रायगड - पाणी हे जीवन आहे. हेच जीवन स्वातंत्र्य पूर्व काळात रायगड जिल्ह्यातील महाडमधील दलित बांधवांसाठी मात्र शाप ठरले होते. डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी पाणी सर्वांसाठी खुले व्हावे आणि दलितांनाही पाणी पिण्यास मिळावे यासाठी महाड येथे चवदार तळे सत्याग्रह केला. चवदार तळे हा महाराष्ट्राच्या रायगड जिल्ह्यातील महाड शहरात असलेला एक ऐतिहासिक तलाव आहे. येथील चवदार तळ्याचा सत्याग्रह इतिहासात प्रसिद्ध आहे. या सत्याग्रहाला महाडचा सत्याग्रह या नावानेही ओळखले जाते. या लढ्याची आठवण तसेच ‘समतेचे प्रतीक’ म्हणून पर्यटक या तळ्याला भेट देतात. या परिसरात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा पूर्णाकृती पुतळाही उभारण्यात आला आहे.
पाणवठे खुले करुनही दलित राहिले होते तहानलेले -
मुंबई प्रांताचे तत्कालीन अध्यक्ष रावसाहेब बोले यांनी 1920 साली दलितांनाही सार्वजनिक पाणवठे खुले करण्याचे आदेश पारित केले होते. त्यानुसार त्यावेळेचे महाड नगरपरिषदेचे नगराध्यक्ष सुरबानाना टिपणीस यांच्या अध्यक्षतेखाली या आदेशाची अंमलबजावणी करण्याचा ठराव पास करण्यात आला होता. मात्र 1927 सालापर्यंत याची अंमलबजावणी झालीच नव्हती. त्यामुळे महाड मधील दलित बांधव यांना पाण्यासाठी झगडावे लागत होते.
आंबेडकर जयंती विशेष : महाडचा चवदार तळे सत्याग्रह समानतेचे प्रतीक
पाणी हे जीवन आहे. हेच जीवन स्वातंत्र्य पूर्व काळात रायगड जिल्ह्यातील महाडमधील दलित बांधवांसाठी मात्र शाप ठरले होते. डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी पाणी सर्वांसाठी खुले व्हावे आणि दलितांनाही पाणी पिण्यास मिळावे यासाठी महाड येथे चवदार तळे सत्याग्रह केला.
महाडचा चवदार तळे सत्याग्रह समानतेचे प्रतीक
रायगड - पाणी हे जीवन आहे. हेच जीवन स्वातंत्र्य पूर्व काळात रायगड जिल्ह्यातील महाडमधील दलित बांधवांसाठी मात्र शाप ठरले होते. डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी पाणी सर्वांसाठी खुले व्हावे आणि दलितांनाही पाणी पिण्यास मिळावे यासाठी महाड येथे चवदार तळे सत्याग्रह केला. चवदार तळे हा महाराष्ट्राच्या रायगड जिल्ह्यातील महाड शहरात असलेला एक ऐतिहासिक तलाव आहे. येथील चवदार तळ्याचा सत्याग्रह इतिहासात प्रसिद्ध आहे. या सत्याग्रहाला महाडचा सत्याग्रह या नावानेही ओळखले जाते. या लढ्याची आठवण तसेच ‘समतेचे प्रतीक’ म्हणून पर्यटक या तळ्याला भेट देतात. या परिसरात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा पूर्णाकृती पुतळाही उभारण्यात आला आहे.
पाणवठे खुले करुनही दलित राहिले होते तहानलेले -
मुंबई प्रांताचे तत्कालीन अध्यक्ष रावसाहेब बोले यांनी 1920 साली दलितांनाही सार्वजनिक पाणवठे खुले करण्याचे आदेश पारित केले होते. त्यानुसार त्यावेळेचे महाड नगरपरिषदेचे नगराध्यक्ष सुरबानाना टिपणीस यांच्या अध्यक्षतेखाली या आदेशाची अंमलबजावणी करण्याचा ठराव पास करण्यात आला होता. मात्र 1927 सालापर्यंत याची अंमलबजावणी झालीच नव्हती. त्यामुळे महाड मधील दलित बांधव यांना पाण्यासाठी झगडावे लागत होते.
