चेन्नई : विक्रम लँडर, प्रज्ञान रोव्हरसह 23 ऑगस्ट रोजी चंद्रावर उतरण्यासाठी सज्ज झालंय. देशातील अब्जावधी लोकांचे लक्ष या मोहिमेकडे आहे. इस्रोचे माजी शास्त्रज्ञ आणि चंद्रयान-१ प्रकल्प संचालक मायिलसामी अन्नादुराई यांच्याकडून जाणून घेऊया की, यापुढे कोणती आव्हाने आहेत?
प्रश्न : चंद्रावर सॉफ्ट लँडिंग हे अवघड काम आहे. चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर उतरताना कोणत्या समस्या येतात?
उत्तर : चंद्राच्या ध्रुवीय कक्षेत पोहोचणे आणि दक्षिण ध्रुवावर उतरणे हे अत्यंत अवघड काम आहे. हे केवळ निर्दोष आणि अचूक ऑर्बिट राखून शक्य होते. तरीही हे पुरेसे नाही, कारण हा भूभाग दुर्गम आहे. येथे 9 किमी उंचीपर्यंतच्या टेकड्या, खडक आणि खोल खड्डे आहेत. अशा परिस्थितीत, इच्छित प्रयोग करण्यासाठी खूप मोठ्या मैदानावर उतरणे आवश्यक आहे. सध्या, आपल्याकडे चंद्राच्या पृष्ठभागाची 30 सेमी अचूकता आहे. तसेच आपण लँडिंग साइट शोधण्यासाठी विक्रमने पाठवलेल्या प्रतिमांवर अवलंबून आहोत.
प्रश्न : इस्रोने चंद्र आणि मंगळाच्या कक्षेत यान पाठवली आहेत, परंतु चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरण्यात कोणत्या अडचणी आहेत?
उत्तर : प्रथम आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, आपल्याला चंद्राचे संपूर्ण चित्र, त्याच्या ध्रुवीय प्रदेशांसह आवश्यक आहे. हे केवळ ध्रुवीय कक्षेत प्रोब/मॉड्युल ठेवूनच साध्य करता येते. अमेरिका आणि यूएसएसआर/रशियाच्या सर्व मोहिमा चंद्राच्या विषुववृत्तीय प्रदेशापुरत्या मर्यादित होत्या. येथे चंद्राला ध्रुवीय प्रदेशांपेक्षा जास्त सूर्यप्रकाश मिळतो.
चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरण्यासाठी लँडरचा वेग कमी करावा लागेल. ते चंद्राभोवती जास्त गतीने प्रदक्षिणा घालते. एकदा का गती कमी झाली की ते चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या अधीन होते. त्यामुळे समतोल साधणे आणि त्यावर मात करणे हे मोठे आव्हान आहे. गुगल मॅपच्या जमान्यात विमानतळावर विमान उतरवायलाही खूप मेहनत आणि तांत्रिक मदत लागते. ३.८५ लाख किमी अंतरावरील चंद्रावरील अज्ञात पृष्ठभागावर यान उतरवणे तितके सोपे नाही. लँडर एखाद्या विशिष्ट ठिकाणी उतरण्यात अयशस्वी झाल्यास किंवा इंधन किंवा बॅटरी संपल्यास परिस्थिती आणखी आव्हानात्मक बनते. सुरक्षित सॉफ्ट लँडिंगसाठी हे सर्व विचारात घेतले जाते.
प्रश्न : लँडिंगसाठी दक्षिण ध्रुवाची निवड का केली? भारतासह अनेक देश तेथे अधिक रस का दाखवत आहेत?
उत्तर : आधी म्हटल्याप्रमाणे, चंद्राचा कोणताही शोध त्याच्या ध्रुवीय प्रदेशांच्या अभ्यासाशिवाय अपूर्ण आहे. अमेरिका आणि रशियाच्या मागील 60 किंवा त्याहून अधिक मोहिमा विषुववृत्तीय क्षेत्रावर केंद्रित असल्याने, चंद्रयान 1 ची रचना वेगळ्या पद्धतीने करण्यात आली होती. यामुळे चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर पाण्याचा शोध लागला. पाणी खाली गोठलेल्या बर्फाच्या स्वरूपात आणि पृष्ठभागावर पसरलेल्या कणांच्या स्वरूपात आहे. भविष्यात चंद्रावरून काही आणायचे असेल तर पाणी लागेल. म्हणून, आमचे संशोधन जलस्रोतांकडे निर्देशित केले जाते.
प्रश्न : प्रोपल्शन मॉड्यूल ऑर्बिटर म्हणून काम करेल का? SHAPE (स्पेक्ट्रो-पोलारिमेट्री ऑफ हॅबिटेबल प्लानेटरी अर्थ) चे महत्त्व काय आहे? चंद्रयान 2 ऑर्बिटर चंद्रयान 3 मोहिमेला कशी मदत करत आहे?
उत्तर : प्रोपल्शन मॉड्यूलमध्ये अनेक वर्षे टिकण्यासाठी पुरेसे इंधन आहे. यात SHAPE आहे, जे चंद्रावरून पृथ्वीचा अभ्यास करेल आणि सौर मंडळाच्या पलीकडे असलेल्या एक्सोप्लॅनेटचा शोध घेईल. चंद्रयान 2 ऑर्बिटर रोव्हरकडून मिळालेले सिग्नल ग्राउंड स्टेशनवर पाठवण्यात रिलेची भूमिका बजावत आहे.
हेही वाचा :
