ETV Bharat / sukhibhava

Study Of Brain : आपण दुसऱ्यांचे दु:ख कशाप्रकारे अनुभवतो? मानवी मेंदूच्या अभ्यासात समोर आल्या 'या' गोष्टी

प्रतिष्ठित जर्नल इ लाईफमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका नवीन पेपरमध्ये, (paper published in e life) NIN संशोधक एफे सोयमन, रुण ब्रुल्स आणि कॅलिओप युबा यांच्या सहकार्याने प्राध्यापक ख्रिश्चन कीझर्स आणि व्हॅलेरिया गॅझोला यांच्या देखरेखीखाली मेंदूच्या क्षेत्रांमध्ये न्यूरॉन्सचा समावेश होतो या कल्पनेची चाचणी घेण्यात आली. (how humans experience pain of others)

Study Of Brain
Study Of Brain
author img

By

Published : Nov 12, 2022, 4:34 PM IST

Updated : Nov 12, 2022, 8:16 PM IST

अॅमस्टरडॅम [नेदरलँड्स]: इतरांच्या वेदना थेट न्यूरॉन्सवर मॅप केल्या जातात, जो मेंदूचा एक भाग आहे. हा भाग आपल्या भावनांसाठी महत्त्वपूर्ण आहे. नेदरलँड्स इन्स्टिट्यूट फॉर न्यूरोसायन्सच्या नवीन अभ्यासात (Netherlands Institute for Neuroscience) मानवी रुग्णांच्या न्यूरॉन्सची नोंद करण्यात आली आहे. (how humans experience pain of others)

इतरांचे दुःख सामायिक करणे किंवा सहानुभूती दाखवणे ही इतरांना मदत करण्याची आपली प्रेरणा मानली जाते. लोकांच्या सहानुभूती दाखवण्याच्या क्षमतेमध्ये खूप फरक आहे आणि काही मनोरुग्णांमध्ये सहानुभूती दाखवण्याची क्षमता नसल्यामुळे, आपल्या मेंदूला इतरांच्या वेदना कशा वेदनादायक वाटतात हे समजून घेणे या वैयक्तिक फरकांचे मूळ समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. आतापर्यंत, आम्हाला मेंदूचे सक्रिय भाग ओळखण्यासाठी fMRI अभ्यासांवर अवलंबून राहावे लागले आहे. दुर्दैवाने, fMRI थेट न्यूरॉन्सची क्रिया मोजू शकत नाही. त्याऐवजी, हे रक्तप्रवाहातील बदलांचे मोजमाप करते जे सहानुभूतीशी संबंधित असलेल्या मेंदूच्या प्रदेशांना शोधण्यात मदत करते. मेंदूतील न्यूरॉन्स आपल्याला इतरांचे दुःख सामायिक करण्यास मदत करतात. हे समजून घेण्यासाठी आपल्याला मेंदूमध्ये इलेक्ट्रोड घालावे लागतील आणि न्यूरॉन्स माहितीवर प्रक्रिया करतात त्या विद्युत क्रियाकलापांचे थेट मोजमाप करावे लागेल.

अपस्माराचे रुग्ण - एपिलेप्सीच्या काही प्रकरणांमध्ये ज्यावर औषधी उपचारांचा वापर करून उपचार करता येत नाहीत, शल्यचिकित्सक एपिलेप्सीचे मूळ स्थानिकीकरण करण्यासाठी थेट रुग्णांच्या मेंदूमध्ये इलेक्ट्रोड इम्प्लांट करतात. त्यानंतर रुग्णांना सुमारे एक आठवडा रुग्णालयात राहावे लागते. सर्जिकल टीम त्यांच्या मेंदूच्या क्रियाकलापांची नोंद करते आणि अपस्माराची घटना घडण्याची प्रतीक्षा करते. या प्रतिक्षेचा उद्देश जोडण्यासाठी काही रुग्ण मानवी मन अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी एक अनोखी संधी स्वयंसेवा करतात. ते मानसिक कार्यांमध्ये गुंतलेले असतात, तर त्यांच्या मेंदूची क्रिया या वैद्यकीय इलेक्ट्रोड्सद्वारे मोजली जाते.

