହିଂସା ଉପରେ ଆଧାରିତ । ସେ ଭାବୁଥିଲେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହଠାରୁ ବଡ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ଅହିଂସା । ଏ ନେଇ ବହୁ ବିତର୍କ ମଧ୍ୟ ହୋଇଛି । କିଛି ଲୋକ ସତ୍ୟାଗ୍ରହରୁ ମୂଳ ରୂପେ ଅହିଂସାର ସ୍ଥାପନା ପାଇଁ ସହମତି ନଥିଲେ । ଆଉ କେହି ଏବେ ବି ଏହାକୁ ମାନିବାକୁ ନାରାଜ ।
ଏପରିକି ଦକ୍ଷୀଣପନ୍ଥୀ ଓ ବାମପନ୍ଥୀ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକେ ବିରୋଧୀ ହୋଇଥିବାକୁ ବିପରୀତ ବିଚାରଧାରା ରଖିଥାନ୍ତି । ଏହି ଧାରାରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ସେନାନୀ ଲାଲ ଲଡପତ ରାୟ ମଧ୍ୟ ଅହିଂସାର ଅବଧାରଣା ସହ ଅସହମତ ଥିଲେ ।
ଗାନ୍ଧୀ ଅହିଂସାକୁ ଏକ ବଳଶାଳୀ ଶକ୍ତି ରୂପେ କଳ୍ପନା କରୁଥିଲେ । ସେ ଏହାକୁ ଦୃଢତା, ସାହସ, ବୀରତା ଓ ନିରଡରତାର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ସ୍ଥାପିତ କରୁଥିଲେ । ଆଉ ଏସବୁର ଯାତ୍ରା ଚମ୍ପାରଣ ଭୂମିରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
