रामगड(मध्य प्रदेश) : भारताला 1947 मध्ये स्वातंत्र्य मिळाले असेल, परंतु याची मुहूर्तमेढ 1857 मध्ये रोवली गेली होती. याच स्वातंत्र्याच्या लढ्यात मोलाचं योगदान दिलं आहे राणी अवंतीबाई यांनी. त्यांचा उठाव ब्रिटिशांनी चिरडला. मात्र त्यांच्या लढ्याने भारतीयांना हा संदेश दिला, की ब्रिटिश साम्राज्याचा सूर्य नक्कीच मावळू शकतो. आज महिलांना समानतेसाठी झगडावं लागतंय. मात्र मंडला जिल्ह्यात राणी अवंतीबाईंचं नाव मोठ्या आदरानं आणि अभिमानानं घेतलं जातं.
सासरी मिळाले अवंतीबाई हे नाव
अवंतीबाईंचा जन्म 16 ऑगस्ट 1831 रोजी सिवनी जिल्ह्यातील मंकेहाडी गावातील जमीनदार राव जुझार सिंह यांच्या घरात झाला. त्यांच्या आई-वडिलांनी त्यांना अंतोबाई असं नाव दिलं. त्या तलवारबाजी, हस्तकला, तिरंदाजी, लष्करी रणनीती, मुत्सद्दीपणा आणि राज्यकारभारात पारंगत होत्या. 1848 मध्ये त्यांचा विवाह रामगढ येथील राजघराण्यात झाला. जिथे त्यांना अवंतीबाई असं नवं नाव मिळालं. इतिहासकार नरेश ज्योतिषी यांनी सांगितल्यानुसार, राणीचे माहेरचे नाव अंतोबाई होते. सासरी त्यांना अवंतीबाई म्हणून ओळखले जायचे. रामगडच्या इतिहासात अवंतीबाई असेच त्यांचे नाव नोंदवले गेले. त्यांच्या सासऱ्याचे नाव लक्ष्मण सिंह होते. विक्रमादित्य सिंह हा राजाचा मुलगा होता.
विक्रमादित्यांच्या मृत्यूनंतर राणींनी घेतली राज्याची धुरा
1851 साली, रामगडचे राजे आणि अवंतीबाई लोधी यांचे सासरे लक्ष्मण सिंह यांचे निधन झाले. आणि राजकुमार विक्रमादित्य सिंह हे रामगडचे राजे झाले. परंतु काही वर्षांनंतर नवीन राजांना अस्वस्थता जाणवू लागली. विक्रमादित्य यांची दोन्ही मुलं, अमन सिंह आणि शेरसिंह हे तेव्हा लहान असल्याने राणीने राज्याची धुरा आपल्या हाती घेतली. राज्य जोडण्याच्या उद्देशाने ब्रिटिशांनी अवंतीबाईंना शासक म्हणून मान्यता देण्यास नकार दिला आणि रामगढवर कुख्यात "लॅप्टेनचा सिद्धांत" लागू करत स्वतःचा प्रशासक नेमला. विक्रमादित्य सिंह यांच्या मृत्यूनंतर राणींसमोर एक समस्या होती. त्यांना दोन मुलं होती पण दोघंही खूप लहान होते. लॉर्ड डलहौसीचे धोरण राज्य पूर्णपणे बळकावण्याचे होते. दिल्लीत बसल्यावर त्याला राज्य बळकावण्याची इच्छा होती. म्हणून त्याने कोर्ट ऑफ वॉर्ड्स लागू केल्याचे इतिहासकार नरेश ज्योतिषी म्हणाले.
ब्रिटिश प्रशासकाला अवंतीबाईंनी हाकलून दिले
या अपमानास्पद निर्णयावर संतापलेल्या अवंतीबाईंनी प्रशासकाला हाकलून दिले आणि ब्रिटिशांविरुद्ध युद्ध घोषित केले. त्यांची ब्रिटिशांविरुद्धची पहिली लढाई खेरी गावात झाली. लढाऊ डावपेचांच्या जोरावर अवंतीबाईंनी ब्रिटिश सैन्याचा निर्णायक पराभव केला. मात्र ब्रिटिशांनी लवकरच मंडळाचे उपायुक्त वॅडिंग्टन यांच्या नेतृत्वाखाली मोठ्या संख्येने पुनर्रचना केली आणि रामगढवर हल्ला केला. राणी आणि तिच्या सैन्याने मोठ्या पराक्रमाने ब्रिटिश सैन्याचा सामना केला खरा, मात्र त्यांना देहरीगढच्या जंगलात पळून जावं लागलं. तिथे पोहचेपर्यंत, राणी खूपच कमकुवत झाल्या होत्या आणि त्यांना ब्रिटिश सैन्याने वेढले होते. राणीचे सैन्य संपुष्टात आले होते. त्यामुळे त्यांच्यासमोर शरण येण्याशिवाय पर्याय उरला नव्हता असे नरेश ज्योतिषी म्हणाले.
राणीने पेटविली स्वातंत्र्याची मशाल
या युद्धानंतर ब्रिटिशांनी राणीला शरण जाण्यासाठी निरोप पाठवला, मात्र राणीने तो निरोप नाकारला. ब्रिटिशांनी पूर्णपणे वेढल्यानंतर अवंतीबाई लोधी यांनी तलवार उंचावली आणि 20 मार्च 1858 रोजी स्वतःला संपवले. पुढे, रामगड राज्य ब्रिटिशांच्या ताब्यात आले, मात्र अवंतीबाईंनी स्वातंत्र्यासाठी पेटवलेली मशाल ब्रिटिशांना विझवता आली नाही.
हेही वाचा - स्वातंत्र्याची 75 वर्षे : दांडीनंतर ओडिशातील इंचुडी इथेही झाला होता मिठाचा सत्याग्रह, जाणून घ्या सविस्तर...
