मुंबई भारत देश जेवढा मोठा तेवढ्या इथल्या समस्याही मोठ्या मात्र प्रत्येक अडचणीवर तोगडा हा निघत असतो. भारत हा समशितोष्ण कटीबंधातला प्रदेश आहे. त्यामुळे उन्हाळ्यात पाण्याची कमतरता ही इथे भासत राहते. मात्र अनेक वॉटर वॉरियर्स या समस्येवर मात करण्यासाठी वेळोवेळी पुढे आले आहेत. आपण त्याविषयी जाणून घेणार आहोत. मार्चपासून उन्हाळ्याला सुरूवात होते. त्याची दाहकता जूनपर्यंत असते. या सगळ्यात सर्वात मोठी चिंता पाण्याची आहे. गेल्या काही वर्षांत ज्या प्रकारे देशातील अनेक राज्ये आणि राज्यांतील अनेक शहरे पाणीटंचाईने ग्रासली आहेत ती स्थिती यंदाही होती. अशा वेळी आपण काही जलयोद्ध्यांबद्दल water warrior बोलतो. दिवस रात्र एक करून ते पाण्याची समस्या दूर करण्यावर काम करत असतात. आज आशाच काही योद्ध्याविषयी Changemakers water warrior आपण जाणून घेणार आहोत.
आबिद सुरती महाराष्ट्रातील या 86 वर्षीय जलयोद्धा पाण्याचा प्रत्येक थेंब वाचवण्यासाठी धडपडत आहे. आबिद सुरती Aabid Surti यांनी गेल्या दशकभरात जवळपास 20 दशलक्ष लिटर पाण्याची बचत केली आहे. आबिद यांनी पाणी वाचवण्यासाठी ड्रॉप डेड नावाचे फाऊंडेशनही स्थापन केले आहे Drop Dead foundation founder Aabid Surti. ते मुंबईतील मीरा रोड परिसरात दर रविवारी एका प्लंबरसोबत नियमितपणे घरोघरी फिरतात आणि गळती होणाऱ्या पाण्याचे नळ मोफत दुरुस्त करून देतात. या मोहिमेमुळे त्यांनी आतापर्यंत लाखो लिटर पाणी वाया जाण्यापासून वाचवले आहे. त्यांच्या कामाने प्रेरित होऊन दिल्लीतील एका आमदारानेही आपल्या मतदारसंघात सुर्ती यांच्या कामाचे अनुकरण करत पाणी वाचवण्याचे त्यांचे मॉडेल स्वीकारण्याबाबत बोलले होते. आबिद यांच्या प्रेरणेने इतर लोकांनीही त्याच्या मोहिमेला महत्त्व दिले आणि त्याला साथ दिली. आबिद आठवड्यातले ६ दिवस काम करतात. रविवारी नोकरदार वर्गाला सुट्टी असल्याने लोकांमध्ये पाण्याबाबत जनजागृती करण्याचे कामदेखील ते करतात.
अमला रुईया अमला रुईया Amla Ruia ज्या जल माता म्हणून ओळखले जाते. ते आबिद सुरतीसारख्या आणखी एका जल योद्धाचे नाव आहे. अमलाचा जन्म यूपीमध्ये झाला असला तरी सध्या ती मुंबईत राहते आणि देशातील एक प्रसिद्ध समाजसेविका आहे. आमलाने राजस्थानातील १०० हून अधिक गावांमध्ये पारंपारिक पाणी साठवण तंत्र तयार करून लक्ष वेधून घेतले. नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा वापर करून ठिकठिकाणी चेकडॅम बनवल्याबद्दलही त्यांचे स्मरण केले जाते. आमला यांनी जलसंवर्धनासाठी धर्मादाय ट्रस्टची स्थापना केली. याद्वारे ती पाणी वनस्पती आणि माती यांचे संवर्धन तसेच शिक्षणाचा प्रसार करण्याचे काम करते. अमलाला तिच्या उत्कृष्ट कृत्यांसाठी 2016 मध्ये वुमन ऑफ वर्थ सामाजिक पुरस्कार श्रेणीसाठी नामांकन मिळाले होते.
अयप्पा मसागी अयप्पा मसागी Ayyappa Masagi यांनी हजारो लोकांच्या जीवनात पावसाच्या पाण्याची साठवण आणि जलसंधारणाचा सराव करून त्यांचे जीवन बदलले आहे. या कर्नाटक रहिवाशाने गडग कोरड्या प्रदेशातील एका गावात सहा एकर जमीन खरेदी केली जिथे त्याने रबर आणि कॉफीची लागवड सुरू केली, हे सिद्ध करण्यासाठी की कितीही पाऊस पडला तरी ही पिके घेता येतात. तथापि अनेक वेळा अयशस्वी झाल्यानंतर आणि अनेक वर्षांच्या संशोधनानंतर त्यांना आढळले की बोअरवेल पुनर्भरण करणे आणि बिगर सिंचन पद्धतींचा सराव करणे अधिक मदत करू शकते. या पद्धतींचा वापर करून त्यानंतरच्या दोन वर्षांत त्याने चांगले पीक घेतले आणि नंतर शेजारच्या भागात या पद्धतींबद्दल संदेश पसरवण्यास सुरुवात केली. आज अय्यप्पाने 11 राज्यांमध्ये हजारो संवर्धन प्रकल्प विकसित केले आहेत आणि देशात 600 हून अधिक सरोवरेही तयार केली आहेत.
