हैदराबाद : काही दिवसांपूर्वी मॉनिटरिंग इंडियन इकोनॉमी (Centre for Monitoring Indian Economy) ने बेरोजगारीचा दर कमी होण्यासंबंधी आकडेवारी जारी केली होती. त्यानुसार मार्चमध्ये बेरोजगारीचा दर 7.6% पर आला होता. सेंटर फॉर मॉनिटरिंग इंडियन इकोनॉमी (CMIE) च्या आकडेवारीनुसार, देशात फेब्रुवारीमध्ये बेरोजगारीचा दर 8.10% होता. तर मार्चमध्ये यात घट होऊन 7.60% ऐवढे झाले. CMIE नुसार मार्चमध्ये 2022 मध्ये शहरातील बेरोजगारीचा दर 8.50% आणि ग्रामीण क्षेत्रांसाठी 7.10% होता. सेंटर फॉर मॉनिटरिंग इंडियन इकोनॉमीने देश में 45 करोड लोकांनी नोकरी मिळाली आहे. फक्त 9% महिलांकडे काम बाकी आहे.
सेंटर फॉर मॉनिटरिंग इंडियन इकोनॉमी (Centre for Monitoring Indian Economy) च्या अहवालानुसार भारताच्या भागीदारी दर (एलएफपीआर) 2016 पेक्षा 47% से घट होऊन 40% राहिली आहे. CMIE नुसार 90 करोड लोकांनी नोकरीची आशा सोडली आहे. 2017 आणि 2022 च्या दरम्यान श्रमशक्तीचा दर 47% वरून 40% आला. सीएमआईई नुसार 2.1 करोड लोकांनी काम सोडले. तर केवळ 9% लोकांना रोजगार मिळाला. CMIE नुसार देशात 90 करोड रोजगार आहेत.
श्रम शक्ति भागीदारी म्हणजे काय? :
श्रमशक्तीचा सहभाग दर समजून घेण्याआधी, आपल्याला श्रमशक्तीचीच व्याख्या करावी लागेल. CMIE च्या मते, कामगार दलामध्ये 15 वर्षे किंवा त्याहून अधिक वयाच्या व्यक्तींचा समावेश होतो. हे देखील दोन श्रेणींमध्ये विभागले गेले आहेत. एक जो नोकरीला आहे किंवा दुसरा जो बेरोजगार आहे पण सक्रियपणे नोकरी शोधत आहे. दोन श्रेणींमध्ये एक महत्त्वाची समानता आहे - या दोन्ही श्रेणीतील लोक "नोकरी शोधणारे" आहेत. ही मागणी LFPR संदर्भित करते. पहिल्या श्रेणीतील लोक नोकरी मिळवण्यात यशस्वी होतात, तर दोन श्रेणीतील लोक असे करण्यात अपयशी ठरतात. अशाप्रकारे, LFPR ही मूलत: नोकरी शोधत असलेल्या कार्यरत वयाची (15 वर्षे किंवा त्याहून अधिक) लोकसंख्येची टक्केवारी आहे. यात अशा लोकांचा समावेश आहे जे नोकरी करतात आणि तेही बेरोजगार आहेत. तर बेरोजगारीचा दर (UER) फक्त अशा लोकांना मोजतो जे दुसऱ्या श्रेणीत येतात. म्हणजेच, जे बेरोजगार आहेत आणि सक्रियपणे नोकरी शोधत आहेत.
(एलएफपीआर) च्या दरात घट
हे सोप्या भाषेत समजून घ्यायचे झाले तर समजा एका अर्थव्यवस्थेत 15 वर्षे किंवा त्याहून अधिक वयाचे 100 लोक आहेत. म्हणजेच ही संख्या अर्थव्यवस्थेतील एकूण उपलब्ध श्रमशक्ती आहे. त्यापैकी 50 जणांना रोजगार आहे. 50 जवळ नाही. परंतु 50 पैकी केवळ 30 बेरोजगार सक्रियपणे रोजगाराच्या शोधात आहेत. त्यामुळे अर्थव्यवस्थेतील बेरोजगारीचा दर ३० टक्के आहे असे आपण म्हणू. तर लेबर फोर्स पार्टिसिपेशन रेट (LFPR) 80 टक्के मानला जाईल. दुसरीकडे, LFPR मध्ये घसरण म्हणजे असा होईल की सक्रियपणे रोजगाराच्या शोधात असलेल्या 30 पैकी 10 लोकांनी काम शोधणे सोडून दिले. यामुळे बेरोजगारीचा दर 20 टक्क्यांपर्यंत कमी होईल. कारण केवळ 20 सक्रियपणे रोजगाराच्या शोधात आहेत. परंतु श्रमशक्ती सहभाग दर (LFPR) 70 टक्के असेल.
