जळगाव - पारंपरिक पीक पद्धतीला फाटा देत जळगाव जिल्ह्यातील दोन शेतकऱ्यांनी रेशीम शेतीचा मार्ग निवडला आहे. शेतीचे योग्य नियोजन, परिश्रम आणि बाजारपेठेची गरज लक्षात घेऊन रेशीम मालाची विक्री अशा त्रिसूत्रीच्या जोरावर हे दोन्ही शेतकरी वर्षाकाठी खर्चवजा जाता लाखो रुपयांचे उत्पन्न मिळवत आहेत. रेशीम शेतीतून त्यांना आर्थिक समृद्धीचा मार्ग गवसला असून, त्यांची यशकथा ही संकटात सापडलेल्या इतर शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायी ठरणारी आहे. विकास रामकृष्ण पाटील आणि राहुल विश्वनाथ पाटील अशी या उपक्रमशील शेतकऱ्यांची नावे आहेत. विकास पाटील हे जामनेर तालुक्यातील देव पिंपरी येथील तर राहुल पाटील हे पळासखेडा येथील रहिवासी आहेत.
देव पिंपरी हे विकास पाटील यांचे गाव. गावाच्या आजूबाजूला अवर्षणप्रवण भाग असल्याने याठिकाणी अत्यंत कमी प्रमाणात पाऊस पडतो. त्यामुळे पावसाच्या पाण्यावर येथील शेती अवलंबून आहे. त्यातही पावसाळ्यात वेळेवर पाऊस पडला नाही तर, शेतीला मोठ्या प्रमाणावर फटका बसतो. वर्षानुवर्षे हीच स्थिती कायम असते. त्यामुळे विकास पाटील हे कर्जबाजारी झालेले होते. दरवर्षी शेतीत टाकलेला खर्चही निघत नसल्याने ते नैराश्येच्या गर्तेत सापडले होते. शेतीत काहीतरी वेगळा प्रयोग करावा, अशी त्यांची इच्छा होती. मात्र, नेमके काय करावे तेच सुचत नव्हते. या विवंचनेत असताना सुदैवाने त्यांना कृषी विभागाकडून राबवल्या जाणाऱ्या रेशीम शेतीच्या योजनांची माहिती मिळाली.
नियोजनबद्ध रितीने रेशीम शेती केली तर चांगला नफा मिळू शकतो, असा विश्वास त्यांना आला. मग त्यांनी कृषी विभागाच्या अधिकाऱ्यांकडून रेशीम शेतीची संपूर्ण माहिती मिळवली. आजवर शेतीत अनेक प्रयोग करुनही यश न आल्याने शेवटचा पर्याय म्हणून त्यांनी आपल्या शेतात रेशीम शेतीचे युनिट उभारण्याचे ठरवले. सुरुवातीला त्यांनी आपल्या शेतातील दीड एकर क्षेत्रावर तुतीची लागवड केली. तसेच शेतात एका ठिकाणी रेशीम अंडीपुंजसाठी 50 बाय 30 फूट आकाराचे शेड उभारले. 100 अंडीपुंज आणून रेशीम काढणे सुरू केले.
रेशीम शेतीचा फारसा अनुभव नसल्याने पहिल्या बॅचमध्ये त्यांना अपेक्षित उत्पन्न मिळाले नाही. मात्र, तरीही त्यांनी निराश न होता, प्रयत्न सुरूच ठेवले. पुढे अनुभवातून त्यांना रेशीम शेतीचे तंत्र अवगत झाले. मग हळूहळू चांगले उत्पन्न मिळू लागले. गेल्या 4 वर्षांपासून ते रेशीम शेती करत आहेत. सद्यस्थितीत ते एका वर्षात रेशीमच्या 6 ते 7 बॅच घेतात. यासाठी 30 ते 35 हजार रुपयांचा खर्च वजा जाता त्यांना 6 ते 7 लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळत आहे.