प्रतिष्ठित जर्नल इ लाईफमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका नवीन पेपरमध्ये (paper published in e life), NIN संशोधक एफे सोयमन, रुण ब्रुल्स आणि कॅलिओप युबा यांच्या सहकार्याने प्राध्यापक ख्रिश्चन कीझर्स आणि व्हॅलेरिया गॅझोला यांच्या देखरेखीखाली मेंदूच्या क्षेत्रांमध्ये न्यूरॉन्सचा समावेश होतो या कल्पनेची चाचणी घेण्यात आली. आपल्या स्वतःच्या वेदना इन्सुलाप्रमाणेच, इतरांच्या वेदनांना थेट प्रतिबिंबित करणारे क्रियाकलाप असलेले न्यूरॉन्स असतात. त्यांनी रूग्णांना विविध स्तरांच्या वेदना अनुभवत असलेल्या महिलेच्या लहान व्हिडिओ क्लिप दाखवल्या. इन्सुलातील न्यूरॉन्स - रुग्णाच्या स्वतःच्या वेदना अनुभवांमध्ये सामील असलेला एक मेंदूचा प्रदेश - व्हिडिओ क्लिपच्या अनुभवामध्ये त्या महिलेला झालेल्या वेदनांना प्रतिसाद देतात हे मोजले. विशेषत: ते इंट्राक्रॅनियल स्थानिक फील्ड संभाव्यता मोजू शकतात, जे 7 एपिलेप्सी रूग्णांकडून इलेक्ट्रोडच्या जवळ असलेल्या शेकडो इन्सुला न्यूरॉन्सची क्रिया मोजतात. याव्यतिरिक्त ते 3 अपस्मार रुग्णांच्या इन्सुलामध्ये वैयक्तिक न्यूरॉन्सच्या क्रियाकलापांमध्ये झूम करू शकतात.

पार्श्वभूमी: इन्सुला आणि आपल्या स्वतःच्या भावना - इन्सुला, मेंदूच्या आत लपलेला मेंदूचा प्रदेश, आपल्या स्वतःच्या भावनांमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावण्यासाठी ओळखला जातो. ते आपल्या आतील अवयव आणि त्वचेच्या इनपुटद्वारे आपल्या शरीराची स्थिती जाणू शकते आणि ही माहिती आपण जे पाहतो, ऐकतो आणि वास घेतो त्याच्याशी समाकलित करतो आणि या जाणीवपूर्वक भावनांना जन्म देतो असे मानले जाते ज्यांना आपण भावना म्हणतो. विशेषत: यात अनेक न्यूरॉन्स असल्याचे देखील दिसून आले आहे जे जेव्हा आपल्याला आपल्या स्वतःच्या शरीरात किंवा शरीरात वेदना अनुभवतात तेव्हा प्रतिसाद देतात.

इतरांच्या वेदना कोडिंग - संघाने या प्रदेशातील न्यूरॉन्स देखील इतरांद्वारे अनुभवलेल्या वेदनांच्या पातळीचे प्रतिनिधित्व करतात की नाही हे शोधून काढले. कारण त्यांनी सहभागींना दाखवलेले चित्रपट चित्रपटांमधील अभिनेत्री किती वेदना अनुभवत होते यानुसार भिन्न आहेत. संघ शोधू शकतो की ज्या चित्रपटांमध्ये रुग्णांना इतरांना जास्त वेदना होत असल्याचे समजले असेल ते चित्रपट असतील, ज्यामध्ये इन्सुलर न्यूरॉन्स अधिक क्रियाकलाप दर्शवतील. त्यांना हेच आढळले की संपूर्ण इन्सुलामध्ये, ते विद्युत क्रियाकलाप रेकॉर्ड करू शकतात जे चित्रपटांमध्ये लोकांना जाणवत असलेल्या वेदनांसह मोजले गेले. हे स्थानिक फील्ड पोटेंशिअल्समध्ये आणि अगदी वैयक्तिक न्यूरॉन्समध्येही खरे होते. पहिला पुरावा प्रदान करतो, की आपल्या स्वतःच्या वेदनांमध्ये सामील असलेल्या मेंदूच्या क्षेत्रामध्ये इतरांना किती वेदना होतात याचे सूक्ष्म प्रतिनिधित्व असते.

