मेलबर्न : ऑस्ट्रेलियन शास्त्रज्ञांनी जीवाणूंमध्ये हवेचे ऊर्जेत रूपांतर करणारे एन्झाइम शोधून काढले आहे. हे नवीन शुद्ध स्त्रोतासाठी मार्ग उघडते. नेचर या जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या संशोधनात असे दिसून आले आहे की हे एन्झाइम वीज निर्माण करण्यासाठी वातावरणातील हायड्रोजनचा अल्प प्रमाणात वापर करते. संशोधन संघाने एका सामान्य मातीच्या जिवाणूपासून हायड्रोजन घेणारे एंझाइम तयार केले आणि त्याचे विश्लेषण केले.
वातावरणात ऊर्जा स्त्रोत : टीमच्या अलीकडील कामात असे दिसून आले आहे की अनेक जीवाणू वातावरणातील हायड्रोजनचा वापर पोषक नसलेल्या वातावरणात ऊर्जा स्त्रोत म्हणून करतात. जीवाणू अंटार्क्टिक माती, ज्वालामुखीचे खड्डे आणि खोल महासागरांसह वाढण्यास आणि टिकून राहण्यासाठी ऊर्जेचा स्रोत म्हणून हवेतील ट्रेस हायड्रोजनचा वापर करू शकतात, मोनाश येथील प्रोफेसर ख्रिस ग्रीनिंग म्हणाले. पण आत्तापर्यंत त्यांनी हे कसे केले हे आम्हाला माहित नव्हते, ग्रीनिंग म्हणाले.
ह्यूक एन्झाइम : संशोधकांनी मायकोबॅक्टेरियम स्मेग्मेटिस नावाच्या जीवाणूपासून वातावरणातील हायड्रोजन वापरण्यासाठी जबाबदार एन्झाइम काढले. त्यांनी दाखवले की ह्यूक नावाचे हे एन्झाइम. हायड्रोजन वायूचे विद्युत प्रवाहात रूपांतर करते. ह्यूक विलक्षण कार्यक्षम आहे. इतर सर्व ज्ञात एन्झाइम्स आणि रासायनिक उत्प्रेरकांच्या विपरीत ते वातावरणातील पातळीपेक्षा कमी हायड्रोजन देखील वापरते. वातावरणातील हायड्रोजन ऑक्सिडेशनची आण्विक ब्लूप्रिंट प्रकट करण्यासाठी संशोधकांनी अनेक अत्याधुनिक पद्धती वापरल्या. त्यांनी त्याची अणु रचना आणि विद्युत मार्ग निश्चित करण्यासाठी प्रगत मायक्रोस्कोपी (क्रायो-ईएम) वापरली. या पद्धतीमुळे आजपर्यंत नोंदवलेली सर्वोच्च निराकरण केलेली एन्झाइम रचना तयार करण्यासाठी मर्यादा ढकलल्या.
इलेक्ट्रोकेमिस्ट्रीचा वापर : टीमने इलेक्ट्रोकेमिस्ट्री नावाच्या तंत्राचा वापर करून हे दाखवून दिले की शुद्ध केलेले एन्झाइम मिनिट हायड्रोजन एकाग्रतेवर वीज निर्माण करते. मोनाश युनिव्हर्सिटीमधील पीएचडी विद्यार्थ्याने अ‍ॅशलेघ क्रॉप यांच्या प्रयोगशाळेतील काम दाखवते की शुद्ध केलेले हुक दीर्घ काळासाठी साठवणे शक्य आहे. क्रॉप म्हणाले, हे आश्चर्यकारकपणे स्थिर आहे. एंझाइम गोठवणे किंवा ते 80 अंश सेल्सिअस पर्यंत गरम करणे शक्य आहे आणि ते ऊर्जा निर्माण करण्याची क्षमता राखून ठेवते. यावरून असे दिसून येते की एन्झाईम जीवाणूंना अत्यंत वातावरणापासून वाचवू शकते. जिवंत राहण्यास मदत होते. हवा किंवा हायड्रोजनमधून सतत विद्युत प्रवाह निर्माण करणारी नैसर्गिक बॅटरी जोडली जाते, असे संशोधकांनी सांगितले. मात्र हे संशोधन प्राथमिक टप्प्यात आहे. सध्याच्या संशोधनात लहान हवेवर चालणारी उपकरणे विकसित करण्याची पुरेशी क्षमता आहे. उदाहरणार्थ त्यांनी पर्याय म्हणून सौरऊर्जेवर चालणारी उपकरणे जोडली.
हेही वाचा : Water On Earth : सूर्यापेक्षाही जुने असू शकतात पृथ्वी आणि पाणी...
