रत्नागिरी - देव दिवाळीचा महत्वाचा विधी आहे तो विडे ठेवण्याचा. देवदिवाळीला कोकणात सम्राट बळीराजाचे स्मरण केले जाते. सम्राट बळी हा कृषीप्रधान राजा होता. गोरगरिबांचे कल्याण करणारा राजा होता. हा राजा शेतकर्‍यांचा आहे. आणि म्हणूनच राम-कृष्णाच्या खूप आधीच्या काळात होऊन गेलेल्या बळीराजाची आजही आवर्जून आठवण काढली जाते. त्यामुळेच ‘इडा टळो..पीडा टळो..माझ्या बळीचे राज्य येवो..’ या उक्तीचा जागर कोकणात घरोघरी देवदिवाळीला होतो.
कोकणातल्या मुख्य घरात ओटीवर विडे ठेवण्याचा (भरण्याचा) कार्यक्रम पार पडतो. ओटी या जागेला कोकणात मानाची जागा आहे. कारभार हाकण्याच्या या जागेवर हा विडे ठेवण्याचा कार्यक्रम पार पडतो. सर्वात आधी ‘कणा’ घातला जातो. सध्याच्या भाषेत याला ‘रांगोळी घालणे’ म्हणतात. या कण्यावर अर्थात रांगोळीवर धोतर अंथरले जाते. शुभ्र धोतर हे स्वच्छ चारित्र्याचे प्रतिक. ते घालण्याआधी सर्व गावकर्‍यांना धोतर पांघरणार्‍यांनी ‘गादी घालायला हुकुम काय..?’ हे विचारावे लागते. (यावरून बळीच्या राज्यात जनतेला, काय किंमत होती..? हे या गादी मांडण्याच्या अर्थात सत्ता स्थापनेच्या विधीवरून लक्षात येईल.) खाली अंथरलेल्या शुभ्र धोतराची गादी ही बळीराज्याच्या स्वच्छ, पारदर्शक कारभाराची मुख्य खुण आहे, हेच यातून प्रतित होते. कणा मोडून त्यावर राजगादी मांडून झाली की मग, त्यावर तांदळाचे चौकोनी मंडळ काढले जाते. हेही मंडळच असावे. त्या चौकोनी मंडळाच्या मध्यभागी पाच पाने त्यावर अख्खी ओली सुपारी. हा साक्षात बळीराजा. आता उरलेल्या चार कोपर्‍यावर तशीच पाच पाने, त्यावर ओली सुपारी असे चार विडे. हे चार दिशांचे चार खंडोबा. अर्थात बळीराज्याचे चार दिशांचे मुख्य सेनापती. त्यानंतर उरलेल्या जागेवर एक पान, त्यावर सुपारीचे एक खंड, खोबर्‍याचा तुकडा. अशी पन्नास शंभर पाने मांडली जातात.
हे स्वतंत्र विडे म्हणजेच बळीराज्यातील शेतकरी जनता यांचे प्रतीक. अशी राजगादी मांडून झाली की, घरातील कर्त्यांपुरुषाने त्या राजगादीची पुजा करायची. पुजा झाली की, मग सर्व उपस्थितांना अक्षतांचे वाटप केले जाते. सर्वजण त्या गादीभोवती राज्याभिषेकासाठी उभे राहतात. घरातील कर्ता पुरूष प्रथम आपली प्रार्थना करतो. सुख-शांती मागतो. इडा-पीडा टळो.. बळीचं राज्य येवो, अशी प्रार्थना करतो. त्यानंतर स्वत: गावकर प्रार्थना करतो. त्याची प्रार्थना व्यापक इच्छा आकांक्षेची असते. त्यात तो कुटुंबासहित गावाचे, गुरांचे, चाकरमान्यांचे, मुलांचे अशा सार्वांचे कल्याण करण्याची इच्छा व्यक्त करत असतो. ही कल्याणाची इच्छा व्यक्त करत असताना साऱ्यानी आपल्या हातातील अक्षता धारेप्रमाणे त्या राजगादीवर सोडायच्या असतात. हा जणू बळीराजाच्या राज्य स्थापनेचा राज्याभिषेकच!
यानंतर हे विडे देव, वडिलथोर, गावकरी यांना वाटून त्यांचा सन्मान करायचा असतो. त्यानंतर ती राजगादी सार्‍यानी मिळून टोक धरून उचलायची, ‘इडा टळो.. पीडा टळो.. माझ्या बळीचं राज्य येवो.. चांगभलं.. चांगभलं..’ असा जोराने जयघोष करून ती गादी.. ते बळीच राज्य घरातील कर्त्या पुरुषाच्या हातात स्वाधीन करून त्याला आशीर्वाद द्यायचा. असा हा विडे भरण्याचा कार्यक्रम आज कोकणात अनेक ठिकाणी गावागावात पार पडला.
