हैदराबाद : कुत्र्याच्या चाव्याव्दारे होणाऱ्या प्राणघातक नुकसानीबद्दल लोकांना माहिती असते. असं असलं तरी, आजकाल देशात कुत्रा चावण्याच्या घटनांमध्ये वाढ झाली आहे, त्यामुळे लोकांमध्ये कुत्रा चावल्यामुळे होणारा रेबीज या विषाणूजन्य आजाराबाबत जाणून घेण्याची उत्सुकता वाढली आहे. रेबीज हा लस-प्रतिबंधात्मक विषाणूजन्य आजार आहे. रेबीजचा प्रादुर्भाव बहुतेक कुत्र्यांकडून मानवांमध्ये होतो. चाळीस टक्के लोकांना पिसाळलेले प्राणी चावतात ते 15 वर्षे किंवा त्यापेक्षा कमी वयाची मुले असतात. जागतिक रेबीज दिन 2022 ( World Rabies day 2022 ) निमित्त हा विशेष अहवाल. रेबीजबद्दल लोकांमध्ये एक गैरसमज आहे की हा फक्त कुत्रा चावल्याने होतो, परंतु हे खरे नाही. कुत्र्यांव्यतिरिक्त, रेबीजचा विषाणू कोणत्याही जंगली आणि पाळीव प्राण्यांमध्येही होऊ शकतो.
वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन ( WHO ) च्या अहवालानुसार, सुमारे 150 देशांमध्ये दरवर्षी 59 हजार लोक रेबीजमुळे आपला जीव गमावतात. यातील सर्वाधिक 95 टक्के प्रकरणे आशिया आणि आफ्रिकन देशांतून येतात. म्हणून, व्हायरल इन्फेक्शन रेबीजची कारणे आणि प्रतिबंध याबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता पसरविण्याच्या उद्देशाने दरवर्षी 28 सप्टेंबर रोजी 'जागतिक रेबीज दिन' ( World Rabies day ) साजरा केला जातो.
आकडेवारी बघितली तर दरवर्षी 50000 हून अधिक लोक रेबीजने मरतात. हे प्रामुख्याने आशिया आणि आफ्रिकन देशांमध्ये अधिक सांसर्गिक आहे. 28 सप्टेंबरला लुई पाश्चर यांची पुण्यतिथीही ( Louis Pasteur death anniversary ) आहे. फ्रेंच रसायनशास्त्रज्ञ आणि सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ लुई पाश्चर ( Microbiologist Louis Pasteur ) यांनी रेबीजची पहिली लस विकसित केली. युनायटेड अगेन्स्ट रेबीज ( United Against Rabies ) सहकार्याने विकसित केलेली उपलब्ध साधने आणि मार्गदर्शक तत्त्वांच्या आधारे. रेबीज नियंत्रण आणि निर्मूलनासाठी वन हेल्थ धोरणात्मक योजना तयार करण्यात आणि तयार करण्यासाठी सरकारांना मदत करणे.
रेबीज आणि आव्हाने म्हणजे काय : डिपार्टमेंट ऑफ डिसीज कंट्रोल अँड प्रिव्हेंशन (CDC) नुसार, रेबीज हा एक विषाणूजन्य रोग आहे. जो सर्व प्रकारच्या उबदार रक्ताच्या जीवांवर परिणाम करू शकतो. रेबीज विषाणूजन्य प्राण्याच्या चाव्याव्दारे किंवा नखे ओरबडल्यामुळे पसरतो. हा रोग पाळीव आणि वन्य प्राण्यांना प्रभावित करतो आणि संसर्गजन्य पदार्थांच्या जवळच्या संपर्कातून लोकांमध्ये पसरतो. हे सहसा लाळ, चावणे किंवा ओरखडे यांच्याद्वारे पसरते. रेबीजचा विषाणू मानवाच्या मज्जासंस्थेवर परिणाम करतो. या संसर्गामुळे रुग्णाची प्रकृती बिघडली तर त्याचा मृत्यू होण्याचा धोका वाढतो.
रेबीजबद्दल लोकांमध्ये एक गैरसमज आहे की हा फक्त कुत्रा चावल्याने होतो, परंतु हे खरे नाही. कुत्र्यांव्यतिरिक्त, रेबीजचा विषाणू कोणत्याही जंगली आणि पाळीव प्राण्यांमधूनही होऊ शकतो. उदाहरणार्थ, युनायटेड स्टेट्समध्ये, रेबीजचा विषाणू सामान्यतः वटवाघुळ, कोल्हे, रॅकून आणि इतर वन्य प्राण्यांच्या चाव्याव्दारे पसरतो. तथापि, जगभरात रेबीजची सर्वाधिक प्रकरणे कुत्रा चावल्यामुळे होतात.