प्रगत डेटा विश्लेषण पद्धतींचा वापर करून टीम प्रत्येक चित्रपटादरम्यान इन्सुलातील विद्युत क्रियांची पातळी घेऊ शकते आणि रुग्ण या प्रश्नाला कसा प्रतिसाद देईल याचा अंदाज लावू शकतो. चित्रपटातील व्यक्तीने अनुभवलेल्या वेदना किती तीव्र होत्या असे तुम्हाला वाटते, त्यांच्या मेंदूमधून थेट रेकॉर्ड करण्याची अनोखी संधी देऊन रुग्णांनी आम्हाला मानवी सहानुभूतीची मुख्य अंतर्दृष्टी प्रदान केली. असे दिसते की जणू काही आम्ही इतरांच्या वेदनांबद्दल सहानुभूती बाळगतो कारण आमचे मेंदू त्यांच्या वेदनांना क्षेत्रांमध्ये क्रियाकलापांमध्ये रूपांतरित करण्यासाठी वायर्ड आहेत. इतरांच्या दुःखाची जाणीव कशी होते? आम्ही इतरांच्या वेदना कशा जाणतो याबद्दल संघाने अधिक अंतर्दृष्टी प्रदान केली. अर्ध्या व्हिडिओंमध्ये, कॅमेरा अभिनेत्याच्या चेहऱ्यावरील हावभावावर केंद्रित होऊन जे एका सेकंदाच्या कालावधीत तटस्थ अभिव्यक्तीपासून वेगवेगळ्या वेदनांपैकी एकापर्यंत उलगडताना दिसले. इन्सुलामधील विद्युत प्रतिसाद आणि चित्रपटांमधील अभिनेत्रीच्या स्नायूंच्या हालचालींचे विश्लेषण केल्यावर असे दिसून आले की इतरांच्या वेदना समजून घेण्यासाठी मेंदू ज्याचा वापर करतो असे दिसते ती स्वतःची हालचाल नव्हती.

दुसऱ्या अर्ध्या भागात कॅमेरा अभिनेत्रीच्या हातावर फोकस करत होता आणि हाताला बेल्ट मारताना दाखवला होता. अशावेळी, मेंदू पट्ट्याच्या क्रियेखाली हात किती हालचाल करत आहे या प्रक्रियेतून वेदनांचे प्रमाण काढत असल्याचे दिसून आले. यामुळे मानवी मेंदू किती लवचिकपणे रूपांतरित करतो याचे गुंतागुंतीचे तपशील समोर आले आहेत जे आपण इतरांना पाहतो ते त्यांच्या आंतरिक अवस्थेच्या सूक्ष्म आकलनात बदलते. हा अभ्यास एकाच मेंदूच्या क्षेत्रावर केंद्रित असताना इन्सुला, ज्या fMRI अभ्यासाने सहानुभूतीसाठी महत्त्वपूर्ण असल्याचे सूचित केले होते, संघाच्या भविष्यातील संशोधन सर्व रेकॉर्ड केलेल्या इलेक्ट्रोड्समधील डेटा एकत्र करण्याचे उद्दिष्ट ठेवेल. ते नंतर मेंदूमध्ये कोठे, इतरांच्या वेदनांचे रूपांतर इतर लोकांच्या भावनांबद्दल असलेल्या सूक्ष्म सहानुभूतीमध्ये होते याचा नकाशा विकसित करू शकतात आणि आपण ज्या सहानुभूतीतील उल्लेखनीय फरकांना कारणीभूत ठरू शकतील अशा स्थानांचे निर्धारण करू शकतात.

अॅमस्टरडॅम [नेदरलँड्स]: इतरांच्या वेदना थेट न्यूरॉन्सवर मॅप केल्या जातात, जो मेंदूचा एक भाग आहे. हा भाग आपल्या भावनांसाठी महत्त्वपूर्ण आहे. नेदरलँड्स इन्स्टिट्यूट फॉर न्यूरोसायन्सच्या नवीन अभ्यासात (Netherlands Institute for Neuroscience) मानवी रुग्णांच्या न्यूरॉन्सची नोंद करण्यात आली आहे. (how humans experience pain of others)

इतरांचे दुःख सामायिक करणे किंवा सहानुभूती दाखवणे ही इतरांना मदत करण्याची आपली प्रेरणा मानली जाते. लोकांच्या सहानुभूती दाखवण्याच्या क्षमतेमध्ये खूप फरक आहे आणि काही मनोरुग्णांमध्ये सहानुभूती दाखवण्याची क्षमता नसल्यामुळे, आपल्या मेंदूला इतरांच्या वेदना कशा वेदनादायक वाटतात हे समजून घेणे या वैयक्तिक फरकांचे मूळ समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. आतापर्यंत, आम्हाला मेंदूचे सक्रिय भाग ओळखण्यासाठी fMRI अभ्यासांवर अवलंबून राहावे लागले आहे. दुर्दैवाने, fMRI थेट न्यूरॉन्सची क्रिया मोजू शकत नाही. त्याऐवजी, हे रक्तप्रवाहातील बदलांचे मोजमाप करते जे सहानुभूतीशी संबंधित असलेल्या मेंदूच्या प्रदेशांना शोधण्यात मदत करते. मेंदूतील न्यूरॉन्स आपल्याला इतरांचे दुःख सामायिक करण्यास मदत करतात. हे समजून घेण्यासाठी आपल्याला मेंदूमध्ये इलेक्ट्रोड घालावे लागतील आणि न्यूरॉन्स माहितीवर प्रक्रिया करतात त्या विद्युत क्रियाकलापांचे थेट मोजमाप करावे लागेल.