महाडचा चवदार तळे सत्याग्रह समानतेचे प्रतीक
डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांनी सार्वजनिक ठिकाणी पाण्याचा अधिकार वापरण्यासाठी सत्याग्रह सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. कोकणातील कुलाबा जिल्ह्यातील (आताचे रायगड ) महाड या गावाला या 19 व 20 मार्च 1927 साली सत्याग्रह करण्याचे ठरवले. महाडमध्ये सत्याग्रह करण्यामागेही कारण होते. ते म्हणजे महाडमधील हिंदु जातीय लोकांचा या सत्याग्रहाला पाठिंबा होता. यामध्ये मराठी चंद्रसेनिया कायस्थ प्रभु (सीकेपी) समुदायाचे कार्यकर्ते ए.व्ही.छित्रे, समाजसेवा मंडळाचे चित्पावन ब्राह्मण आणि जी.एन. सहस्रबुद्धे, महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असलेले सीकेपी सुरेंद्रनाथ टिपणीस यांचाही सामावेश होता.
बैठकीनंतर आंबेडकरांनी चवदार तळ्याचे पाणी प्यायले -
महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष सुरेंद्रनाथ टिपणीस यांनी सार्वजनिक जागा अस्पृश्यांसाठी खुली असल्याचे जाहीर केले होते आणि इ.स. 1927 मध्ये डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांना महाड येथे बैठक घेण्याचे आमंत्रण दिले. बैठकीनंतर सर्वजण चवदार तळ्यावर गेले. आंबेडकरांनी तलावातील पाणी प्यायले आणि हजारो अस्पृश्य लोकांनी त्यांचे अनुसरण केले.
सत्याग्रहानंतर उच्चवर्णीय लोकांनी शुद्ध केले तळे -
डॉ बाबासाहेब आंबेडकर, त्याचे साथीदार आणि अनुयायांनी चवदार तळ्याचे पाणी प्राशन केले आणि सत्याग्रह यशस्वी केला. मात्र समाजातील काही उच्चवर्णीय लोकांनी 'अस्पृश्य लोकांनी तळ्यातील पाणी घेऊन तळे प्रदूषित कले' असे मत मांडले. त्यानंतर तळे शुद्ध करण्यासाठी गोमूत्र आणि शेण वापरले गेले, ब्राह्मणांनी मंत्र पठण केले. त्यानंतर तळे उच्च जातीच्या पिण्यासाठी योग्य असल्याचे घोषित केले.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यावर गुन्हा दाखल -
आंबेडकरांनी २६-२७ डिसेंबर रोजी महाड येथे दुसरी परिषद घेण्याचे ठरविले. पण काही उच्च वर्णियांनी ते तळे खासगी मालमत्ता सांगुन आंबेडकरांवर गुन्हा दाखल केला. प्रकरण न्यायालयात असल्याने त्यांचा सत्याग्रह चालू ठेवता आला नाही. २५ डिसेंबर रोजी (मनुस्मृती दहन दिन), आंबेडकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली शास्त्रोब्धे यांनी निषेध म्हणून मनुस्मृती या हिंदू कायद्याच्या पुस्तकाचा दहन केले. डिसेंबर १९३७ मध्ये, मुंबई उच्च न्यायालयाने असा निर्णय दिला की, अस्पृश्यांना तळयामधून पाणी वापरण्याचा अधिकार आहे.
चवदार तळे ठरले समानतेचे प्रतीक -
महाड येथील ऐतिहासिक चवदार तळे सत्याग्रह डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली झाला. पाण्यासाठी त्याकाळात मानवच मानवाला रोखत होता. पाणी हे सर्वांसाठी जीवन आहे. असे जीवन असलेले पाणी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी सर्वांसाठी खुले करून समानतेचा संदेश दिला. आजही डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी दिलेला हा संदेश चिरंतन काळ टिकून राहिला आहे.