हेही वाचा - Chemicals Exports : भारत जगात सहाव्या क्रमांकावर! रासायनिक निर्यातीने गाठला उच्चांक
भारतात LFPR चे महत्व
साधारणपणे, LFPR मोठ्या प्रमाणात स्थिर राहील अशी अपेक्षा आहे. त्यामुळे कोणत्याही अर्थव्यवस्थेतील बेरोजगारीचे कोणतेही विश्लेषण केवळ बेरोजगारीचा दर लक्षात घेऊन केले जाते. पण भारतात, LFPR इतर जगाच्या तुलनेत कमीच नाही तर घसरत आहे. जगभरात, LFPR सुमारे 60% आहे. भारतात गेल्या 10 वर्षांत ते घसरत आहे. ते 2016 मधील 47% वरून डिसेंबर 2021 पर्यंत फक्त 40% वर आले आहे. याचा अर्थ असा की केवळ बेरोजगारीचा दर अर्थव्यवस्थेचे खरे चित्र मांडत नाही.
अर्थव्यवस्थेचे योग्य परिस्थिती येथे समजेल
बेरोजगारीच्या दरापेक्षा रोजगाराकडे पाहिले तर योग्य चित्र दिसेल. एकूण श्रमशक्तीच्या तुलनेत नोकरदार लोकांच्या संख्येत किती वाढ झाली आहे हे पाहावे लागेल. भारतातील कार्यरत वयाची लोकसंख्या दरवर्षी वाढत आहे. नोकऱ्या असलेल्या लोकांची टक्केवारी झपाट्याने कमी होत आहे. डिसेंबर 2021 मध्ये, भारतात कार्यरत वयोगटातील 1079 दशलक्ष लोक होते आणि यापैकी फक्त 40.4 कोटी लोकांकडे नोकऱ्या होत्या. रोजगाराची टक्केवारी होती - 37.4 टक्के. याची तुलना डिसेंबर 2016 शी करा, भारतात कार्यरत वयोगटातील 959 दशलक्ष लोक होते आणि त्यापैकी 412 दशलक्ष लोकांकडे रोजगार होता. तेव्हा ४३% लोकांकडे रोजगार होता. म्हणजेच 2016 ते 2021 या पाच वर्षांत, जिथे एकूण काम करणार्‍या वयाची लोकसंख्या 120 दशलक्षने वाढली आहे. तिथे नोकऱ्या मिळवणार्‍यांची संख्या 80 लाखांनी कमी झाली आहे.
श्रम शक्ती भागीदारी दरातील मुख्य कारण
भारताच्या श्रमशक्तीच्या कमी सहभागाचे मुख्य कारण म्हणजे महिला श्रमशक्तीचा सहभाग दर अत्यंत कमी आहे. CMIE डेटानुसार, डिसेंबर 2021 पर्यंत, पुरुष LFPR 67.4% असताना, महिला LFPR 9.4% होते. दुसर्‍या शब्दांत सांगायचे तर, भारतात काम करणार्‍या वयाच्या 10 पैकी एक महिला काम शोधत आहे. जागतिक बँकेच्या काही आकडेवारीनुसार, भारतातील महिला श्रमशक्तीचा सहभाग दर सुमारे 25% आहे, तर जागतिक सरासरी 47% आहे.
9% महिलांकडे आहे काम
CMIE चे महेश व्यास म्हणाले की, स्त्रिया एवढ्या संख्येने कामगार दलात सामील होत नाहीत कारण नोकऱ्या अनेकदा त्यांच्यासाठी योग्य नसतात. उदाहरणार्थ, पुरुष कामासाठी येण्यासाठी ट्रेन बदलण्यास तयार असतात. स्त्रिया तसे करण्यास इच्छुक असण्याची शक्यता कमी आहे. हे खूप मोठ्या प्रमाणावर होत आहे. महेश व्यास म्हणाले की, असे अनेक व्यवसाय आहेत ज्यात महिलांचा सहभाग नगण्य आहे. हेच कारण आहे की केवळ 9% महिलांकडे काम आहे किंवा पात्रतेकडे दुर्लक्ष करून काम शोधत आहे.
हेही वाचा - Elon Musk buying Coca Cola : आता ट्विटरनंतर एलन मस्क यांनी खरेदी करायचे आहे कोकाकोला आणि मॅकडोनाल्ड..
