डेहराडून: संयुक्त राष्ट्रांमध्ये, नैसर्गिक परिसंस्थेच्या पुनर्संचयित करण्यासाठी करण्यात येत असलेल्या १० सर्वोत्तम कार्यक्रमांमध्ये (Namami Gange Project) नमामि गंगे प्रकल्पाचा समावेश करण्यात आला आहे. खुद्द पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नुकतीच मन की बात कार्यक्रमादरम्यान ही माहिती दिली. विशेष बाब म्हणजे आता पंतप्रधान मोदी (Prime Minister Narendra Modi) 30 डिसेंबर रोजी कोलकाता येथे होणाऱ्या राष्ट्रीय गंगा परिषदेच्या (mann ki baat program) बैठकीत गंगा स्वच्छतेशी संबंधित या कामांचा आढावा घेणार आहेत.
एकूणच कामांचा अभिप्राय घेणे आणि नवीन सूचना गोळा करण्याचा पंतप्रधानांचा प्रयत्न असेल, (cleaning of Ganga) परंतु आढावा घेण्यापूर्वी शास्त्रज्ञांनी जलचरांवर केलेला अभ्यास त्यांच्या ड्रीम प्रोजेक्टचे यश सांगत आहे. तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की गंगा नदीच्या काही भागात, जिथे रासायनिक कचरा किंवा दूषित पाण्यामुळे जलचरांवर संकट आले होते, तिथे पुन्हा जलचरांच्या पुनरुत्पादनाचे पुरावे सापडले आहेत (Aquatic creatures present in the Ganges).
गंगेच्या स्वच्छतेत बरीच सुधारणा: भारतीय वन्यजीव संस्थेत नमामि गंगे प्रकल्पाची देखरेख करणाऱ्या ज्येष्ठ शास्त्रज्ञ रुची बडोला म्हणतात की, पूर्वी गंगेच्या पाण्यात जे प्रदूषण दिसत होते ते कमी झाले आहे. यापुढे परिस्थिती. पाण्याची स्वच्छता नुसती पाहिल्यावर दिसते. गंगा स्वच्छतेत बरीच सुधारणा झाल्याचा दावा बडोला यांनी केला आहे. गंगा स्वच्छतेबाबत आणि जलचरांबाबत लोकांमध्ये पूर्वीपेक्षा खूप जास्त जागरुकता निर्माण झाल्याचे त्या सांगतात. गंगेचे महत्त्व केवळ सभ्यतेच्या विकासाच्या रूपातच नाही, तर पशु-प्राण्यांच्या पोषणापासून सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिकदृष्ट्याही गंगेला विशेष महत्त्व आहे.
काठावर वनीकरणाचे काम सुरू : नमामि गंगे प्रकल्पांतर्गत केवळ गंगा स्वच्छ करण्याचे काम केले जात नाही, तर शहरांचे घाण पाणी आणि कचरा नदीत जाण्यापासून रोखण्यासाठी एसटीपी बांधण्यात आले आहेत. यादरम्यान गंगेच्या काठावर वनीकरणाचे कामही केले जात आहे. यासाठी सरकारच्या विविध संस्था आणि विभागांसोबत गंगा टास्क फोर्सचीही स्थापना करण्यात आली आहे, जी प्रयागराजमध्ये आपले काम अतिशय चांगल्या पद्धतीने करत आहे.
मिळालेल्या माहितीनुसार, गंगेच्या काठावर ३० हजार हेक्टरपेक्षा जास्त क्षेत्रात वनीकरण करण्यात आले आहे. याद्वारे गंगेच्या काठावरील मातीची धूप तर थांबवली जातेच, शिवाय पाऊस पडल्यानंतर बाहेरून नदीत येणारे पाणीही येथून फिल्टर होऊन नदीत स्वच्छतेने पोहोचते.
गंगेत जलचरांच्या प्रजननाचे पुरावे: नमामि गंगेच्या माध्यमातून अनेक प्रयत्न केले जात असले तरी जलचरांची स्थिती सुधारण्यासाठी शास्त्रज्ञही विशेष काम करत आहेत. या प्रयत्नांतर्गत शेकडो मगरी आणि कासवेही वेळोवेळी गंगेत सोडण्यात आली आहेत. तसे, मुख्यतः गंगेशी संबंधित असलेल्या प्राण्यांबद्दल बोलायचे तर त्यात डॉल्फिन, कासव, मगर, ओटर, शार्क आणि माशांच्या विविध प्रजातींचा समावेश आहे. आनंदाची गोष्ट म्हणजे आता शास्त्रज्ञांना अनेक ठिकाणी जलचरांच्या पुनरुत्पादनाचे पुरावे मिळाले आहेत, तसेच डॉल्फिनही अनेक ठिकाणी दिसू लागले आहेत.
एवढेच नाही, तर गंगेत मगरमच्छ आणि कासवांची संख्याही वाढली आहे. शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की गंगेतील जलचरांची स्थिती सुधारली आहे आणि यामुळे गंगेच्या पाण्याची स्वच्छता स्पष्ट होते. मात्र गंगा स्वच्छतेबाबत अशी कामे सातत्याने पुढे जाण्याची गरज आहे, जेणेकरून गंगेतील जलचरांसाठी चांगली परिस्थिती निर्माण करता येईल. गंगा नदी देशासाठीही महत्त्वाची आहे कारण देशातील जवळपास मोठी लोकसंख्या या नदीच्या आसपास राहते. 10 लाखांहून अधिक लोकसंख्या असलेली अनेक शहरेही गंगा नदीवर वसलेली आहेत. गंगा उत्तराखंड, उत्तर प्रदेश, बिहार, झारखंड आणि पश्चिम बंगालपर्यंत पसरलेली आहे. जर त्याच्या उपनद्या मिसळल्या तर एकूण 11 राज्यांमध्ये त्याचा प्रसार होतो. सर्वात महत्त्वाची बाब म्हणजे नमामि गंगे प्रकल्पांतर्गत सर्व गंगा रक्षक देखील काम करत आहेत, जे गंगा स्वच्छतेसोबतच लोकांच्या जनजागृतीमध्येही मोलाचे योगदान देत आहेत.