महाडचा चवदार तळे सत्याग्रह समानतेचे प्रतीक
डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांनी सार्वजनिक ठिकाणी पाण्याचा अधिकार वापरण्यासाठी सत्याग्रह सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. कोकणातील कुलाबा जिल्ह्यातील (आताचे रायगड ) महाड या गावाला या 19 व 20 मार्च 1927 साली सत्याग्रह करण्याचे ठरवले. महाडमध्ये सत्याग्रह करण्यामागेही कारण होते. ते म्हणजे महाडमधील हिंदु जातीय लोकांचा या सत्याग्रहाला पाठिंबा होता. यामध्ये मराठी चंद्रसेनिया कायस्थ प्रभु (सीकेपी) समुदायाचे कार्यकर्ते ए.व्ही.छित्रे, समाजसेवा मंडळाचे चित्पावन ब्राह्मण आणि जी.एन. सहस्रबुद्धे, महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असलेले सीकेपी सुरेंद्रनाथ टिपणीस यांचाही सामावेश होता.
बैठकीनंतर आंबेडकरांनी चवदार तळ्याचे पाणी प्यायले -
महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष सुरेंद्रनाथ टिपणीस यांनी सार्वजनिक जागा अस्पृश्यांसाठी खुली असल्याचे जाहीर केले होते आणि इ.स. 1927 मध्ये डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांना महाड येथे बैठक घेण्याचे आमंत्रण दिले. बैठकीनंतर सर्वजण चवदार तळ्यावर गेले. आंबेडकरांनी तलावातील पाणी प्यायले आणि हजारो अस्पृश्य लोकांनी त्यांचे अनुसरण केले.
सत्याग्रहानंतर उच्चवर्णीय लोकांनी शुद्ध केले तळे -
डॉ बाबासाहेब आंबेडकर, त्याचे साथीदार आणि अनुयायांनी चवदार तळ्याचे पाणी प्राशन केले आणि सत्याग्रह यशस्वी केला. मात्र समाजातील काही उच्चवर्णीय लोकांनी 'अस्पृश्य लोकांनी तळ्यातील पाणी घेऊन तळे प्रदूषित कले' असे मत मांडले. त्यानंतर तळे शुद्ध करण्यासाठी गोमूत्र आणि शेण वापरले गेले, ब्राह्मणांनी मंत्र पठण केले. त्यानंतर तळे उच्च जातीच्या पिण्यासाठी योग्य असल्याचे घोषित केले.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यावर गुन्हा दाखल -
आंबेडकरांनी २६-२७ डिसेंबर रोजी महाड येथे दुसरी परिषद घेण्याचे ठरविले. पण काही उच्च वर्णियांनी ते तळे खासगी मालमत्ता सांगुन आंबेडकरांवर गुन्हा दाखल केला. प्रकरण न्यायालयात असल्याने त्यांचा सत्याग्रह चालू ठेवता आला नाही. २५ डिसेंबर रोजी (मनुस्मृती दहन दिन), आंबेडकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली शास्त्रोब्धे यांनी निषेध म्हणून मनुस्मृती या हिंदू कायद्याच्या पुस्तकाचा दहन केले. डिसेंबर १९३७ मध्ये, मुंबई उच्च न्यायालयाने असा निर्णय दिला की, अस्पृश्यांना तळयामधून पाणी वापरण्याचा अधिकार आहे.
चवदार तळे ठरले समानतेचे प्रतीक -
महाड येथील ऐतिहासिक चवदार तळे सत्याग्रह डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली झाला. पाण्यासाठी त्याकाळात मानवच मानवाला रोखत होता. पाणी हे सर्वांसाठी जीवन आहे. असे जीवन असलेले पाणी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी सर्वांसाठी खुले करून समानतेचा संदेश दिला. आजही डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी दिलेला हा संदेश चिरंतन काळ टिकून राहिला आहे.
