हैदराबाद : आवळा किंवा भारतीय गुसबेरी हे ( Amla Eat Fresh Gooseberry Everyday ) आरोग्यासाठी सर्वात फायदेशीर ( Amla is Also Known as Amrit ) फळांपैकी एक ( Amla is Considered to be One of Most Beneficial Fruits ) मानले जाते. ताजे आवळा ( Amla Fresh Gooseberry Juice Brings Many Benefits to Health ) लोक बाजारात लोणचे, मुरांबा, चटणी, कँडी, पावडर, ज्युस आणि इतर अनेक प्रकारांमध्ये खातात. त्यामुळे असे मानले जाते की, ताजे आवळा त्याच्या मूळ स्वरूपात रोज सकाळी खाणे किंवा त्याचा रस सेवन करणे फायदेशीर आहे. आरोग्य त्याच्या आरोग्यदायी आणि फायदेशीर गुणधर्मांमुळे, आवळ्याला आयुर्वेदात 'अमृत' (अमृत) आणि 'संजीवनी' (जीवनरक्षक औषध) असेही म्हणतात.
आवळा हे हिवाळ्यातील फळ मानले जात असले आणि हिवाळा सुरू झाल्यावर लोकांना ताजे आवळा बाजारात मिळत असला, तरी तो वाळलेल्या, पावडर, प्रक्रिया किंवा रस अशा वेगवेगळ्या स्वरूपात वर्षभर बाजारात उपलब्ध असतो. परंतु, ताज्या आवळ्याचे सेवन सर्व पर्यायांपेक्षा चांगले असल्याचे तज्ञांचे मत आहे. आयुर्वेद आणि निसर्गोपचारानुसार आवळा हे एक आश्चर्यकारक अन्न मानले जाते. ज्यामध्ये आरोग्यासाठी अनेक फायदेशीर गुणधर्म आहेत. सकाळी रिकाम्या पोटी एक आवळा खाल्ल्याने आपल्या शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते. त्वचा आणि केस निरोगी आणि सुंदर राहतात आणि आपल्या शरीराला अनेक आजारांपासून वाचवते.
आवळ्याला आयुर्वेदात अमृतफळ किंवा धात्री फळ म्हणतात. जे वैदिक काळापासून औषध म्हणून वापरले जात आहे. खरे तर, आयुर्वेदात, आवळ्याचा उपयोग 'कष्ठौषधी' (झाडे आणि वनस्पतींपासून बनवलेली औषधे), 'रौषधी' (धातू आणि खनिजांपासून बनवलेली औषधे) आणि अनेक मिश्र रसायनांमध्ये विविध उपचारांमध्ये केला जातो.
भोपाळचे आयुर्वेदिक डॉक्टर डॉ. राजेश शर्मा सांगतात की, 'चरक संहिता'मध्ये आवळा हे एक बहुउपयोगी औषध मानले गेले आहे. जे शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढवू शकते, चयापचय सुधारू शकते, डोळे निरोगी ठेवू शकते. अतिसार आणि इतर पाचन समस्या दूर करू शकते, हाडे मजबूत करणे, रक्तक्षय टाळणे, रक्त शुद्ध करणे, कावीळ बरा करणे, मधुमेह, उच्च रक्तदाब आणि हृदयविकार टाळणे.
दुसरीकडे, 'सुश्रुत संहिता' मध्ये, आवळा हे शरीराच्या खालच्या भागात उद्भवणारे रोग बरे करण्यासाठी एक योग्य उपाय म्हणून वर्णन केले आहे. त्यामुळे शरीरातील दोष आणि शरीरात वाढणारे हानिकारक पदार्थ मलमार्गे दूर होण्यास मदत होते. ते स्पष्ट करतात की आवळा शरीरातील तीनही 'दोष' - 'वात', 'पित्त' आणि 'कफ' संतुलित आणि नियंत्रित करण्यात मदत करतो. शरीरावर त्याचा प्रभाव थंड असतो.