रेबीज असलेल्या कुत्र्यांमुळे आशिया आणि आफ्रिकेतील 3 अब्जाहून अधिक लोकांना धोका आहे. बहुतेक मृत्यू गरीब ग्रामीण भागात होतात जेथे योग्य पोस्ट-एक्सपोजर प्रोफिलॅक्सिसचा प्रवेश मर्यादित आहे किंवा अस्तित्वात नाही. जरी सर्व वयोगटांना संवेदनाक्षम असले तरी, रेबीज 15 वर्षाखालील मुलांमध्ये सर्वात सामान्य आहे. सरासरी चाळीस टक्के पोस्ट-एक्सपोजर प्रोफिलॅक्सिस पथ्ये पाच ते चौदा वर्षे वयोगटातील मुलांना दिली जातात आणि बहुसंख्य पुरुष आहेत. पाळीव कुत्र्यांच्या रेबीजच्या नियंत्रणाद्वारे मानवी रेबीज रोखणे हे आफ्रिका आणि आशियातील मोठ्या भागांसाठी खरे ध्येय आहे. तसेच भविष्यात एक्सपोजर प्रोफिलॅक्सिस बंद करून लोक आर्थिकदृष्ट्या न्याय्य आहेत.
रेबीजची लक्षणे ( Symptoms of Rabies ) : रेबीजची पहिली लक्षणे सामान्य अशक्तपणा किंवा अस्वस्थता, ताप किंवा डोकेदुखीसह फ्लू असू शकतात. ही लक्षणे अनेक दिवस टिकू शकतात. चाव्याच्या ठिकाणी अस्वस्थता किंवा काटेरी किंवा खाज सुटण्याची भावना देखील असू शकते, जी काही दिवसांत मेंदूचे कार्य, चिंता, गोंधळ यासारख्या तीव्र लक्षणांमध्ये बदलते. रोग जसजसा वाढत जातो तसतसे व्यक्तीला प्रलाप, असामान्य वागणूक, भ्रम, हायड्रोफोबिया (पाण्याची भीती) आणि निद्रानाश यांचा अनुभव येऊ शकतो. रोगाचा तीव्र कालावधी सहसा 2 ते 10 दिवसांनी संपतो.
रेबीज 100% टाळता येण्याजोगे ( Rabies is 100% preventable ): कुत्रा चावल्यानंतर जीवरक्षक उपचार मिळण्याची खात्री करून रेबीज 100% टाळता येऊ शकतो. जोखीम कमी करणे अखेरीस कुत्र्यांना लसीकरण करून त्यांच्या प्राण्यांच्या स्त्रोतावर रोग दूर करण्यासाठी प्रतिबंधित केले जाऊ शकते. रेबीजमुळे होणारे मानवी मृत्यू संपवण्यासाठी मानवी आणि प्राण्यांच्या आरोग्य सेवा मजबूत करणे आवश्यक आहे.
रेबीज हा चिंतेचा विषय असलेले अनेक देश लोकांच्या आरोग्यावर आणि त्यांच्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर लक्षणीय परिणाम करणारा प्राथमिक संसर्गजन्य रोग म्हणून ओळखतात. हे सहसा रेबीज दूर करण्यासाठी पुरेशी संसाधने आणि कृतींमध्ये भाषांतरित होत नाही. सोप्या भाषेत सांगायचे तर रेबीज प्राणघातक आहे, परंतु प्रतिबंध जीव वाचवू शकतो.
प्राण्यांसाठी रेबीज संरक्षण -
- रेबीजच्या लसीसह तुमच्या पाळीव प्राण्याचे लसीकरण करा.
- पाळीव प्राण्यांना रस्त्यावरील प्राण्यांपासून दूर ठेवा.
- घराजवळ राहणाऱ्या पाळीव प्राण्यांच्या किंवा रस्त्यावरील प्राण्यांच्या वागण्यात तुम्हाला काही फरक दिसल्यास किंवा तुम्हाला धोका वाटत असल्यास, तुमच्या परिसरातील स्थानिक प्राणी नियंत्रण विभागाला ताबडतोब सूचित करा.
- आपल्या पाळीव प्राण्याचे आरोग्य वेळोवेळी तपासा.
मानवांसाठी -
- वन्य प्राण्यांपासून अंतर ठेवा.
- कोणताही प्राणी चावल्यास, खेळताना दात लागल्यास किंवा नखांनी त्वचेवर ओरखडे आल्यास प्रथम ती जागा साबणाने नीट धुवावी आणि ताबडतोब डॉक्टरांकडून जाऊन रेबीजची लस घ्यावी.
रेबीज संसर्गिताचा दुसऱ्या व्यक्तीला धोका ( Risk of rabies infection to another person ) -
जीएआरसीच्या म्हणण्यानुसार, जर संक्रमित व्यक्तीची लाळ दुसऱ्या व्यक्तीच्या जखमेवर गेली तर त्यातही संसर्ग पसरण्याचा धोका असू शकतो. याशिवाय, संक्रमित व्यक्तीने दुसऱ्या व्यक्तीशी शारीरिक संबंध प्रस्थापित केल्यास, त्या अवस्थेतही संसर्ग पसरण्याचा धोका असतो. सामान्य परिस्थितीत, जर एखाद्या संक्रमित व्यक्तीने दुसर्‍या व्यक्तीला स्पर्श केला तर त्याच्यामध्ये संसर्ग पसरण्याचा धोका नाही. याशिवाय संक्रमित व्यक्तीचे उरलेले अन्न खाणे, त्यांनी वापरलेल्या घाणेरड्या भांड्यांमध्ये अन्न खाणे आणि उरलेली सिगारेट ओढणे यामुळेही हा आजार पसरू शकतो.
हेही वाचा - Types of Breast Cancer : स्तनाचा कर्करोग का होतो आणि त्याचे प्रकार कोणते? घ्या जाणून
