मुंबई - मान्सून 2020 वर 'अल निनो'चा धोका नसणार. त्याचसोबत मान्सूनला कोणत्याही नैसर्गिक घडामोडींवर अवलंबून न राहता वाटचाल करावी लागणार आहे, असे वृत्त स्कायमेट या हवामानविषयक खासगी संस्थेने दिले आहे.
भारतात मान्सूनचे आगमन सामान्य वेळेच्या आधी झाले. मान्सूनचे आगमन होत असताना अनेकवेळा निर्माण होणाऱ्या काही नैसर्गिक घटकांमुळे मान्सूनच्या गतीला अडथळा निर्माण होतो. या घटकांत अल निनो अधिक आव्हानात्मक आणि धोकादायक मानला जातो. अल निनो समुद्री साखळीत निर्माण होणारा एक घटक आहे. जो मान्सूनची गती आणि प्रदर्शन यांना प्रभावित करू शकतो. मात्र, यावर्षीच्या मान्सून हंगामात सध्यातरी अल निनोचा धोका नाही. मान्सून यावेळी स्वतःच्या नैसर्गिक क्षमतेनुसार वाटचाल करणार आहे.
आजपर्यंतचा इतिहास पाहता अल निनो सामान्यतः एप्रिल ते जूनच्या दरम्यान विकसित होतो. ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी दरम्यान तो पूर्ण क्षमतेत येतो. कधीकधी अल निनोची स्थिती 9 ते 12 महिने असते. कधी कधी 2 वर्षांपर्यंत अस्तित्व असते. अल निनोचे 2 ते 7 वर्षांत पुनरागमन होते. निनोचा प्रभाव भारतासाठी महत्वपूर्ण असतो. कारण भारताचा खरीप हंगाम मुख्यत्वे पावसाच्या पाण्यावर अवलंबून असतो. याआधी अल निनोमुळे भारतात पावसाचे प्रमाण कमी झाल्याच्या घटना घडल्या होत्या. ज्याचा परिणाम पिकांवर झाला होता.
प्रशांत महासागरात यावेळची स्थिती स्पष्टपणे इशारा देत आहे की, अल निनोचा प्रभाव राहणार नाही. प्रशांत महासागराच्या पूर्व आणि मध्य क्षेत्रात, जिथे निनो होण्याचे संकेत मिळतात. ते क्षेत्र मागील 8 महिन्यांपर्यंत उष्म राहिले. परंतु, त्यानंतर समुद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान घसरत (कमी) राहीले आहे. आता मान्सूनच्या हंगामात समुद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान वाढणार नाही, अशी आशा आहे. या दरम्यान अल निनोची स्थिती पाहायला मिळू शकते. मात्र, त्याची स्थिती कमकुवत असेल.
अल निनो अस्तित्वात असल्याची शक्यता 10 टक्क्यांहून कमी असेल. पूर्व आणि मध्य प्रशांत महासागरात निनो 4 निर्देशांक कमीच राहिला आहे आणि पूर्व क्षेत्रात अजूनही नकारात्मक कल सुरू आहे. निनो 3.4 हा अल निनोची स्थिती निश्चित करण्यासाठी सर्वात महत्त्वाचा आहे. ते तटस्थ असण्याची निश्चित सीमा -0.5 अंशाखाली 26 महिन्यांनंतर आली आहे. याआधी 2 एप्रिल 2017 ला ते - 0.7अंश होते. भारतात 2020 चा मान्सून अल निनोच्या प्रभावापासून दूर राहील. पंरतु, हिंद महासागर मान्सूनसाठी सकारात्मक भूमिकेत नाही. 2019 ला हिंद महासागरात मान्सूनसाठी पोषक वातावरण होते. या परिस्थितीत मान्सूनला वाटचाल करण्यासाठी स्वतःहून विविध क्षेत्र व्यापण्याची गती वाढवायला हवी. तसेच समुद्रातील कोणत्याही घडामोडींवर अवलंबून न राहणे आवश्यक आहे.
मान्सून स्वतः दोन्ही बाजूला समुद्राच्या क्षेत्रात चार महिन्यांच्या काळात हंगामी स्थिती विकसित करतो. आता हिच स्थिती मान्सूनचे भविष्य ठरविणार आहे. अल निनो म्हणजे, काही काळापर्यंत समुद्राच्या पाण्याची होणारी तापमानवाढ पृथ्वीवरील हवामानबदलाला कारणीभूत ठरते. ही क्रिया अधूनमधून अचानकपणे घडते. या घटनेचा संबंध पृथ्वीवर होणारी दुष्काळी परिस्थिती, महापूर आणि त्याचा थेट पिकांच्या उत्पादनावर होणारा परिणाम याच्याशी जोडला जातो.