अपस्माराचे रुग्ण - एपिलेप्सीच्या काही प्रकरणांमध्ये ज्यावर औषधी उपचारांचा वापर करून उपचार करता येत नाहीत, शल्यचिकित्सक एपिलेप्सीचे मूळ स्थानिकीकरण करण्यासाठी थेट रुग्णांच्या मेंदूमध्ये इलेक्ट्रोड इम्प्लांट करतात. त्यानंतर रुग्णांना सुमारे एक आठवडा रुग्णालयात राहावे लागते. सर्जिकल टीम त्यांच्या मेंदूच्या क्रियाकलापांची नोंद करते आणि अपस्माराची घटना घडण्याची प्रतीक्षा करते. या प्रतिक्षेचा उद्देश जोडण्यासाठी काही रुग्ण मानवी मन अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी एक अनोखी संधी स्वयंसेवा करतात. ते मानसिक कार्यांमध्ये गुंतलेले असतात, तर त्यांच्या मेंदूची क्रिया या वैद्यकीय इलेक्ट्रोड्सद्वारे मोजली जाते.

प्रतिष्ठित जर्नल इ लाईफमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका नवीन पेपरमध्ये (paper published in e life), NIN संशोधक एफे सोयमन, रुण ब्रुल्स आणि कॅलिओप युबा यांच्या सहकार्याने प्राध्यापक ख्रिश्चन कीझर्स आणि व्हॅलेरिया गॅझोला यांच्या देखरेखीखाली मेंदूच्या क्षेत्रांमध्ये न्यूरॉन्सचा समावेश होतो या कल्पनेची चाचणी घेण्यात आली. आपल्या स्वतःच्या वेदना इन्सुलाप्रमाणेच, इतरांच्या वेदनांना थेट प्रतिबिंबित करणारे क्रियाकलाप असलेले न्यूरॉन्स असतात. त्यांनी रूग्णांना विविध स्तरांच्या वेदना अनुभवत असलेल्या महिलेच्या लहान व्हिडिओ क्लिप दाखवल्या. इन्सुलातील न्यूरॉन्स - रुग्णाच्या स्वतःच्या वेदना अनुभवांमध्ये सामील असलेला एक मेंदूचा प्रदेश - व्हिडिओ क्लिपच्या अनुभवामध्ये त्या महिलेला झालेल्या वेदनांना प्रतिसाद देतात हे मोजले. विशेषत: ते इंट्राक्रॅनियल स्थानिक फील्ड संभाव्यता मोजू शकतात, जे 7 एपिलेप्सी रूग्णांकडून इलेक्ट्रोडच्या जवळ असलेल्या शेकडो इन्सुला न्यूरॉन्सची क्रिया मोजतात. याव्यतिरिक्त ते 3 अपस्मार रुग्णांच्या इन्सुलामध्ये वैयक्तिक न्यूरॉन्सच्या क्रियाकलापांमध्ये झूम करू शकतात.

पार्श्वभूमी: इन्सुला आणि आपल्या स्वतःच्या भावना - इन्सुला, मेंदूच्या आत लपलेला मेंदूचा प्रदेश, आपल्या स्वतःच्या भावनांमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावण्यासाठी ओळखला जातो. ते आपल्या आतील अवयव आणि त्वचेच्या इनपुटद्वारे आपल्या शरीराची स्थिती जाणू शकते आणि ही माहिती आपण जे पाहतो, ऐकतो आणि वास घेतो त्याच्याशी समाकलित करतो आणि या जाणीवपूर्वक भावनांना जन्म देतो असे मानले जाते ज्यांना आपण भावना म्हणतो. विशेषत: यात अनेक न्यूरॉन्स असल्याचे देखील दिसून आले आहे जे जेव्हा आपल्याला आपल्या स्वतःच्या शरीरात किंवा शरीरात वेदना अनुभवतात तेव्हा प्रतिसाद देतात.