प्रत्येक बॅचमधून ते साधारणपणे 14 ते 15 क्विंटल रेशीमचे उत्पादन काढतात. हे रेशीम 35 ते 50 हजार रुपये क्विंटल दराने बाजारात विक्री होते. विशेष म्हणजे, रेशीम शेतीसाठी त्यांना कुटुंबीय मदत करतात. त्यामुळे बाहेरून मजूर आणण्याची गरज भासत नाही. रेशीम शेतीमुळे ते कर्जमुक्त तर झालेच शिवाय त्यांनी अजून शेती विकत घेतली आहे. पुढे रेशीम शेतीचे युनिट वाढविण्याचा त्यांचा मानस आहे. सध्या लॉकडाऊनमुळे रेशीमच्या मालाला बाजारपेठेत फारशी मागणी नाही. मात्र, दिवाळीनंतर बाजारपेठेत रेशीमला मागणी वाढेल, असा विश्वास त्यांना आहे.
युवा शेतकऱ्याने ओळखली काळाची गरज -
जामनेर तालुक्यातील पळासखेडा येथील राहुल विश्वनाथ पाटील हे युवा शेतकरी आहेत. त्यांच्याकडे वडिलोपार्जित सहा ते सात एकर शेती आहे. सुरुवातीला पारंपरिक पद्धतीने शेती करत असल्याने त्यांना काहीही उत्पन्न मिळत नव्हते. सततची नापिकी, दुष्काळ त्यातच शेतीमालाला मिळणारा कमी भाव, यामुळे ते कर्जबाजारी होऊन आर्थिक विवंचनेत सापडले होते. शेतीत काहीतरी वेगळे करावे, या उद्देशाने त्यांनी एक पाऊल पुढे टाकले. रेशीम शेतीविषयी माहिती घेऊन त्यांनी आपल्या शेतात रेशीम शेतीचे युनिट उभारण्याचे ठरवले. त्यांनी सुरुवातीला दोन एकर क्षेत्रात तुतीची लागवड केली आणि शेतात एका बाजूला 50 बाय 30 आकाराचे शेड उभारले. त्या शेडमध्ये 100 अंडीपुंज आणून रेशीम काढणे सुरू केले.
पहिल्याच बॅचमध्ये त्यांना 50 हजार रुपयांचे उत्पन्न मिळाले. त्यामुळे त्यांचा उत्साह वाढला. मग ते साडेतीनशे अंडीपुंजपर्यंत पोहोचले. म्हणून त्यांचे उत्पन्न वाढत गेले. आता त्यांना रेशीम शेतीच्या सहा ते सात बॅचमधून वर्षाकाठी पाच ते सहा लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळत आहे. रेशीम शेतीने त्यांना आर्थिक स्थैर्य मिळाले आहे. पुढे जाऊन आपल्या शेतीचे अधिकाधिक क्षेत्र रेशीम शेतीसाठी उपयोगात आणण्याचा त्यांचा प्रयत्न आहे, असे ते म्हणाले.
शेतकऱ्यांना रेशीम शेती करण्याचे केले आवाहन -
रेशीम शेती ही शाश्वत शेती आहे. यातून कमी खर्चात अधिक उत्पन्न मिळते. म्हणून शेतकऱ्यांनी तुती लागवडीकडे वळून आपले जीवन समृद्ध करावे, असे आवाहन राहुल पाटील यांनी शेतकऱ्यांना केले आहे. शासनाने आता रेशीम शेतीच्या या योजनेवर 3 वर्षांसाठी 3 लाख 25 हजारांचे अनुदान जाहीर केले आहे. यात 1 लाख 10 हजार हे शेड उभारण्यासाठी आहे तर बाकीचे मजुरी व त्याची देखरेख करण्यासाठी आहे. शेतकऱ्यांना आता 'मग्रारोहयो' योजनेंतर्गत तुती लागवड करता येणार आहेत. शेतकऱ्यांनी या देखील योजनेचा लाभ घ्यावा, असेही आवाहन विकास पाटील व राहुल पाटील यांनी शेतकऱ्यांना केले आहे.