राजेंद्र सिंग द वॉटर मॅन ऑफ इंडिया म्हणून ओळखले जाणारे राजेंद्र सिंग Rajendra Singh. ग्रामीण भारतात त्यांच्या जल पुनर्संचयित प्रयत्नांसाठी सर्वत्र ओळखले गेले आणि त्यांचे कौतुक केले गेले. राजेंद्र जेव्हा 1959 मध्ये राजस्थानमध्ये आरोग्य केंद्रे सुरू करण्यासाठी पोहोचले तेव्हा त्यांना जाणवले की तेथील लोकांना आरोग्य सेवेपेक्षा पाण्याची जास्त गरज आहे. त्यामुळे त्यांनी गावकऱ्यांसोबत पावसाचे पाणी गोळा करण्याचे पारंपरिक तंत्र मातीचे बंधारे बांधण्याचे काम सुरू केले. आज सुमारे 20 वर्षांच्या कार्यानंतर राज्यात सुमारे 8600 मातीचे बंधारे आणि इतर तत्सम संरचना त्यांनी निर्माण केली आहे. पाणी गोळा करतात. राजस्थानमधील 1000 हून अधिक गावांना पाणी पुरवतात.
शिरीष आपटे सुमारे दोन शतकांपूर्वी पूर्व विदर्भातील मालगुजार येथे शिरीष आपटे यांच्या पूर्वजांनी पाणी साठवण्यासाठी अनेक टाक्या बांधल्या होत्या आणि सिंचनासाठी पाणी पुरवले होते. 1950 पूर्वी त्यांनी या टाक्या बांधल्या मालकी आणि देखभाल केली. परंतू जमीनदारी प्रथा रद्द झाल्यानंतर राज्य सरकारने टाक्यांची मालकी घेतली आणि पाणी वापरणाऱ्यांकडून पाणी कर वसूल करण्यास सुरुवात केली. मालगुजारांनी सर्वोच्च न्यायालयात खटला दाखल केला. त्यानंतर 1000 हून अधिक टाक्या वर्षानुवर्षे दुर्लक्षित राहिल्या. महाराष्ट्रातील भंडारा जिल्ह्यातील लघु पाटबंधारे विभागाचे कार्यकारी अभियंता शिरीष आपटे यांनी 2008 मध्ये या क्षेत्रात प्रवेश करेपर्यंत आणि सुमारे दोन वर्षांच्या कालावधीत अशा टाक्यांचा जीर्णोद्धार केला. यामुळे भूजल पातळीचे पुनर्भरण झाले आणि परिसरातील कृषी उत्पादन आणि मत्स्य उत्पादनात वाढ झाली. आणि यामुळे अखेर जिल्हा प्रशासनाला भंडारा येथील सुमारे २१ मालगुजार इथल्या टाक्या पूर्ववत करण्यास प्रवृत्त केली.
नाम फाऊंडेशन 215 मध्ये महाराष्ट्रातील विदर्भ आणि मराठवाडा या दुष्काळी भागांमध्ये आत्महत्याग्रस्त शेतकऱ्यांच्या कुटुंबीयांना मदत करण्यासाठी आणि दुष्काळी गावांतील पाण्याचा प्रश्न सोडवण्यासाठी अभिनेते नाना पाटेकर आणि मकरंद अनासपुरे यांनी वैयक्तिक पातळीवर आर्थिक मदत करण्यास सुरुवात केली. सुरुवातीला नांदेड परभणी हिंगोली जिल्ह्यांतील 2015 यावर्षी आत्महत्या केलेल्या 230 शेतकऱ्यांच्या कुटुंबीयांना प्रत्येकी 15 हजारांचा धनादेश ब्लॅंकेट साडीचोळी वर्षभराचे मेडिकल किट असे मदतीचे स्वरूप होते. परंतु फक्त काही निवडक कुटुंबीयांना मदत करण्यापेक्षा या मदतीची व्याप्ती वाढवण्यासाठी नाना पाटेकर आणि मकरंद अनासपुरे यांनी एका सामाजिक संस्थेची स्थापना करण्याचं ठरवलं. या कल्पनेचं रुपांतर नाम फाउंडेशन या संस्थेमध्ये झाले. नाना पाटेकर यांनी सप्टेंबर 2015 मध्ये पुण्यातील धर्मादाय सहआयुक्त कार्यालयात संस्थेची नोंदणी केली.
पाणी फाऊंडेशन पानी फाउंडेशन ही 2016 मध्ये ना नफा तत्त्वावर स्थापन झालेली संस्था आहे. अभिनेता आमीर खान आणि सत्यजीत भटकळ यांनी सुरु केलेल्या या संस्थेमुळे खऱ्या अर्थाने राज्यात जलक्रांती घडली असे म्हटले जाते. ग्रामीण महाराष्ट्रातील जनतेला पाण्याच्या तीव्र दुष्काळाशी सामना करता यावा यासाठी पुढाकार घेण्यात आला होता. पाण्याचा तुटवडा हे मानवनिर्मित संकट आहे. त्यामुळे या संकटातून बाहेर येण्यासाठी लोकांनीच प्रयत्न करायला हवेत. म्हणूनचलोकांना सहभागी करून घेणे त्यांना प्रोत्साहन देणे हे पानी फाउंडेशनचे लक्ष्य आहे. महाराष्ट्रातील जवळपास 90 टक्के दुष्काळी भागांत पानी फाउंडेशनचे काम सुरू आहे. 2019 या वर्षातली वॉटर कप स्पर्धा 8 एप्रिल ते 27 मे या कालावधीत घेण्यात आली होती.
हेही वाचा Changemakers डॉक्टर वर्गीस कुरियन यांच्या अथक प्रयत्नांनी भारतात श्वेत क्रांती उदयास आली