इतरांच्या वेदना कोडिंग - संघाने या प्रदेशातील न्यूरॉन्स देखील इतरांद्वारे अनुभवलेल्या वेदनांच्या पातळीचे प्रतिनिधित्व करतात की नाही हे शोधून काढले. कारण त्यांनी सहभागींना दाखवलेले चित्रपट चित्रपटांमधील अभिनेत्री किती वेदना अनुभवत होते यानुसार भिन्न आहेत. संघ शोधू शकतो की ज्या चित्रपटांमध्ये रुग्णांना इतरांना जास्त वेदना होत असल्याचे समजले असेल ते चित्रपट असतील, ज्यामध्ये इन्सुलर न्यूरॉन्स अधिक क्रियाकलाप दर्शवतील. त्यांना हेच आढळले की संपूर्ण इन्सुलामध्ये, ते विद्युत क्रियाकलाप रेकॉर्ड करू शकतात जे चित्रपटांमध्ये लोकांना जाणवत असलेल्या वेदनांसह मोजले गेले. हे स्थानिक फील्ड पोटेंशिअल्समध्ये आणि अगदी वैयक्तिक न्यूरॉन्समध्येही खरे होते. पहिला पुरावा प्रदान करतो, की आपल्या स्वतःच्या वेदनांमध्ये सामील असलेल्या मेंदूच्या क्षेत्रामध्ये इतरांना किती वेदना होतात याचे सूक्ष्म प्रतिनिधित्व असते.

प्रगत डेटा विश्लेषण पद्धतींचा वापर करून टीम प्रत्येक चित्रपटादरम्यान इन्सुलातील विद्युत क्रियांची पातळी घेऊ शकते आणि रुग्ण या प्रश्नाला कसा प्रतिसाद देईल याचा अंदाज लावू शकतो. चित्रपटातील व्यक्तीने अनुभवलेल्या वेदना किती तीव्र होत्या असे तुम्हाला वाटते, त्यांच्या मेंदूमधून थेट रेकॉर्ड करण्याची अनोखी संधी देऊन रुग्णांनी आम्हाला मानवी सहानुभूतीची मुख्य अंतर्दृष्टी प्रदान केली. असे दिसते की जणू काही आम्ही इतरांच्या वेदनांबद्दल सहानुभूती बाळगतो कारण आमचे मेंदू त्यांच्या वेदनांना क्षेत्रांमध्ये क्रियाकलापांमध्ये रूपांतरित करण्यासाठी वायर्ड आहेत. इतरांच्या दुःखाची जाणीव कशी होते? आम्ही इतरांच्या वेदना कशा जाणतो याबद्दल संघाने अधिक अंतर्दृष्टी प्रदान केली. अर्ध्या व्हिडिओंमध्ये, कॅमेरा अभिनेत्याच्या चेहऱ्यावरील हावभावावर केंद्रित होऊन जे एका सेकंदाच्या कालावधीत तटस्थ अभिव्यक्तीपासून वेगवेगळ्या वेदनांपैकी एकापर्यंत उलगडताना दिसले. इन्सुलामधील विद्युत प्रतिसाद आणि चित्रपटांमधील अभिनेत्रीच्या स्नायूंच्या हालचालींचे विश्लेषण केल्यावर असे दिसून आले की इतरांच्या वेदना समजून घेण्यासाठी मेंदू ज्याचा वापर करतो असे दिसते ती स्वतःची हालचाल नव्हती.

दुसऱ्या अर्ध्या भागात कॅमेरा अभिनेत्रीच्या हातावर फोकस करत होता आणि हाताला बेल्ट मारताना दाखवला होता. अशावेळी, मेंदू पट्ट्याच्या क्रियेखाली हात किती हालचाल करत आहे या प्रक्रियेतून वेदनांचे प्रमाण काढत असल्याचे दिसून आले. यामुळे मानवी मेंदू किती लवचिकपणे रूपांतरित करतो याचे गुंतागुंतीचे तपशील समोर आले आहेत जे आपण इतरांना पाहतो ते त्यांच्या आंतरिक अवस्थेच्या सूक्ष्म आकलनात बदलते. हा अभ्यास एकाच मेंदूच्या क्षेत्रावर केंद्रित असताना इन्सुला, ज्या fMRI अभ्यासाने सहानुभूतीसाठी महत्त्वपूर्ण असल्याचे सूचित केले होते, संघाच्या भविष्यातील संशोधन सर्व रेकॉर्ड केलेल्या इलेक्ट्रोड्समधील डेटा एकत्र करण्याचे उद्दिष्ट ठेवेल. ते नंतर मेंदूमध्ये कोठे, इतरांच्या वेदनांचे रूपांतर इतर लोकांच्या भावनांबद्दल असलेल्या सूक्ष्म सहानुभूतीमध्ये होते याचा नकाशा विकसित करू शकतात आणि आपण ज्या सहानुभूतीतील उल्लेखनीय फरकांना कारणीभूत ठरू शकतील अशा स्थानांचे निर्धारण करू शकतात.

Last Updated : Nov 12, 2022, 8:16 PM IST
ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.