डॉ. राजेश सांगतात की, सकाळी रिकाम्या पोटी एक किंवा दोन आवळे खाणे खूप फायदेशीर आहे. परंतु एका दिवसात दोनपेक्षा जास्त ताजे आवळे खाणे टाळावे, अन्यथा त्याचा तुमच्या आरोग्यावर विपरित परिणाम होऊ शकतो. याशिवाय ताज्या आवळ्याचे सेवन केल्यास दिवसभर पाणी पिणे आवश्यक आहे.
आवळ्यामध्ये व्हिटॅमिन सी किंवा एस्कॉर्बिक अॅसिड मुबलक प्रमाणात आढळते. याशिवाय पोटॅशियम, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, लोह, कार्बोहायड्रेट, फायबर, कॅरोटीन, व्हिटॅमिन ए-बी कॉम्प्लेक्स, लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ आणि अँटिऑक्सिडंट्ससह इतर अनेक पोषक आणि फायदेशीर घटक त्यात आढळतात. ते म्हणतात की, आवळ्यामध्ये अनेक फायदेशीर गुणधर्म आहेत. परंतु, आवळ्याचे फायदे मिळवण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे तो कच्चा खाणे. ताज्या आवळा किंवा ताज्या आवळ्याचा रस खाण्याचे काही खास फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत.
कच्चा आवळा नियमित खाल्ल्याने किंवा त्याचा रस प्यायल्याने तोंडाचे आरोग्य चांगले राहते. कारण तुमच्या हिरड्या निरोगी राहतात आणि श्वासाच्या दुर्गंधीचा त्रासही कमी होतो. आवळा हे तंतुमय फळ आहे, त्यामुळे ते पचनसंस्था निरोगी ठेवण्यासही मदत करते. निरोगी पाचन तंत्र मजबूत चयापचय तयार करते. हे तुमच्या शरीराला अनेक आजारांपासून दूर ठेवण्यास आणि वजन नियंत्रणात ठेवण्यास मदत करते.
आवळ्याच्या रसाचे सेवन केल्याने सेवन केलेल्या इतर पदार्थांमधील पोषक तत्वे चांगल्या प्रकारे शोषण्यास मदत होते. याच्या नियमित सेवनाने कोलेस्ट्रॉल आणि हृदयविकारांपासून आराम मिळतो. आवळा शरीरातील हानिकारक पदार्थ बाहेर टाकण्यासदेखील मदत करतो. आवळ्यामध्ये कॅल्शियम मुबलक प्रमाणात आढळते. याच्या सेवनाने हाडे मजबूत होतात आणि ऑस्टिओपोरोसिस, संधिवात आणि सांधेदुखीच्या परिस्थितीत आराम मिळतो.
आवळामध्ये व्हिटॅमिन सी मोठ्या प्रमाणात आढळते. जे तुमची त्वचा आणि केस निरोगी ठेवते आणि खराब झालेल्या त्वचेच्या पेशी दुरुस्त करते. आवळा रक्त शुद्ध करणारे असून शरीरावरील मुरूम दूर करते. डॉ. राजेश सांगतात की, आवळा नेहमी नियंत्रित प्रमाणात खावा. आवळा जास्त प्रमाणात सेवन केल्याने बद्धकोष्ठता, उच्च रक्तदाब, यकृत समस्या, रक्तातील साखर कमी होणे आणि लघवी करताना जळजळ होणे, यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात.
याशिवाय ज्यांना रक्ताचा कोणताही विकार आहे, अतिअ‍ॅसिडिटीचा त्रास आहे, गर्भवती किंवा स्तनपान करणाऱ्या महिलांनी किंवा ज्यांना कोणत्याही प्रकारची शस्त्रक्रिया झाली आहे. त्यांनी आवळ्याचे सेवन टाळावे किंवा डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यानंतरच सेवन करावे. तसेच, मधुमेहावरील उपचार घेत असलेल्या लोकांनी आवळा खाणे टाळावे, कारण ते त्यांच्या आरोग्यासाठी हानिकारक ठरू शकते.
